رشد اقتصاد بدون توقف
رشد اقتصادی در ۸ فصل متوالی در سال‌های 1400 و 1401 مثبت بوده است
آمارهای ارائه شده ازسوی بانک مرکزی درخصوص رشد اقتصادی در سال گذشته نه تنها نشان دهنده رشد قابل قبول اغلب بخش‌های اصلی در این سال است، بلکه نکته مهم دیگری را نشان می‌دهد؛ اینکه اقتصاد ایران در هشت فصل متوالی رشد مثبت داشته است. براساس ادبیات اقتصادی، هرگاه اقتصاد کشور چهارفصل متوالی دارای رشد مثبت باشد به معنای ورود اقتصاد به حیطه رونق و خروج از رکورد است. این درشرایطی است که در دو سال پیاپی و هشت فصل این اتفاق افتاده است. بنابراین با قطعیت می‌توان گفت که اقتصاد ایران پس از پشت سرگذاشتن سال‌های رکود دهه 1390 با رشد متوسط نزدیک به صفر درصد؛ در دولت سیزدهم وارد مرحله رشد پایدار شده است و با تقویت این شرایط می‌توان به هدف رشد 8 درصدی اقتصاد در برنامه هفتم توسعه دست یافت.
بر اساس محاسبات مقدماتی اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه (با نفت و بدون نفت) و به قیمت‌های ثابت سال 1395 در سال 1401 به ترتیب به 15154 و 13882 هزار میلیارد ریال رسیده است که در مقایسه با رقم مشابه سال 1400 (14571 و 13416 هزار میلیارد ریال)، به ترتیب به میزان 4 و 3.5 درصد افزایش یافته است.
براساس اعلام بانک مرکزی، رشد عملکرد تولید ناخالص داخلی (با نفت و بدون نفت) طی چهار فصل سال 1401 به‌طور متوالی مثبت و صعودی بوده است. گفتنی است رشد تولید ناخالص داخلی با نفت به قیمت پایه و به قیمت‌های ثابت سال 1395 طی فصول اول تا چهارم سال 1401 به ترتیب معادل 1.9 ،3.9، 4.9 و 5.3 درصد است. همچنین رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز به قیمت‌های واقعی و طی فصول سال 1401 به ترتیب از رشد 1.7، 3.5، 4.1 و 4.7 درصدی برخوردار بوده است.
افزایش ارزش‌افزوده بخش کشاورزی
بر این اساس، در سال 1401 ارزش افزوده گروه کشاورزی به قیمت‌های ثابت سال 1395 به میزان 1578.8 هزار میلیارد ریال برآورد شد که نسبت به سال قبل 1.1 درصد افزایش داشته؛ این در حالی است که رشد این بخش در سال 1400 نسبت به سال قبل از آن منفی 2.6 بوده است. برآوردهای انجام شده بر اساس آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که تولید محصولات زراعی و باغی در سال 1401 نسبت به سال قبل به ترتیب 4/3 و منفی 0.2 درصد و تولید محصولات اصلی دامی 2.7 درصد تغییر یافته است.
رشد 10 درصدی بخش نفت
همچنین بر مبنای محاسبات اولیه، ارزش افزوده گروه نفت در سال 1401 به قیمت‌های ثابت سال 1395 به میزان 1272.2 هزار میلیارد ریال برآورد شد که گویای رشد 10 درصدی نسبت به سال قبل است. با عنایت به اینکه میزان رشد این بخش در سال 1400 نسبت به سال قبل از آن برابر با 10.1 درصد بوده است، این رقم حاکی از یک روند رشد دو رقمی با ثبات در بخش نفت در طی دو سال اخیر است. نتایج حاصل از محاسبات مقدماتی در این زمینه نشان‌دهنده آن است که افزایش نرخ رشد ارزش افزوده این گروه در سال 1401، ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت خام و گاز طبیعی و همچنین صادرات میعانات گازی نسبت به سال قبل است.
صنعت، لکوموتیو رشد اقتصادی 1401
در بخش صنعت نیز، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (که حدود 70 درصد ارزش افزوده بخش صنعت را پوشش می‌دهد) در سال 1401 نسبت به سال قبل 9.6 درصد افزایش یافته است. شایان ذکر است که از مجموع 24 رشته فعالیت عمده صنعتی در سال 1401، شاخص 23 رشته فعالیت (با ضریب اهمیت 96.8 درصد)، دارای رشد مثبت است. همچنین بیشترین سهم از افزایش شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (طی سال 1401) به ترتیب مربوط به فعالیت‌های صنایع تولید فلزات اساسی، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر است. رشد ارزش افزوده گروه صنایع و معادن در سال 1401 برابر با 6.5 درصد است، در حالی که این میزان در سال 1400 معادل با 1.1 درصد بوده است. همچنین دو زیربخش اصلی این گروه یعنی بخش صنعت و بخش معدن در سال 1401 به ترتیب معادل با 9.5 و 2.8 درصد رشد داشته‌اند که با عنایت به رشد 3.3 و 0.4- درصدی این دو بخش در سال 1400، می‌توان نتیجه گرفت که بخش‌های صنعت و معدن از رشد مطلوب و قابل توجهی در سال 1401 در مقایسه با سال قبل از آن برخوردار بوده‌اند.
شاگرد اول‌های رشد
آمار و اطلاعات رشد ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی از سمت عرضه اقتصاد (تولید ملی) درسال 1401 حاکی از رونق و بهبود نسبی فعالیت‌های اقتصادی در مقایسه با سال 1400 است. بررسی سهم فعالیت‌های مختلف اقتصادی در رشد تولید ناخالص داخلی سال 1401 نشان می‌دهد که ارزش افزوده فعالیت‌های گروه‌های اصلی «صنایع و معادن»، «خدمات»، «نفت» و «کشاورزی» به ترتیب با سهمی معادل 1.6، 1.5، 0.8 و 0.1 واحد درصد، نقش عمده‌ای در رشد اقتصادی 4 درصدی سال 1401 ایفا کرده‌اند.
