صرفه‌جویی 7 هزار میلیارد تومانی مصرف سوخت با نوسازی کامیون‌های فرسوده
با توجه به ســهم بالای حمل‌ونقل جاده‌ای در ترانزیت، نوسازی کامیون‌های فرسوده نقش ویژه‌ای در کسب درآمدهای ارزی سالانه 8 میلیارد دلاری دارد
افزایش ترانزیت یکی دیگر از اثرات مهم نوسازی کامیون‌ها افزایش درآمدهای ارزی ناشی از افزایش ترانزیت است. یکی از عوامل مهم در توســعه ترانزیت جــاده‌ای، کیفیت و کمیت ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای است
ناوگان جاده‌ای با جابه‌جایی ۹۲ درصد از بار زمینی، نقش اساسی در حمل‌ونقل کشور دارد، اما به دلیل فرسودگی ۴۵ درصد از این ناوگان؛ افزایش مصرف سوخت، آلودگی محیط‌زیست و هوا و نیز کاهش ایمنی به وجود آمده است. نوسازی کامیون‌ها؛ صرفه‌جویی مصرف سوخت، کاهش آلودگی و افزایش ترانزیت را در پی خواهد داشت که به دست آمدن هر کدام از این نتایج درآمدهای ارزی پایدار برای کشور به دنبال دارد. تعداد کل ناوگان حمل‌ونقل عمومی باری کشور ۳۶۵ هزار دستگاه است که 165 هزار دستگاه سن بالاتر از ۱۶ سال دارند که به عنوان مرز فرسودگی شناخته می‌شود.
طرح‌های نوسازی
در سال‌های اخیر طرح‌های نوسازی متعددی برای نوسازی کامیون‌ها به تصویب رسیده که عملاً موفقیتی نداشته است. از سال 1394 تاکنون، دو طرح نوسازی 65 هزار دستگاه کامیون و کشنده با سن بالاتر از 35 سال و طرح جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری اجرایی شده است. بر اساس گزارش‌های آماری، طرح نوسازی 65 هزار کامیون با اختصاص 2 میلیارد و 762 میلیون دلار منجر به نوسازی 3 هزار و 926 کامیون شــده که دارای عملکرد 6 درصد است. با تصویب مصوبه جدید شورای اقتصاد در سال 97، اجرای مصوبه نوسازی 65 هزار کامیون در قالب ادامه اجرای قراردادهای منعقد شده بود و امکان انعقاد قرارداد جدید در قالب این طرح وجود نداشــت و فقط قراردادهای قبلی و به تعدادی که صرفاً شرکت‌های طرف قرارداد امکان تولید کامیون داشتند، اجرا شد. در طرح دوم نوسازی با نام جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری هم 588 کامیون از 176 هزار کامیون نوسازی شد.
اخیراً نیز طرح جایگزینی و نوســازی 85 هزار دســتگاه ناوگان دیزلی برون‌شهری به عنوان بخش دوم طرح جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شــهری در شورای اقتصاد مصوب شده است که هنوز جزئیاتی از این طرح در دسترس نیست. بر اساس این گزارش، 75 هزار کامیون در کشور دارای عمر بالای 35 سال هستند که سهم بالایی در مصرف انرژی و آلودگی محیط‌زیست دارند. به گفته فعالان حمل‌ونقل، از آنجا که تولید خودروهای حمل‌ونقل عمومی نیاز به ســرمایه‌گذاری قابل‌توجهی دارد و از سوی دیگر شرکت‌های خودروساز این نقدینگی را ندارند، به همین دلیل طرح نوسازی ناوگان باری عمومی با مشکل تأمین سرمایه در گردش به کندی پیش رفته است. بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد تأمین نشدن منابع مالی کافی به عنوان سرمایه اولیه برای راه‌اندازی طرح‌های نوسازی، تأخیر در پرداخت مابــه‌ازای صرفه‌جویی به دلیل طولانی بــودن فرایند سنجش پیمایش، مشکل خودروســازهای داخلی در تأمین قطعات و تولید ناوگان و نیز عدم مدیریت صحیح بازار اسقاط خودروهای فرسوده، ازجمله مهم‌تریــن دلایل عدم کارکرد این طرح‌هــا مطابق اهداف پیش‌بینی شده بوده اســت.
