«ایران اقتصادی» از پروژه‌های توسعه‌ای در صنعت پتروشیمی گزارش می‌دهد
پوست‌اندازی صنعت پتروشیمی در دولت سیزدهم
صرفه‌جویی 40 میلیون دلاری طرح NGL3200 با هدف جمع‌آوری گازهای ترش همراه از میادین حوزه نفتی غرب کارون و جلوگیری از هدر رفت گازهای مذکور در حال اجراست. با راه‌اندازی این طرح سالانه از خروج حدود 40 میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری می‌شود
صنعت نفت به‌عنوان مزیت راهبردی کشور پشتوانه قدرتمند اقتصاد و صنعت کشور و ابزاری قوی برای دستیابی به توسعه پایدار است. اما تحقق این نقش در گرو توسعه زنجیره ارزش بر پایه فعالسازی صنایع تکمیلی با اتکا به صنعت پتروشیمی و زنجیره پایین دستی آن است.
ایجاد ارزش افزوده، ارزآوری، اشتغالزایی، محرومیت‌زدایی و تکمیل زنجیره تأمین صنایع گوناگون کشور از جمله مزیت‌های صنایع پایین دستی نفت مانند صنعت پتروشیمی به شمار می‌روند.
چالش‌های پیش روی کشورمان در سال‌های گذشته نظیر نیاز به توسعه اشتغال و ایجاد بازار کار برای جمعیت جوان رو به افزایش، نوسانات قیمت نفت و مهمتر از همه تحریم‌های ناجوانمردانه علیه ملت ایران ایجاب می‌کند که به تولید و تبدیل فرآورده‌های پتروشیمیایی مخصوصاً توسعه صنایع پایین دستی نفت و صنایع تکمیلی آن که ازارزش افزوده بالایی برخورداراست، توجه بیشتری شود. در عین حال، به عنوان امری اجتناب‌ناپذیر در برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی کشور نیز لحاظ شود.
صنعت پتروشیمی به عنوان تجلّی اقتصاد مقاومتی، نماد خودباوری و درون‌زایی اقتصادی و نیز شاهراه حیاتی کشور در عرصه صادرات غیرنفتی و صنعتی است.
این صنعت پویا و مولّد برای تداوم ارزش‌آفرینی و ارتقای بهره‌وری منابع، نیازمند توسعه ساختاری و پایداراست که تحقق چنین رویکردی بدون برنامه‌ریزی هوشمندانه و جامع نگر، امکان‌پذیر نیست.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان مهم‌ترین اقدام، سند توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی را تدوین کرده است.
ارزش‌افزوده واقعی صنعت پتروشیمی هنگامی به دست می‌آید که با تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایین دستی که به بازار مصرف نهایی نزدیک هستند، تولید شوند. درسال‌جاری علیرغم افزایش ظرفیت تولید نسبت به سال قبل، کاهش کمی در درآمدهای ارزی صنعت پتروشیمی مشاهده می‌شود که دلایل آن به شرح ذیل است:
کاهش قیمت‌های جهانی محصولات پتروشیمی
بررسی قیمت محصولات عمده صادراتی در سه ماهه ابتدای سال‌جاری نشان می‌دهد قیمت محصولات به میزان قابل توجهی نسبت به سال گذشته کاهش داشته و پیش‌بینی می‌شود که این روند در سال‌جاری نیز تدوام یابد. در سال گذشته 9/4 میلیون تن کود اوره به ارزش 5/2 میلیارد دلار با میانگین قیمت 507 دلار بر تن صادر شده، در حالی که میانگین قیمت اوره صادراتی در اردیبهشت ماه سال‌جاری 286 دلار بر تن بوده‌است.
مقدار صادرات گاز مایع (پروپان و بوتان) صنعت پتروشیمی در سال گذشته 8/4 میلیون تن به ارزش 9/2 میلیارد دلار با میانگین قیمت 603 دلار بر تن بوده، در حالی که میانگین قیمت گاز مایع صادراتی در اردیبهشت ماه سال‌جاری 495 دلار بر تن بوده‌است.
در سال گذشته 9/7 میلیون تن متانول به ارزش 1/2 میلیارد دلار با میانگین قیمت 268 دلار بر تن صادر شده، در حالی که میانگین قیمت متانول صادراتی در اردیبهشت ماه سال‌جاری 236 دلار بر تن بوده‌است.