در مقابل نگاهی به ارقام اجزای هزینه نهایی (طرف تقاضای اقتصاد) در سال 1401 (به قیمت‌های ثابت سال 1395) نیز نشان می‌دهد که اقلام مصرف خصوصی، مصرف دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، صادرات و واردات کالاها و خدمات به ترتیب از نرخ رشدی معادل 8.7، 3.6-، 6.7، 8.2 و 7.5درصد برخوردار بوده‌اند؛ این ارقام در سال 1400 به ترتیب عناوین مذکور معادل 3.9، 8.3، صفر، 5.2 و 24.1 درصد بوده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که در سال 1401 نسبت به سال 1400 میزان مصرف بخش خصوصی به دلیل اجرای سیاست‌های حمایتی دولت و تقویت نسبی قدرت خرید تا حد زیادی بهبود یافته است؛ مصرف واقعی بخش دولتی نسبت به سال 1400 نیز به دلیل اتخاذ مجموعه اقداماتی در راستای صرفه‌جویی در هزینه‌ها به میزان ملموسی کاهش یافته است و همزمان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص که در سال 1400 با رشد صفر درصدی و در طول دهه 90 با متوسط رشد منفی 6.9 درصد مواجه بود در سال 1401 به واسطه سیاست‌های حمایتی دولت از بخش تولید و مدیریت هزینه تمام شده محصولات آن از رشد 6.7 درصدی برخوردار شده است.
جهش سرمایه‌گذاری
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به‌طور کلی متشکل از دو بخش ماشین‌آلات و ساختمان است. لازم به توضیح است که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص بخش‌های ماشین‌آلات و ساختمان در سال 1401 نسبت به سال قبل به ترتیب 15.4 و 1.2 درصد افزایش یافته‌اند. علت افزایش تشکیل سرمایه بخش ماشین‌آلات در سال 1401 به دلیل افزایش همزمان تولید ماشین‌آلات داخلی و همچنین واردات کالاهای سرمایه‌ای است. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص بخش ساختمان نیز به دلیل افزایش همزمان تشکیل سرمایه در بخش‌های خصوص و دولتی محقق شده است. خاطر نشان می‌شود رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش‌های ماشین‌آلات و ساختمان در سال 1400 به ترتیب برابر با 12.5 و 7.1- درصد بوده است.
در حوزه تجارت خارجی و بر اساس برآوردهای اولیه، صادرات و واردات کالاها و خدمات طی سال 1401 (به قیمت‌های ثابت سال 1395) نسبت به سال قبل به ترتیب از نرخ‌های رشد 8.2 و 7.5 درصدی برخوردار بوده‌اند. همچنین در مجموع و بر اساس جدول مخارج نهایی در سال 1401، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار 3.8 درصد برآورد شده است.
گفتنی است، حسب روال معمول، داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه رشد اقتصادی از منابع آماری رسمی مربوطه از قبیل وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت، طرح آماری کارگاه‌های بزرگ صنعتی (اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی)، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو و طرح آماری فعالیت‌های بخش ساختمانی (اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی) دریافت شده است؛ همچنین در گروه خدمات نیز متناسب با هر یک از فعالیت‌ها، از منابع آماری و شاخص‌های قیمت مرتبط با موضوع استفاده شده است.
در پایان می‌توان چنین عنوان کرد که تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت پایه و به قیمت‌های ثابت سال پایه 1395 طی سال‌های 1400 و 1401 به ترتیب با رشدهای 4.4 و 4 درصدی مواجه بوده است. در حقیقت اقتصاد ایران طی هشت فصل دو سال مذکور به صورت متوالی با رشدهای اقتصادی مثبت روبه‌رو بوده است. از این رو امید می‌رود با استمرار سیاست‌های ثبات بخش اقتصادی دولت سیزدهم و بهبود فضای کلی اقتصاد کسب و کار، شاهد تداوم و تقویت روند حاضر و بهبود هر چه بیشتر عملکرد فعالیت‌های اقتصاد کشور باشیم.
عمده‌ترین منابع آماری به منظور محاسبه اقلام هزینه ناخالص داخلی را منابعی نظیر طرح آماری بودجه خانوار در مناطق شهری ایران (اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی)، پرداختی‌های خزانه‌داری کل کشور (وزارت امور اقتصادی و دارایی)، آمار صادرات و واردات گمرک جمهوری اسلامی ایران و آمار تراز پرداخت‌های خارجی کشور (اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی) تشکیل می‌دهند.
بــــرش
مثبت شدن رشد بخش ساختمان
در بخش ساختمان، ارزش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان مناطق شهری به قیمت‌های جاری طی سال 1401 نسبت به سال قبل 34 درصد افزایش یافته است. با اعمال شاخص‌های قیمتی متناظر و تعدیل رقم مذکور، نرخ رشد ارزش افزوده ساختمان بخش خصوصی به قیمت‌های ثابت سال 1395 معادل 0.9 درصد برآورد شده است. در نهایت با احتساب رقم فوق و نیز با در نظر گرفتن ارزش افزوده ساختمان دولتی، نرخ رشد بخش ساختمان به قیمت‌های ثابت سال 1395 معادل 1.2 درصد برآورد می‌شود؛ لازم به ذکر است که رشد این بخش در سال 1400 نسبت به سال قبل از آن منفی 6.9 بوده است.