توصیه‌های مالیاتی IMF برای کاهش نابرابری
صندوق بین‌المللی پول در گزارشی اعلام کرد: اصلاح سیاست‌های مالیاتی و کاهش معافیت‌ها می‌تواند به دولت‌های خاورمیانه‌ای در کاهش نابرابری‌ها و بهبود معیشت مردم کمک کند.
به گزارش «ایران اقتصادی»، صندوق بین‌المللی پول در گزارشی تحلیلی از وضعیت مالیات ستانی در خاورمیانه نوشت: کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی سابقه طولانی در استفاده از مالیات برای توسعه اقتصاد خود و ارائه خدمات اجتماعی دارند. اولین سابقه مالیات بر درآمد در این منطقه را می‌توان 5 هزار سال قبل در مصر باستان ردیابی کرد. فرعون‌ها از این نوع مالیات برای ساختن انبار غله و اطعام فقرا در زمان کمبود استفاده می‌کردند. زکات به عنوان یک تعهد پرداختی مشابه مالیات که با اسلام آغاز شد، هنوز برای تأمین هزینه‌های اجتماعی در عربستان سعودی و جاهای دیگر جمع‌آوری می‌شود.
نظام مالیاتی این منطقه در طول قرن‌ها به طور قابل توجهی تکامل یافته است و تفاوت‌های چشمگیری بین کشورها از جمله بین صادرکنندگان و واردکنندگان نفت و گاز در این زمینه مشاهده می‌شود. با وجود پیشرفت‌های اخیر، از جمله اخذ مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد شرکت‌ها در برخی از کشورهای صادرکننده نفت هنوز راه زیادی تا برقراری نظام مالیاتی مدرن، کارآمد و منصفانه در این کشورها باقی مانده است.
این گزارش افزود: با وجود برخی پیشرفت‌ها سهم درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی در بسیاری از کشورهای منطقه، نسبتاً پایین است. این در حالی است که دولت‌ها برای حمایت از فقرا در برابر تورم موادغذایی و سوخت و همچنین تأمین نیازهای بهداشتی و آموزشی به پول زیادی نیاز دارند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تفاوت بین جمع‌آوری مالیات واقعی و بالقوه در منطقه خاورمیانه به طور متوسط حدود 14 درصد تولید ناخالص داخلی (به استثنای نفت و گاز) است. به عبارت دیگر، دولت‌های منطقه می‌توانند با اصلاح سیاست‌های مالیاتی خود تا 14 درصد تولید ناخالص داخلی، سطح درآمدهای خود را افزایش دهند که رقم بسیار قابل توجهی است.
سطح پایین درآمدهای مالیاتی در این منطقه را می‌توان در طیفی از عوامل جست‌و‌جو کرد. از جمله اینکه استفاده از مالیات‌های مستقیم در حدی محدود باقی مانده است. همچنین مالیات بر دارایی هنوز جایگاه مهمی در نظام مالیاتی منطقه پیدا نکرده است. انواع عوارض غیرمستقیم بر کالاهای مصرفی بیشترین درآمد مالیاتی دولت‌های منطقه را تشکیل می‌دهد اما در همین زمینه نیز شاهد معافیت‌های رایج و گسترده‌ای هستیم.
نظام پیشرفته مالیات بر درآمد اشخاص در ایران
البته در چند کشور از جمله الجزایر، ایران و عراق، مالیات بر درآمد اشخاص نسبتاً مترقی است و به تناسب افزایش درآمد اشخاص نرخ مالیاتی افزایش پیدا می‌کند اما در برخی از این کشورها، درآمدهای مالیاتی چندان قابل توجه نیست و نمی‌تواند در بازتوزیع ثروت در سطح جامعه نقش مؤثری داشته باشد. سایر کشورها درآمدهای مالیاتی از درآمد اشخاص بیشتری دارند، اما نرخ‌ها کمتر پیش رونده هستند.
افزایش درآمد با کاهش معافیت‌های مالیاتی
صندوق بین‌المللی پول با توصیه به دولت‌های منطقه برای کاهش یا حذف معافیت‌های مالیاتی نوشت: تحقیقات ما نشان می‌دهد که حذف معافیت‌های گسترده و مشوق‌های ناکارآمد، پایه‌های مالیاتی را گسترش می‌دهد و سیستم‌های مالیاتی را عادلانه‌تر و شفاف‌تر می‌کند. چندین کشور پیشرفت قابل توجهی در گسترش پایه مالیاتی داشته‌اند یا در این زمینه گام برداشته‌اند. برای مثال، مصر قصد دارد قانون مالیات بر درآمد خود را اصلاح کند تا معافیت‌های مالیاتی کمتری را اعمال کند.
علاوه بر این، انجام اصلاحات در نظام مالیاتی، مانند طراحی مجدد مالیات بر درآمد اشخاص و مالیات ارزش افزوده و توسعه بیشتر مالیات بر دارایی می‌تواند درآمدهای مالیاتی بیشتری را عاید دولت‌ها کند و دایره شمول مالیات‌دهندگان را افزایش دهد.
نوسازی ادارات مالیاتی و کارآمدتر کردن آنها باعث بهبود اجرا و انطباق می‌شود. بسیاری از کشورها مانند الجزایر، آذربایجان، پاکستان و ایران در حال حاضر از تشکیل پرونده‌های الکترونیکی مالیاتی استفاده می‌کنند. با این حال، باید تلاش‌های بیشتری از جمله در زمینه ساده‌سازی ساختارهای تشکیلاتی، بهبود فرایندهای تجاری و استفاده از فناوری‌های دیجیتال انجام گیرد. همکاری نزدیک‌تر بین‌المللی برای بهبود تبادل اطلاعات در حوزه‌های قضایی مالیاتی نیز می‌تواند مفید باشد.
اصلاحات برای کاستن از حجم اقتصاد زیرزمینی و ترویج تنوع اقتصادی نیز می‌تواند به افزایش درآمدهای مالیاتی دولت کمک کند. در این راستا، اقداماتی در مصر و تونس برای جلوگیری از استفاده از پول نقد انجام شده است. اقدامات برای مبارزه با فساد، بهبود حکمرانی و افزایش شفافیت نیز می‌تواند سیستم مالیات‌ستانی را تقویت کند. تلاش‌ها در گرجستان و تاجیکستان برای مبارزه با فساد از طریق ساده‌سازی سیستم‌ها و رویه‌های مالیاتی نسبت مالیات اخذ شده به تولید ناخالص داخلی را طی 20 سال گذشته دوبرابر کرده است.
این گزارش در پایان نوشته است: با تعهد سیاسی پایدار، اطلاع‌رسانی کافی و طراحی و اجرای دقیق اصلاحات می‌توان به پیشرفت‌های پایداری در زمینه جمع‌آوری مالیات در کشورهای خاورمیانه دست یافت. با تکیه بر این تلاش‌ها، کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی می‌توانند از درآمدهای جدید مالیاتی برای توسعه اقتصادی، افزایش مشمولان خدمات اجتماعی و کاهش ناامنی غذایی استفاده کنند و مسیری که 5 هزار سال پیش فراعنه شروع کردند را ادامه دهند.