درآمدهای ارزی
نوسازی ناوگان باری در حالی به کندی پیش می‌رود که اجرای آن مزایای فراوان و درآمدهای پایدار ارزی را برای کشور به همراه دارد. بر اساس برآوردهای انجام شده، در طرح جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری مصوب شورای اقتصاد سال 1397، نوسازی هر کشنده سالانه دارای 13 هزار دلار درآمد اقتصادی ناشی از صرفه‌جویی در مصرف سوخت است. مزیت اصلی طرح‌های اســقاط وسایل نقلیه فرســوده در بخش حمل‌ونقل کشــور، کاهش مصرف ســوخت اســت که علاوه بر جلوگیری از هدررفــت منابع و مزیت اقتصادی، ســبب کاهش آلودگی هوا نیز می‌شود. بر اساس این گزارش، مصرف ســوخت کامیون‌های فرسوده با عمر بالای 25 ســال در هر 100 کیلومتر حدود 60 لیتر اســت. این میزان 30 لیتر بیشــتر از کامیون‌های با سن کمتر از 5 سال کارکرد اســت. با متوسط پیمایش 40 هزار کیلومتر برای هر کامیون در کشور به‌ازای جایگزینی هر کامیون فرســوده با کامیون نو، سالانه 12 هزار لیتر در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی می‌شــود. با توجه به وجود بیش از 102 هزار انواع کامیون با عمر بالای 25 سال در کشور، با جایگزینی تمامی کامیون‌های فرســوده حدود 1.22 میلیارد لیتر در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی می‌شــود و به این ترتیب میزان صرفه‌جویی سالانه ناشی از نوســازی برابر 7 هزار میلیارد تومان (با احتساب قیمت فوب خلیج‌فارس یک لیتر گازوئیل 14 سنت برابر حدود 7 هزار تومان) است.
کاهش آلودگی
با توجه به اینکه بیشترین مصرف سوخت نفت‌گاز مربوط به کامیون‌ها و کشنده‌هاست، نوسازی ناوگان فرسوده در این بخش اثر مهم دیگری که دارد، کاهش آلودگی هواست. بر اساس گزارش‌های مربوط به عوامل آلودگی هوا، در خصوص انتشار ذرات معلق در ســه شهر تبریز، تهران و اهواز منابع متحرک نقش مهم‌تری دارنــد. در بین منابع متحرک نیز سهم منابع آلاینده در آلودگی هوای تهران که توسط مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران منتشر شده، سهم منابع متحرک در تولید ذرات معلق حدود ۶۱ درصد است که در این بین دومین سهم با 15.7 درصد مربوط به کامیون و کشنده‌ها بوده است. بر این اساس نوسازی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای می‌تواند نقش بسزایی برای کم کردن آلودگی هوا در شهرهای کشور مخصوصاً در کلانشهرها داشته باشد چون با کاهش مصرف حامل‌های انرژی از افزایش گازهای آلاینده نیز کاسته می‌شود.
افزایش ترانزیت
یکی دیگر از اثرات مهم نوسازی کامیون‌ها افزایش درآمدهای ارزی ناشی از افزایش ترانزیت است. یکی از عوامل مهم در توســعه ترانزیت جــاده‌ای، کیفیت و کمیت ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای است. بر اساس آمار، بیش از 95 درصد ترانزیت مربوط به ترانزیت جاده‌ای است و از حدود 12 میلیون تن ترانزیت در سال 1401 بیش از 11 میلیون تن آن ترانزیت جاده‌ای بوده است. بر اساس این گزارش، در صورت تکمیل زیرساخت کریدورهای داخلی و پیوستن به ابتکار کمربند و راه چین و بهره‌گیری از ظرفیت دیپلماسی حمل‌ونقل، درآمد ارزی سالانه به 80 میلیون دلار خواهد رسید که با احتساب درآمد حداقل 100 دلاری به‌ازای هر تن بار ترانزیتی، ایران می‌تواند سالانه بیش از 8 میلیارد دلار درآمد ارزی از این محل داشته باشد. با توجه به ســهم بالای ترانزیت جاده‌ای، اجرای طرح‌های اسقاط کامیون‌های فرسوده نقش ویژه‌ای بر توسعه ترانزیتی خواهد داشت.
بــــرش
تعداد و سهم ناوگان حمل‌ونقل عمومی باری بر حسب عمر وسیله نقلیه تا پایان سال 1400
تا یک سال، 6 هزار دستگاه (2درصد)
بین یک تا 5 سال 37 هزار دستگاه (10درصد)
بین 6 تا 10 سال، 68 هزار دستگاه (19درصد)
بین 11 تا 15 سال، 89 هزار دستگاه (24درصد)
بین 16 تا 20 سال، 51 هزار دستگاه (14درصد)
بین 21 تا 25 سال، 12 هزار دستگاه (3درصد)
بیش از 25 سال، بیش از 102 هزار دستگاه (28درصد)