در گفت‌و‌گو با مدیرکل امور مالیاتی استان آذربایجان غربی مطرح شد
کوه یخ فرارهای مالیاتی در مسیر ذوب
امین محمودی
خبرنگار
فرار مالیاتی شاید تاریخی به درازای تاریخ خود مالیات دارد؛ هر چقدر که جوامع بزرگ‌تر شده و به تبع آن تنوع مشاغلی که زیر چتر نظام مالیاتی درآمده‌اند بیشتر شده، فرارهای مالیاتی هم گسترده‌تر و پیچیده‌تر شده است.
هرچند آمار دقیق و مورد توافقی در مورد فرارهای مالیاتی وجود ندارد ولی به گفته کارشناسان شاید اغراق‌آمیز نباشد اگر گفته شود که به اندازه کل درآمدهای مالیاتی، فرار مالیاتی وجود دارد.
در مقام تشبیه، فرار مالیاتی مثل کوه یخی است که تنها بخش کوچکی از آن را می‌بینیم در حالی که شاید صدها و هزاران برابر آن هنوز ناشناخته ومکتوم باشد.
ضرورت تمرکز ویژه و هدفمند بر موضوع فرار مالیاتی و مواجهه و مقابله درست و مؤثر با این پدیده بویژه در شرایط حاضر که عدالت مالیاتی به یک دغدغه عمومی در جامعه تبدیل شده است؛ شاید دلیل اصلی ایجاد «واحد‌های بازرسی و مبارزه با فرار مالیاتی» در سطح ادارات کل امور مالیاتی سراسر کشور بود.
از این رو و به مناسبت اولین سال ایجاد واحد بازرسی و مبارزه با فرار مالیاتی در استان آذربایجان غربی با جعفر‌پور مختار؛ مدیرکل امور مالیاتی این استان در خصوص دستاوردهای این واحد به گفت‌و‌گو پرداختیم.
به عنوان سؤال ابتدایی بفرمایید سامانه‌های مالیاتی چه تأثیری در شناسایی فرار مالیاتی داشته‌اند؟
در راستای اجرای ماده 181 قانون مالیات‌های مستقیم، ما عمدتاً نقطه‌زنی می‌کنیم مثلاً به فعالیت یک فرد خاص یا شغل خاص مشکوک می‌شویم، در مرحله بعد سامانه‌های مالیاتی از جمله سامانه صورت معاملات فصلی یا سامانه بدهکاران مالیاتی بررسی می‌شود.
این بررسی‌های سیستمی علاوه بر اینکه وضعیت مالیاتی یک فرد خاص را نشان می‌دهد، ارتباط فرد با سایر افراد را هم نشان می‌دهد؛ مزیت این موضوع آن است که بعضاً از این طریق موفق به کشف یک ارتباط شبکه‌ای یا سلسله‌وار از فعالیت‌های مرتبط و مشابه می‌شویم که در واقع سرنخ فرارهای مالیاتی گسترده و بزرگ را به دست می‌دهد.
در سال‌جاری سهم درآمدهای مالیاتی از محل شناسایی فرارهای مالیاتی چقدر بوده است؟
در 7 ماه سال 1402، 35 درصد از درآمدهای مالیاتی در استان آذربایجان غربی از محل شناسایی فرارهای مالیاتی تأمین شده است، این بدین معناست که معادل یک سوم درآمدهای مالیاتی آذربایجان غربی درآمد‌هایی است که اگر تلاش‌های مجموعه بازرسی و مبارزه با فرار مالیاتی نبود می‌توانست به راحتی توسط فراریان مالیاتی مکتوم مانده و موجب تضییع حقوق دولت همچنین حقوق سایر مؤدیان مالیاتی شود به عبارت دیگر این 35 درصد فقط درآمد مالیاتی صرف نیست بلکه تلاشی ارزشمند برای مطالبه عمومی در جهت تحقق عدالت مالیاتی در جامعه است.
به فرار مالیاتی دانه درشت‌ها هم توجهی شده است؟
فرار مالیاتی دانه درشت‌ها سالهاست که عدالت مالیاتی و به تبع آن عدالت اجتماعی را نشانه رفته است؛ در حالی که یک کارمند ساده بدون هیچ دخل و تصرفی سر ماه مالیات از حقوقش کم می‌شود یا یک مغازه‌داری که دخل و خرجش با هم نمی‌خواند پرونده مالیاتی دارد ولی عده‌ای که عمدتاً پردرآمد هستند با توسل به انواع شیوه‌ها از جمله سند‌سازی و ارائه آمار غلط از دادن مالیات شانه خالی می‌کنند به همین دلیل برخورد با فرار مالیاتی دانه درشت‌ها در اولویت است.