در سال گذشته 3/3 میلیون تن پلی اتیلن به ارزش 5/3 میلیارد دلار با میانگین قیمت 049/1 دلار بر تن صادر شده، در حالی که میانگین قیمت پلی‌اتیلن صادراتی در اردیبهشت ماه سال‌جاری 949 دلار بر تن بوده‌است.
اختصاص برخی فرآورده‌ها به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی برای جبران کمبود سوخت
برای تأمین کمبود سوخت مورد نیاز بخش نیروگاهی و حمل و نقل، برخی از فرآورده‌های نفتی تولیدی در صنعت پتروشیمی که با محصولات بخش پالایشی تشابه دارند، به جای صادرات به سبد سوخت کشور اضافه خواهد شد. در سال قبل حدود 5/1 میلیارد دلار محصول از نوع فرآورده‌های نفتی از شرکت‌های پتروشیمی به شرکت پخش فرآورده‌های نفتی تحویل شده است و پیش‌بینی می‌شود که در سال‌جاری حدود 700 میلیون دلار بیش از سال قبل تحویل و در مجموع بیش از 2 میلیارد دلار از درآمد صادرات بخش پتروشیمی کسر شود.
افزایش تقاضای داخلی
با اعمال نرخ ارز 000/285 ریالی برای محاسبه قیمت پایه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، تقاضای داخلی برای محصولات پتروشیمی افزایش یافته و بویژه در مورد محصولات پلیمری موجب افزایش 20 درصدی فروش داخلی شده که در صورت تداوم این موضوع کاهش حدود یک میلیارد دلاری درآمد ارزی نسبت سال قبل را به دنبال خواهد داشت.
طرح‌های قابل بهره‌داری در سال‌جاری
در سال‌جاری تعدادی از طرح‌های صنعت پتروشیمی به مرحله قابلی بهره‌برداری خواهند رسید. مهم‌ترین آنها عبارتند از:
طرح آرتا انرژی با هدف تأمین خوراک مورد نیاز محصولات متنوعی همچون اوره فرمالدئید، ملامین فرمالدئید، ملامین اوره فرمالدئید، هگزامین، متیل ال و پلی استال در استان اردبیل احداث شده است.
طرح پارس گلایکول با ظرفیت تولید سالانه 500 هزارتن مونو اتیلن گلایکول (MEG) به همراه دی اتیلن گلایکول (50 هزار تن در سال) و‌تری اتیلن گلایکول (5/3 هزارتن درسال) در منطقه‌ویژه فاز2پتروشیمی عسلویه در حال احداث می‌باشد. محصولات این طرح علاوه بر ارزآوری و صادرات، به منظور تأمین خوراک مورد نیاز واحدهای PET، استفاده به‌عنوان ضد یخ و گلایکول اترها کاربرد دارد.
طرح آرین متانول با هدف تولید 1650 هزارتن در سال متانول به منظور تأمین خوراک مورد نیاز طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی (واحدهای MTO و MTP) اجرا می‌شود. همچنین، فرایند تولید متانول در این طرح به دلیل بهره‌گیری از پدیده جدید اتوترمال در تولید گاز سنتز و بازیافت هیدروژن از گاز پرج و تزریق مجدد آن به گاز سنتز دارای ویژگی‌هایی است که بقیه واحدهای تولید متانول در ایران فاقد آن می‌باشند.
طرح تولید آمونیاک شرکت پتروشیمی هنگام (فاز یک) با هدف تولید 726 هزارتن در سال آمونیاک در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس- فاز 2 واقع شده است. خوراک اصلی این طرح گاز طبیعی است و محصول آن به عنوان خوراک طرح تولید اوره در فاز دوم پتروشیمی هنگام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طرح NGL3200 با هدف جمع‌آوری گازهای ترش همراه از میادین حوزه نفتی غرب کارون و جلوگیری از هدر رفت گازهای مذکور در جهت ایجاد ارزش افزوده و کمک به محیط زیست منطقه در حال اجراست. با راه‌اندازی این طرح سالانه از خروج حدود 40 میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری می‌شود. ارزش کاتالیست‌های تولیدی با این ماده حدود 77 میلیون دلار در سال است.
