گام‌های ایران برای دستیابی به ترانزیت سالانه 15 میلیون تن کالا
ایران و ترکیه برای تبادل یک میلیون تن بار از مرز دو کشور توافق کردند
در نشست اخیر سران سازمان همکاری اقتصادی (ECO) در تاشکند، قزاقستان، روسیه، ایران و ترکمنستان در راستای پیشبرد نقشه‌راه توسعه کریدور شمال-جنوب توافق کردند. این طرح افزایش ظرفیت مسیر ترانزیتی را به 15 میلیون تن تا سال ۲۰۲۷ امکان‌پذیر می‌کند.
با توجه به روند افزایشی ترانزیت در کشور، دستیابی به ترانزیت 15 میلیون تن در سال هدفی نزدیک به نظر می‌رسد. در 8 ماهه امسال حدود 11 میلیون تن کالا از ایران ترانزیت شده است. بر اساس اعلام گمرک، در ۸ ماهه سال‌جاری میزان ترانزیت خارجی از مسیر ایران به ۱۰ میلیون و ۹۱۹ هزار تن رسیده است. این میزان ترانزیت خارجی از مسیر ایران در 8 ماهه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 19.54 درصد افزایش نشان می‌دهد.
این گزارش در خصوص گمرکات عمده مبدأ ترانزیت خارجی از لحاظ وزنی در 8 ماهه سال 1402 می‌افزاید: در این مدت گمرکات منطقه ویژه شهید رجایی بندر عباس، پرویزخان، باشماق، بازرگان، بیله‌سوار، بندر لنگه، جلفا، سرخس، آستارا و منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا 10 گمرک عمده مبدأ ترانزیت خارجی کشور بودند.
بر اساس این گزارش، از مجموع کل ترانزیت خارجی از مسیر ایران، 9 میلیون و 672 هزار تن آن از مبدأ 10 گمرک یاد شده بوده است. در بین گمرکات عمده مبدأ ترانزیت خارجی، بیشترین میزان افزایش به گمرکات پرویزخان، منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا و باشماق اختصاص داشت که به ترتیب 215، 91 و 36 درصد افزایش داشت.
برای دستیابی به اهداف ترانزیتی برنامه راهبردی حمل و نقل، ایران با کشورهای همسایه و منطقه برای بازگشایی کریدورها، افزایش تبادلات تجاری و ترانزیتی و حمل بار به مقاصد مختلف از کریدورهای داخلی، توافق‌های جدیدی را امضا کرده است. در آخرین اقدام، ایران و ترکیه برای جابه‌جایی یک میلیون تن بار ریلی توافق کردند.
سید میعاد صالحی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیر‌عامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با اعلام این خبر به نشست مشترک با حسن پزوک، رئیس راه‌آهن ترکیه و همچنین افق یالچین، رئیس شرکت حمل و نقلی راه‌آهن ترکیه اشاره کرد و گفت: دو کشور برای تبادل یک میلیون تنی حمل بار ریلی میان تهران و آنکارا برای سال جدید موافقت کرده‌اند.
صالحی افزود: در دیداری که با رئیس راه‌آهن ترکیه و همچنین رئیس شرکت حمل و نقلی راه‌آهن ترکیه داشتیم تفاهم‌های خوبی انجام شد. از جمله برای تبادل ۲۰۰ واگن در شبانه‌روز از مرز رازی توافق کردیم که با این هدف‌گذاری بتوانیم تبادل یک میلیون تن بار ریلی را در سال جدید بین دو کشور محقق کنیم. در این راستا مقرر شد، راه‌آهن ترکیه به‌سرعت نسبت به بازسازی زیرساخت شبکه ریلی خود و رفع آسیب‌های ناشی از زلزله و همچنین مشکلات پیش‌آمده به دلیل کاهش سطح آب دریاچه وان اقدام کند.
صالحی گفت: امیدواریم با بازسازی، اصلاح و ارتقای اسکله و همچنین کشتی‌های مربوط به حمل واگن (فری بووت) در دریاچه وان طی یک ماه آینده ظرفیت عبور واگن از دریاچه وان به حداکثر خود برسد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه توافقات انجام شده گام بلندی برای افزایش ترانزیت بار از مسیر ترکیه به سمت اروپاست، افزود: از آنجا که ترکیه به نوعی دروازه آسیا به سمت اروپا محسوب می‌شود، بر مبنای تفاهم‌های قبلی که با کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و چین داشتیم، می‌توانیم بارهای از مبدأ این کشورها را از مسیر چین- قزاقستان -ترکمنستان- ایران- ترکیه به سمت اروپا حمل کنیم و این موضوع نقطه عطفی برای افزایش بارهای بین‌المللی است.
