چه کسانی از نوسانات نرخ ارز سود می‌برند؟
رضا غلامی
اقتصاددان
بازار ارز در ماه‌های اخیر، روند باثباتی را طی کرده و در این میان، بانک مرکزی نیز با اجرای سیاست تثبیت اقتصادی، نقش خود را به‌خوبی ایفا کرد تا نرخ دلار در بازار در یک دامنه مشخصی، باثبات بماند. سال‌هاست که در فضای اقتصادی کشورمان، مردم به هر دلیل و بهانه‌ای منتظر افزایش نرخ ارز هستند زیرا منافع زیادی پشت این فضاسازی نهفته است. برخی بهانه‌ها را بزرگ‌نمایی می‌کنند تا منافع‌شان حداکثر شود، بنابراین بازار ارز همواره آبستن حوادث است. اخیراً فعالان بازار شاهد نوسان نرخ ارز در بازار غیررسمی بودند، این در شرایطی رقم خورد که در متغیرهای بنیادی پولی و ارزی، اتفاق خاصی رخ نداده است. یعنی در بازار ارز و در سمت عرضه و تقاضا، اتفاقی در کوتاه‌مدت نیفتاده است، بنابراین تغییرات و نوسانات اخیر نرخ ارز، متأثر از حوادث بین‌المللی و جنگ غزه است.
از سوی دیگر، نباید از فاکتور مهم دیگری به نام تقاضای احتیاطی چشم‌پوشی کرد، به بیان دیگر تولیدکننده در این شرایط متغیر مهمی است. یک تولیدکننده که کارخانه‌ای دارد و هزار کارگر نیز در آنجا مشغول فعالیت و کار هستند، معطل یک میلیون دلار قطعه نمی‌ماند، بنابراین وقتی ببیند که بازار نوسانی است، سریع خرید می‌کند. برای این تولیدکننده تفاوت نرخ مهم نیست و در نتیجه وقتی فضای بازار نوسانی می‌شود، وارد بازار می‌شود. بنابراین رفتار تولیدکننده نیز بخشی از متغیرهای واقعی بازار را تغییر می‌دهد. یعنی مجموعه‌ای از اتفاقات نظیر پیشینه تاریخی مبنی بر انتظارات افزایش نرخ ارز، منفعت‌طلبی برخی افراد و گروه‌ها، حوادث و درگیری‌های بین‌المللی و در نهایت تقاضای احتیاطی (یک تولیدکننده)، باعث می‌شود که در یک بازه زمانی همچون هفته قبل، نرخ ارز با نوسان افزایشی مواجه شود.
با توجه به دیپلماسی اقتصادی بانک مرکزی و آزادسازی میلیاردها دلار منابع ارزی کشور، دست سیاست‌گذار ارزی کشورمان پُرتر و مقتدرتر از گذشته است، به گونه‌ای که برخلاف گذشته، بازارها در کنترل و رصد بانک مرکزی است. رئیس‌کل بانک مرکزی هم به بازار ارز مسلط شده و از سوی دیگر، بخشی از عوامل مُخل بازار همچون صرافی‌های غیرمجاز و متخلف نیز ساماندهی شده‌اند، بنابراین با توجه به این مسائل، هرگونه نوسانات هیجانی زودگذر در بازار ارز فروکش خواهد کرد و بازار به سادگی از دست بانک مرکزی رها نخواهد شد. برخلاف سال‌های قبل، به نظر می‌رسد در این شرایط، مردم خریدی در بازار ارز ندارند و صرفاً گروه کوچکی در بازار هستند و عمق این بازار هم اندک است. وقتی عده‌ای وارد این بازار کم‌عمق شوند، بازار غیررسمی دچار نوسان و تکان می‌شود. بانک مرکزی مقتدرانه در حال رصد بازار و مدیریت آن است، این در حالی است که در دوره‌های قبل، اقتداری در بانک مرکزی وجود نداشت و بازار ارز به هر سمتی که می‌خواست، حرکت می‌کرد و یک عده هر کاری که می‌خواستند با بازار ارز انجام می‌دادند اما دیگر از این خبرها نیست. زیرا بانک مرکزی مقتدر است. درست است که هنوز چند نرخی بودن ارز وجود دارد، ولی اقتدار سیاست‌گذار بالا رفته است. دستش هم پُرتر و دانش فنی هم بیشتر شده و همچنین عوامل مُخل کمتر از گذشته است، بنابراین در مجموع این عوامل، بانک مرکزی می‌تواند بازار را مدیریت کند.
با مروری بر تجربه تلخ گذشته و ضرر مردم از ریسک بازار سرمایه، حالا عموم مردم در این شرایط، اهل ریسک در بازار ارز نیستند و از تجربه ریسک در بازار سهام و آسیبی که دیدند، متوجه هستند اگر در بازار پُرریسک ارز وارد شوند، آسیب می‌بینند و به همین دلیل وارد این فضاها نمی‌شوند و صرفاً گروهی خاص با تعداد کمی به بازار کم‌عمق ارز وارد می‌شوند که بایستی بانک مرکزی با همکاری دستگاه‌های امنیتی، به این حوزه هم ورود کند تا مشخص شود چه کسانی از نوسانات نرخ ارز منفعت می‌برند و به دنبال افزایش نرخ ارز هستند.
بانک مرکزی دو ابزار بسیار قوی دارد، یکی اینکه سیاست‌گذار است. یعنی می‌تواند تعیین کند که به چه نیازی ارز تخصیص دهد، دوم اینکه الان دستش پُرتر از قبل است و منابع و ذخایر ارزی بسیار خوبی دارد. هر چقدر منابع ارزی بانک مرکزی بالاتر باشد، اقتدار آن هم بیشتر و بالاتر است و توان اعمال سیاست بیشتری نیز دارد. در این صورت، سیاست‌هایی که تعیین می‌کند، قوی‌تر عملیاتی می‌شود و اقتدارش هم تقویت می‌شود. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی از هر دو ابزار استفاده می‌کند و تا به امروز هم در این‌باره موفق بوده است. هر چند با نقطه ایده‌آل فاصله است اما بازاری که در گذشته به هر قیمتی که اعلام می‌شد واکنش نشان می‌داد، دیگر در آن حالت نیست و شرایط نسبت به گذشته فرق کرده است.