بهره‌برداری از واحد دوم هوا شرکت دماوند انرژی عسلویه این طرح با سرمایه‌گذاری 75 میلیون دلاری توسط شرکت‌های صنایع پتروشیمی خلیج فارس، شستان و گسترش نفت و گاز پارسیان منجر به تأمین اکسیژن واحدهای متانول فاز 2 عسلویه و افزایش تولید متانول شده است. همچنین بهره‌برداری از این طرح، ضمن افزایش درآمد ارزی کشور، در زمان اجرای طرح 350 نفر و در زمان بهره‌برداری60 نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده است.
سایر اقدامات برجسته در راه اندازی طرح‌های صنعت پتروشیمی
راه‌اندازی و توسعه هر طرح در صنعت پتروشیمی، وابسته به بهره‌برداری از تأسیسات و تشکیلات در حوزه‌های کاربری و اقدامات گوناگون در زمینه‌های متنوعی از صنایع و خدمات است. همچنین در این خصوص باید به نقش نهادهای تصمیم‌گیر و حمایت‌های تقنینی هم اشاره کرد که اتفاقاً نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در توسعه این صنعت بازی می‌کنند. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌شود:
نوسازی اسکله‌های ماهشهر و عسلویه و ساخت اسکله‌های جدید 16 و 17: اجرای این طرح‌ها ضمن حفظ روند صادرات محصولات تولیدی پتروشیمی، اشتغالزایی و افزایش درآمد ارزی کشور را به همراه دارد.
بهره‌برداری از تصفیه‌خانه فاضلاب شرکت پتروشیمی بندر امام در سال 1401: هدف از اجرای این طرح، علاوه بر حفظ محیط زیست، بازیافت نهایی حجم انبوهی از آب باارزش در طراحی این سیستم تصفیه است.
بازنگری در طرح‌های توسعه‌ای با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش: توسعه طرح‌های صنعت پتروشیمی در سال‌های آتی مبتنی بر منطق بهره‌گیری حداکثری از خوراک‌های اولیه موجود در صنعت نفت و گاز و کشش بازار داخلی و خارجی برنامه‌ریزی و اجرا شده است. در حال حاضر در صنعت پتروشیمی 67 طرح در حال اجراست که تا پایان برنامه هفتم توسعه آینده وارد مدار تولید خواهند شد. اخذ موافقت وزیر محترم نفت جهت احداث خط انتقال متانول از منطقه عسلویه به منطقه انرژی‌بر پارسیان: هدف از اجرای این طرح، توسعه زنجیره ارزش متانول و کاهش نیمه خام‌فروشی این محصول، تولید محصولات باارزش افزوده بیشتر و اشتغالزایی است
رایزنی با سرمایه‌گذار و نماینده مجلس برای تغییر مکان اجرای یکی از طرح‌ها به دلیل چالش آب استان‌های مرکزی: با توجه به بحران آب در کشور و مشکلات کمبود آب استان‌های مرکزی و نیز به منظور فراهم شدن امکان مدیریت بهینه منابع، تغییر مکان این طرح پتروشیمی ضروری به نظر می‌رسد. همچنین انطباق بیشتر توسعه صنعت پتروشیمی بر مبنای آمایش سرزمینی و پرداختن به مسائل زیست محیطی یکی از ارکان توسعه پایدار است.
تعیین تکلیف طرح‌های متوقف گلستان، ابن سینا همدان، خط مرکز و اصلاح مکان اجرا و یا جایگزینی آنها(طرح‌های فیروزآباد، فسا، داراب و جهرم) و همچنین ارائه طرح پیشنهادی به سرمایه‌گذار طرح‌های ممسنی، بروجن و کازرون جهت تغییر و فعالسازی این طرح‌ها: مکانیابی مناسب همواره به عنوان یکی از متغیرهای بسیار مؤثر در توسعه متوازن صنعت پتروشیمی کشور و سرعت بخشیدن به روند اجرایی پروژه‌ها شناخته می‌شود. اما این مؤلفه در طرح‌های تعریف شده در این منطقه رعایت نشده است. از این رو، به منظور آزادسازی منابع محبوس بر اساس مجوزها شامل زمین، خوراک و تسهیل ارتقای بهره‌وری سرمایه، تعیین تکلیف این طرح‌ها در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران است.
