برنامه دولت برای کاهش سهم مسکن از هزینه‌های زندگی
بیشترین هزینه غیرخوراکی خانوار صرف تأمین مسکن می‌شود این سهم در شهرهای کشور 38.1، در تهران 50 و در روستاها برابر 19.1 درصد است
سهم بالای مسکن در هزینه خانوار کاهش تورم مسکن که از ابتدای امسال شروع شده، در صورت تداوم منجر به ثبات قیمت‌ها در بازار مسکن می‌شود
افزایش قیمت مسکن سهم آن در هزینه خانوار را سال به سال افزایش داده و از سال 96 تا 1401 شاهد افزایش بدون توقف این سهم هستیم. با توجه به رشد قیمت مسکن، به قطع، سهم مسکن در هزینه خانوار در سال 1402 نیز رشد دارد. در سال گذشته در حالی متوسط درآمد خانوار شهری حدود 166 میلیون تومان و متوسط هزینه 137 میلیون تومان بوده که بیش از 52 میلیون تومان هزینه‌ها صرف مسکن شده است. بر اساس اطلاعات مرکز آمار، بیشترین هزینه مسکن مربوط به ساکنان استان تهران است. در این استان در سال گذشته 50.8 درصد کل هزینه خانوار صرف مسکن شده است و این رقم بیشتر از متوسط هزینه مسکن در کل کشور است. متوسط هزینه مسکن در کل کشور در سال گذشته برابر 38.1 درصد است. در مجموع در 4 استان تهران، البرز، فارس و گیلان هزینه مسکن بالاتر از متوسط این هزینه در کشور است. کمترین هزینه هم مربوط به استان بوشهر با سهم 21.1درصدی است.
در روستاها نیز هزینه تأمین مسکن در این سال‌ها افزایش داشته است و سهم این هزینه در سال گذشته به 19.1 درصد رسیده است. از درآمد 98 میلیون تومانی خانوار روستایی در سال گذشته 78 میلیون آن هزینه شده که سهم مسکن از این هزینه 19.1 درصد است.
رشد بیش از صد درصدی قیمت مسکن از آخرین فصل سال1400 تا مهرماه امسال، به‌خوبی نشان می‌دهد سهم هزینه تأمین مسکن برای خانوار در استان تهران بیش از استان‌های دیگر است. در زمستان سال 1400 متوسط قیمت فروش یک متر آپارتمان در شهر تهران برابر 36میلیون تومان بوده که این قیمت در مهر امسال به 76 میلیون تومان رسیده است و افزایش حدود 111 درصدی را ثبت کرده است.
دلایل مختلفی برای افزایش نامتعارف قیمت مسکن در سال‌های اخیر وجود دارد که تأثیر تورم، نرخ ارز، افزایش قیمت زمین، کاهش چشمگیر ساخت و ساز از مهم‌ترین عوامل آن است. با تثبیت نرخ ارز و کاهش تدریجی تورم عمومی از ابتدای امسال، تورم بخش مسکن نیز نزولی شده است هرچند به خاطر جهش‌های قیمتی، این کاهش تورم همچنان نتوانسته توان مالی مردم را برای تأمین مسکن(خرید یا اجاره) تقویت کند. رکود معاملات شاهد این ادعاست. با وجوم کاهش تورم مسکن اما تعداد معاملات در اوج فصل معاملاتی مسکن یعنی در شهریور نسبت به مرداد 11 درصد کاهش داشته است.
تلاش سیاستگذاران، بازگشت ثبات به بازار مسکن است. برای این منظور دولت همزمان چند برنامه را پیش می‌برد که مهم‌ترین آن ساخت و تولید مسکن در برنامه نهصت ملی مسکن است. با توجه به کاهش متوالی تولید مسکن در سال‌های گذشته، انباشت تقاضا ایجاد شده و این تقاضا خود را بیشتر در بازار اجاره نشان داده است. نهضت ملی مسکن برنامه حمایتی دولت برای تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد و متوسط درآمدی کشور است. طبق آخرین آمار، از مجموع 4 میلیون مسکن نهضت ملی که باید ساخته شود، در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۸۶۷ هزار واحد در شهرها و روستا‌های سراسر کشور در مراحل ساخت قرار دارند. نهضت ملی مسکن با هدف ایجاد ثبات قیمتی در بازار مسکن و تعادل‌بخشی در حال اجراست.