وی خاطرنشان کرد: احداث خط جدید مرند- چشمه ثریا- ایگدیر-کارس از دیگر موضوعات مذاکره شده در این دیدار بود که می‌تواند به جهش تبادلات ریلی دو کشور بینجامد.
توافق ترانزیتی قزاقستان- ترکمنستان- ایران
در ششمین اجلاس سران خزر در عشق‌آباد بر حداکثرسازی راه‌آهن قزاقستان- ترکمنستان- ایران برای پیشبرد پروژه افزایش ترانزیت کریدور شمال -جنوب تأکید شد. این خط آهن که کوتاه‌ترین مسیر بین شرق آسیا و کشورهای خلیج فارس است، انتقال بار را به اروپا میسر می‌کند.
همچنین در جریان همایش تجاری قزاقستان و ایران، سخنرانان به اهمیت توسعه همکاری‌های اقتصادی بین آستانه و تهران و پتانسیل بالا برای گسترش تجارت و جذب سرمایه‌گذاری متقابل با توجه به حمل‌و‌نقل و قابلیت‌های ترانزیتی کریدور شمال-جنوب اشاره کردند. به گفته «علیخان اسماعیلوف»، نخست‌وزیر قزاقستان، کریدورهای حمل‌و‌نقل بین‌المللی، زمینه‌های همکاری امیدوارکننده‌تر بین تهران و آستانه هستند.
توافق ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان
بخش کلیدی کریدور شمال -جنوب راه‌آهن رشت - آستارا است که راه‌آهن موجود روسیه، جمهوری آذربایجان و ایران را به هم متصل می‌کند. تهران و باکو درباره ساخت ترمینال باری در آستارا، نقطه اتصال ایران و جمهوری آذربایجان گفت‌و‌گو کردند. با توجه به اینکه شعبه غربی INSTC مهم‌ترین بخش آن است (از آنجا که پرجمعیت‌ترین استان‌های روسیه و ایران عمدتاً در نواحی غربی و نه قسمت شرقی خود قرار دارند) مسیر ریلی رشت - آستارا نیز جنبه حیاتی دارد.
علاوه بر این، باکو و تهران توافق کردند که زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی اتصال‌دهنده جمهوری آذربایجان به نخجوان از طریق ایران را بسازند. این پروژه شامل ساخت یک پل جاده‌ای و یک پل ریلی است که نخجوان را به زیرساخت‌های راه‌آهن ایران متصل می‌کند. البته در ۲۲ آگوست ۲۰۲۲، رؤسای گمرکات جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه تفاهمنامه‌ای را در زمینه تسهیل تردد ترانزیت امضا کردند.
همچنین در چهارچوب توسعه کریدور شمال-جنوب، توافقنامه‌های همکاری رو به رشد بین ایران و روسیه اهمیت بالایی دارد. ایران با داشتن بزرگ‌ترین ناوگان کشتیرانی در خاورمیانه و دریای خزر، یکی از محورهای اصلی توسعه ترانزیتی کریدور شمال-جنوب است. سیاست ایران در گسترش کریدور شمال-جنوب، تقویت روابط با روسیه و کشورهای CIS و همچنین تمرکز بر اتصال بنادر جنوبی ایران است. این استراتژی شامل سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در تقویت زیرساخت‌ها و قابلیت‌های بندر سالیانکا برای تسهیل تجارت و حمل‌و‌نقل در طول این کریدور است.
ایران با داشتن بنادر در دریای خزر، مناطق ویژه اقتصادی، مناطق آزاد اقتصادی، توافقنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، عضویت در پیمان شانگهای و بریکس، دسترسی استراتژیک به خلیج فارس و آب‌های دریای خزر، خود را به عنوان یک هاب محوری در ترانزیت منطقه‌ای قرار داده است.
دولت سیزدهم سیاست همسایه‌محوری و دیپلماسی اقتصادی را در کنار تقویت منطقه‌گرایی و در نتیجه بهبود روابط با کشورهای همسایه در اولویت قرار داده است. این رویکرد به طور قابل توجهی جذابیت ایران را برای تبادلات تجاری افزایش داده است.