راهبرد صنعت پتروشیمی؛ تکمیل زنجیره ارزش
شرکت ملی صنایع پتروشیمی در راستای شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و معرفی آنها و نیز تسهیل یا اجرای آن فرصت‌ها در آینده، اقدام به مطالعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی و ارائه فرصت‌های ورود برای سرمایه‌گذاران در راستای اهداف ذیل نموده است:
افزایش ارزش افزوده و بالطبع، درآمدزایی بیشتر برای بخش خصوصی و دولت
کاهش خام و نیمه‌خام فروشی
رفع نواقص موجود در زنجیره ارزش کشور برای کاهش واردات
خودکفایی در تأمین بازار داخلی و افزایش تاب‌آوری
کاهش ارزبری
اشتغالزایی
تنوع‌بخشی سبد محصولات و در نتیجه مقاصد صادراتی.
نتایج این مطالعه در قالب طرح‌های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی به صورت 20 بسته در پنج زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، آروماتیک و بوتیلن به مجموع ظرفیت اسمی8/3 میلیون تن در سال با سرمایه‌گذاری2/4 میلیارد دلار و با قابلیت تولید سالانه 4/4 میلیارد دلار از انواع محصولات پایین‌دستی ارائه شده است.
اختلاف قیمت محصولات و خوراک این طرح‌ها به میزان 4/2 میلیارد دلار برآورد می‌شود که با فرض هزینه‌کرد 20 درصد از آن به عنوان هزینه‌های جاری بهره‌برداری، می‌توان ارزش افزوده 46 درصدی برای مجموع طرح‌های زنجیره ارزش محاسبه کرد. اشتغالزایی این طرح‌ها نیز در دوره ساخت حدود 23 هزار نفر خواهد بود.
طرح‌های فوق بر اساس دسترسی هلدینگ‌ها به خوراک‌های مورد نیاز، در قالب طرح‌های ملی خودکفایی به آنها ابلاغ شده است و تعدادی از هلدینگ‌ها برای سرمایه‌گذاری در این زمینه پیش‌قدم شده‌اند. در حال حاضر 36 موافقتنامه اصولی به ظرفیت بیش از 5 میلیون تن در سال برای طرح‌های زنجیره ارزش صادر شده است و 7 طرح دیگر نیز منتظر ورود سرمایه‌گذاران جدید هستند.
بــــرش
بازگشت ارز حاصل از صادرات شرکت‌های پتروشیمی
به چرخه اقتصادی کشور
در سال 1400 مجتمع‌های تولیدی پتروشیمی در مجموع 8/۱۴ میلیارد دلار فروش صادراتی داشته‌اند که با نظارت‌ها و پیگیری‌های دقیق به عمل آمده توسط کارگروه پایش ارزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، 85 درصد مبلغ فوق معادل ۷/۱۲ میلیارد دلار مستقیماً در سامانه ارزی نیما به فروش رسیده و 15 درصد دیگر عمدتاً به مصرف هزینه‌های تولید محصول، تأمین تجهیزات، بازپرداخت تسهیلات ارزی دریافتی شرکت صادرکننده و بخشی از آن نیز به صورت تهاتری در اختیار سایر شرکت‌ها و طرح‌های پتروشیمی فاقد درآمد ارزی قرار گرفته است.بدین ترتیب، شرکت‌های پتروشیمی ضمن بازگشت صددرصد درآمد صادراتی خود به چرخه اقتصاد کشور، در مجموع موفق به ایفای 155درصد تعهد ارزی سالیانه و تأمین حدود 24 درصد نیاز ارزی کشور گردیده‌اند که تا آن سال بی‌سابقه بوده است.همچنین در سال 1401 نیز مجتمع‌های تولیدی پتروشیمی در مجموع 02/۱6 میلیارد دلار فروش صادراتی داشته‌اند که با نظارت‌ها و پیگیری‌های دقیق به عمل آمده توسط کارگروه پایش ارزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، حدود 91 درصد مبلغ فوق معادل 55/14 میلیارد دلار مستقیماً در سامانه ارزی نیما به فروش رسیده و 9 درصد دیگر عمدتاً به مصرف هزینه‌های تولید محصول، تأمین تجهیزات، بازپرداخت تسهیلات ارزی دریافتی شرکت صادرکننده و بخشی از آن نیز به صورت تهاتری در اختیار سایر شرکت‌ها و طرح‌های پتروشیمی فاقد درآمد ارزی قرار گرفته است.مجتمع‌های تولیدی این صنعت ارزش‌آفرین توانستند در 3 ماهه نخست سال 1401، در مجموع 8/10 میلیارد دلار فروش صادراتی داشته باشند که از این میزان 4/8 میلیارد دلار در سامانه ارزی نیما به فروش رسیده است.