اخیراً چه پرونده‌های مالیاتی بزرگی را به سرانجام رسانده‌اید؟
یکی از بزرگترین پرونده‌های فرار مالیاتی که در سال‌جاری در استان آذربایجان غربی شناسایی و کشف شد، پرونده مربوط به ضایعات آهن و باتری فرسوده با حجم معاملات بالغ بر 13 هزار میلیارد تومان است.
فرار مالیاتی ناشی از این پرونده‌ها طی سال‌های 1400 و 1401 در استان آذربایجان غربی صورت گرفته که 820 میلیارد تومان از محل مالیات بر ارزش افزوده از طریق 11 شرکت کاغذی کشف و مورد مطالبه قرار گرفت.
سرنخ ماجرای فرار مالیاتی ضایعات آهن کجا و چگونه به دست آمد؟
طی بررسی‌های سیستمی که از سامانه صورت معاملات مؤدیان، سامانه بدهکاران مالیاتی و سایر سامانه‌های مالیاتی صورت گرفت، متوجه وجود تعدادی شرکت تازه تأسیس بدون هیچ گونه سابقه مالی و مالیاتی شدیم که در یک دوره محدود چند ساله در زمینه آهن قراضه و باتری فرسوده به صورت شبکه‌ای در استان و سطح کشور فعالیت داشتند. تعداد شرکت‌های کاغذی که به مرور شناسایی شدند 11 شرکت بود که 33 نفر از افراد معتاد و نیازمند مالی را در قبال دریافت مبالغی به عنوان مدیرعامل و عضو هیأت مدیره به کار می‌گرفته است.
نحوه عملکرد این شرکت‌ها به این صورت بود که علاوه بر انجام معاملات با شرکت‌های واقعی در زنجیره نهایی، عمدتاً با تنظیم معاملات صوری ما بین خود در زنجیره‌های میانی نیز اقدام می‌کردند تا فرایند تشخیص و شناسایی مؤدیان فاقد اعتبار پیچیده شده و یا با وقفه همراه شود.
ضمن اینکه به محض اینکه برخی شرکت‌ها در لیست مؤدیان فاقد اعتبار قرار می‌گرفتند سریعاً نسبت به تأسیس شرکت‌های جدید و جایگزینی در زنجیره‌های معاملاتی خود اقدام می‌کردند.
ذینفعان اصلی شرکت‌های صوری با خرید ضایعات آهن وباتری فرسوده از بنگاه‌های ضایعاتی حقیقی در سطح شهرها، صرفاً به منظور ایجاد اعتبار صوری، اقدام به تنظیم فاکتور رسمی خرید از شرکت‌های صوری به جای این اشخاص حقیقی کرده و با فروش آن به شرکت‌های تولیدی و زنجیره‌های نهایی، نسبت به دریافت مالیات بر ارزش افزوده و خروج آن از چرخه معاملات به نفع خود اقدام می‌کردند.
به شخصی هم رسیده‌اید؟
از طرف دیگر به اسم یک نسخه پیچ ساده داروخانه رسیده‌ایم که همه این شرکت‌های صوری را تأسیس کرده بود با این حال سؤال اینجاست چطور یک نسخه پیچ ساده داروخانه می‌تواند این تشکیلات فرار مالیاتی را مدیریت کند.
به همین دلیل تصور ما این است که دست‌های پشت پرده این قضایا را مدیریت می‌کنند والا یک نسخه پیچ ساده دانش تشکیل شرکت‌های کاغذی، اعتبارسازی مالیاتی وصدور فاکتورهای صوری به قصد ایجاد اعتبار مالیاتی را ندارد.
برای جلوگیری از فرار مالیاتی چه کارهای دیگری باید انجام داد؟
فرار مالیاتی پدیده فراگیری است که در بین کلیه صنوف و مشاغل وجود دارد که فراخور رویکردها و اقدامات سازمان اشکال مختلفی به خود می‌گیرد. به عنوان مثال با ساماندهی دستگاه‌های کارتخوان و لزوم اتصال حساب‌های تجاری فعالان اقتصادی به پرونده مالیاتی‌شان، راه‌های فراریان مالیاتی برای کتمان درآمدهای خود وارد فازهای جدیدی شده است.
در این میان بین فعالان یک صنف خاص رویه‌های کمابیش مشابهی برای فرار مالیاتی بروز می‌کند که از طریق روش‌های سیستمی، میدانی همچنین روش‌های مبتنی بر استفاده از تکنولوژی‌های جدید و ظرفیت‌های قانونی همچون مقررات ماده 181 قانون مالیات‌های مستقیم قابل شناسایی و رصد است.