از مهم‌ترین برنامه‌های نهضت ملی مسکن، نوسازی بافت‌های فرسوده و تلاش برای تولید مسکن در مناطق شهری است که زیرساخت‌های لازم را دارد. آخرین آمار نوسازی نشان می‌دهد تا آخر امسال 81 هزار واحد نوسازی شده به مردم تحویل داده می‌شود.
به گفته محمد آیینی، از ابتدای دولت سیزدهم، بازسازی ۱۸۱ هزار واحد فرسوده در استان‌های مختلف در دستور کار قرار گرفته است. قرار است در دهه فجر هم ۳۰ هزار واحد مسکونی نوسازی شده تحویل متقاضیان شود، البته افتتاح و تحویل واحدهای نوسازی شده، شروع شده است. به عنوان مثال در سفر رئیس‌جمهور به استان فارس ۶۶۵ واحد و در سفر کردستان هم ۶۰۰ واحد مسکونی به بهره‌برداری رسید.
وی همچنین گفت: تا پایان سال ۸۱ هزار واحد نوسازی شده بافت فرسوده تحویل متقاضیان خواهد شد. ۱۰۰ هزار واحد مسکونی دیگر هم در سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
یکی از برنامه‌های مهم برای تشویق مردم به نوسازی واحدهای فرسوده، تصویب آیین‌نامه اجرایی طرح «کلید به کلید» در دولت و ابلاغ دستور‌العمل آن است. بر اساس این طرح، کسانی که توانایی مالی نوسازی منزل مسکونی خود را ندارند یا به‌خاطر مشکلات قانونی، نوسازی زمانبر است، می‌توانند در ازای واگذاری واحد فرسوده واحد نوساز یا زمین دریافت کنند. در طرح کلید به کلید، امسال نوسازی ۱۰ هزار واحد مسکونی بافت فرسوده در دستور کار است و سهمیه هر استان در طرح کلید به کلید مشخص شده است.
علاوه بر برنامه افزایش تولید مسکن در شهرها و روستاها، برای کنترل قیمت و ثبات در بازار، برنامه ساماندهی بازار مسکن در حال اجراست. در این برنامه عوامل تأثیر‌گذار بر افزایش قیمت مسکن تحت نظارت قرار می‌گیرد. ساماندهی مشاوران املاک، شناسایی خانه‌های خالی، اجرای برنامه دریافت مالیات از مالکان خانه‌های خالی بخشی از برنامه ساماندهی بازار مسکن است.
قانون شناسایی و اخذ مالیات خانه‌های خالی از سال‌های پیش مطرح شده بود، اما اجرا نشد که در نهایت دولت بعد از گذشت چند سال این قانون را برای بهبود وضعیت بازار مسکن تصویب کرد. یکی از پایه‌های مالیاتی جدید که دولت در حال اجرای آن است اخذ مالیات از واحدهای مسکونی خالی است. هدف دولت از وضع چنین مالیاتی جلوگیری از احتکار مسکن توسط برخی سودجویان بوده تا از این طریق بتوان بازار اجاره بها را مدیریت کرد، اگر شخص نسبت به پرداخت مالیات بی‌توجهی کند، خانه خالی شناسایی شده ممنوع المعامله خواهد شد.
اجرای برنامه‌هایی مانند تولید مسکن یا نظارت بر این بازار در صورت تداوم و اجرا بر اساس زمانبندی می‌تواند تأثیرگذاری خود را در بازار مسکن نشان دهد. اگر برنامه‌ها به هر دلیلی کند پیش برود و تقاضای بازار مصرفی پاسخ داده نشود، افزایش قیمت در بازار مسکن دور از انتظار نیست. با توجه به ثبات قیمت در بازارها و کنترل تورم، پیش‌بینی این است که تا پایان سال قیمت مسکن جهش نخواهد داشت.