نتیجه اقدامات صورت گرفته در اداره کل امور مالیاتی آذربایجان غربی در این راستا، شناسایی و اجرای 31 مورد مقررات موضوع ماده 181 قانون مالیات‌های مستقیم و مطالبه مالیاتی بالغ بر 56 میلیارد تومان از این قبل بوده است.
به عنوان سؤال آخر لطفاً دیگر دستاوردهای سازمان امور مالیاتی را تشریح کنید؟
شناسایی تعداد 610 فعال اقتصادی با حجم فعالیت گسترده و گردش بانکی بالا و استعلام تراکنش‌های بانکی ایشان از طریق سامانه مربوطه، صدور حکم رسیدگی به 2000 عملکرد تراکنش‌های بانکی با سرجمع تراکنش قابل بررسی بالغ بر 80.000 میلیارد تومان، شناسایی تعداد 100 مؤدی فعال در زمینه خرید و فروش مواد غذایی، خرید وفروش گوشت و دام زنده به منظور فرآوری محصولات پروتئینی و غیره با حجم معاملات بالغ بر 700 میلیارد تومان و ارسال به ادارات و امور مالیاتی مربوطه و شناسایی تعداد 40 مؤدی فعال در زمینه خرید و فروش چوب، هیزم، لاستیک اتومبیل، مواد شیمیایی و غیره با حجم معاملات بالغ بر 300 میلیارد تومان و ارسال به ادارات و امور مالیاتی مربوطه از دیگر اقدامات سازمان امور مالیاتی استان آذربایجان غربی بوده است.
خبری منتشر شد که درآمدهای حاصل از رمز ارز نیز زیر چتر مالیاتی قرار گرفته‌اند، این موضوع را تأیید می‌کنید؟ اگر صحت دارد لطفا در خصوص اقداماتی که در این زمینه شده توضیح بدهید؟
با توجه به اینکه خرید و فروش رمزارز در سایت‌های بیگانه صورت می‌پذیرد طبیعتاً خرید وفروش آن به سختی قابل شناسایی است.
از طرف دیگر با توجه به نوسانات قیمت ارزهای دیجیتال در سال‌های 1399 و 1400 که رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و بخش عظیمی از نقدیندگی از بازار سرمایه خارج و در بازارهای موازی از جمله ارز دیجیتال وارد شده است.
متأسفانه به علت نبود قوانین شفاف و بازدارنده و توسعه روزافزون رمزارزها و نیز جذابیت انتقال مبالغ خارج از شبکه بانکی کشور، زمینه فرارمالیاتی گسترده در این بخش فراهم گردیده است.
ورود به پرونده فرار مالیاتی رمز ارز در استان آذربایجان غربی از آنجا شروع شد که به دلیل سوابق فرد مورد نظر در زمینه تراکنش‌های بالای بانکی که از سال‌های گذشته مورد رصد واحد بازرسی و مبارزه با فرار مالیاتی استان آذربایجان غربی قرار داشت همچنین قرائنی مربوط به ارتباط نامبرده با خبر منتشر شده در خبرگزاری‌های استان با عنوان «کلاهبردار ۲ هزار میلیارد ریالی در میاندوآب دستگیر شد» با این شرح که فردی با فریب و جذب منابع نقدی 1500 نفر در قالب سبدگردان بورس به مبلغ ۲ هزار میلیارد ریال در شهرهای قم، تهران، تبریز و چند شهر دیگر کرده و با وعده پرداخت مبلغ ۶۰۰ هزار ریال سود نقدی ماهانه به ازای هر ۱۰ میلیون ریال، به دست آمد که به توجه به احتمال اقدام به فرار مالیاتی گسترده توسط مؤدی و بیم تضییع حقوق دولتی و اهمیت تسریع در فرایند رسیدگی همزمان به اطلاعات تمامی سنوات، نسبت به تعامل با نهادهای نظارتی استانی جهت احراز واقعیت امر و همچنین دریافت گردش حساب‌های بانکی مؤدی در سنوات اخیر اقدام گردید که مشخص شد نامبرده در سال 1399 و بخصوص 1400 در زمینه خرید و فروش ارز دیجیتال (اتریوم) فعالیت داشته است.
در مرحله بعد اسناد، مدارک و مستندات مثبته جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده و برابر مقررات سود ویژه مؤدی نسبت به فعالیت‌های مشمول با توجه به ماده‌های 97، 143، 219 و 156 و... ق.م.م شناسایی شد که نهایتاً مالیات قطعی متعلقه به همراه جرایم غیرقابل بخشودگی به مبلغ 540 میلیارد تومان مورد مطالبه قرار گرفت که با تمکین مؤدی، مالیات مورد نظر تقسیط شد و مراحل وصول را سپری می‌کند.