تبرئه نیروگاه‌ها از مازوت‌سوزی
منابع متحرک سهم ۵۹ درصدی در آلایندگی هوا دارند و در بخش منابع ثابت، سهم نیروگاه‌ها ۳.۸ درصد از کل آلایندگی شهر تهران است
مسأله آلودگی هوا معضل جدیدی نیست و هرساله با آغاز فصل سرما گریبانگیر کلانشهر‌های کشور می‌شود.
به‌طور کلی عوامل متعددی در ایجاد آلودگی هوا مؤثر هستند، اما در روز‌های اخیر و با اوج‌گیری آلودگی در پایتخت و دیگر کلانشهرها، ادعا‌هایی در مورد نقش قابل‌توجه نیروگاه‌های برق در تولید آلایندگی مطرح شد.
چراکه با آغاز فصل سرما و رشد مصرف گاز در بخش خانگی، سهم نیروگاه‌های کشور از سبد مصرفی گاز کشور کاهش پیدا می‌کند.
اما این سؤال مطرح می‌شود که نیروگاه‌ها چه میزان در آلودگی شهری مثل تهران نقش دارند؟
براساس اسناد سازمان محیط زیست، منابع متحرک سهم ۵۹ درصدی در آلایندگی هوا دارند و در بخش منابع ثابت، سهم نیروگاه‌ها ۳.۸ درصد از کل آلایندگی شهر تهران است که قیاس این دو عدد سهم ناچیز نیروگاه‌ها را نشان می‌دهد.
واقعیت این است که هیچ کدام از نیروگاه‌های استان تهران و استان البرز، مازوت مصرف نکرده‌اند و ادعا‌های مربوط به نقش پررنگ نیروگاه‌ها در آلایندگی تهران درست نیست.
سندی هم در این خصوص که عامل اصلی آلودگی هوای تهران مازوت‌سوزی نیروگاه‌هاست وجود ندارد.
در واقع، در تهران هیچگونه مازوت‌سوزی اتفاق نمی‌افتد و در نیروگاه‌های اطراف تهران نیز نیروگاه منتظر قائم کرج است که مازوت مصرف نمی‌شود.
نیروگاه‌های دماوند و پرند هم به هیچ وجه قابلیت مازوت‌سوزی ندارند.
سازمان حفاظت محیط زیست و وزارتخانه‌های نفت و نیرو بارها اعلام کرده‌اند که در تهران مازوت‌سوزی نداریم که عامل آلودگی هوای پایتخت باشد اما هربار با شدت گرفتن آلاینده‌ها و تعطیلی مدارس، این ادعا که نیروگاه‌های تهران مازوت می‌سوزانند، تکرار می‌شود.
اینکه مازوت چیست و چه تأثیری بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها دارد، پاسخ روشنی دارد: نفت کوره یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است، نفت سیاه نیز خوانده می‌شود.
این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها، تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌هاست. مازوت را می‌توان از جمله ترکیب‌های نفت خام به شمار آورد که حاصل تقطیر جزء به جزء آن به هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآورده‌های سبک‌تر، از نفت خام بدست می‌آید، در واقع مازوت نوعی نفت کوره با کیفیت بسیار پایین به شمار می‌آید.
سوال اصلی اینجاست که چرا درحالی‌که مازوت نه در نیروگاه‌های داخل تهران و نه اطراف تهران مصرف نشده هوای تهران همچنان آلودگی دارد؟
مازوت‌سوزی درحالی به تازگی به‌عنوان علت آلودگی هوای تهران مطرح شده که آمارها نشان می‌دهد مصرف مازوت در کشور کاهش یافته و در پایتخت نیز طبق اعلام رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، نیروگاه‌ها مازوت‌سوزی ندارند.
هوای غبارآلود تهران، تنفس هر شهروندی را به شماره انداخته به‌طوری که در برخی از روزها دیدن برج میلاد برای مردم تبدیل به آرزو می‌شود.
براساس آمار رسمی، در بازه ۵ ساله ۷۵ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند.
این در شرایطی است که طبق پژوهش‌های انجام شده در تهران تراکم ساختمانی یکی از عوامل تعیین‌کننده در ایجاد آلودگی هوا بوده و پایه‌گذار این بلندمرتبه‌سازی، انحصار زمین و عدم گسترش محدوده شهری است.
حمیدرضا سهرابی، کارشناس انرژی و عضو هیأت مدیره انجمن صنفی CNG گفته که آلایندگی هوا و منابع آلاینده در تمامی فصول وجود دارد، اما در فصول سرد با تغییرات جوی و بحث وارونگی هوا شاهد تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها هستیم. در ایران نیز موضوع آلایندگی کلانشهرها بحران جدی در دو دهه اخیر بوده و سال به سال هم تشدید می‌شود، ضمن آنکه منابع آلاینده شامل صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و حمل‌و نقل است اما سهم هر بخش در آلایندگی هوا، سهمی متفاوت است. طبق آمار، مصرف سوخت مایع نیروگاه‌ها از ابتدای سال تا سوم آذرماه به نسبت سال گذشته کاهش داشته، به‌طوری که مصرف نفت گاز و نفت کوره در سال ۱۴۰۱ به ترتیب برابر پنج میلیارد و ۲۵ میلیون لیتر و سه میلیارد و ۴۳۰ میلیون لیتر بوده و این اعداد در سال ۱۴۰۲ به دو میلیارد و ۴۲۴ میلیون لیتر و سه میلیارد و ۴۰ میلیون لیتر رسیده است.
آمار شرکت ملی گاز نشان می‌دهد که مصرف گاز طبیعی در کشور بویژه در صنایع بالاتر رفته است، به‌طوری که در سال ۱۴۰۱ به نسبت سال ۱۴۰۰ مصرف گاز رشد ۱۳.۶ درصدی را تجربه کرده و به ۹۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است.
همچنین در بخش خانگی نیز رشد مصرف برابر با ۳.۵ درصد بوده و به ۲۵ هزار و ۲۵۷ میلیارد و ۳۵۳ میلیون متر مکعب در روز رسیده است.
طبق آمار، مصرف گاز با سرد شدن هوا افزایش می‌یابد و با توجه به اینکه اولویت سوخت‌رسانی با شبکه خانگی است و گاز صنایع در دوران پیک مصرف قطع خواهد شد و صنایع مجبورند از سوخت‌های جایگزین استفاده کنند. علی اکبر عنایتی کارشناس اقتصادی معتقد است: «اگرچه آلودگی هوای تهران به دلیل مازوت‌سوزی نیست اما استفاده از سوخت‌های جایگزین به جای گاز، برای کشور عدم النفع‌هایی دارد چنانچه طبق آمار، فقط در زمستان ۱۴۰۰ بیش از هفت میلیارد لیتر مازوت سوزانده شد که عدم‌النفع آن برای کشور ۳.۳ میلیارد دلار است.»
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در زمان آلودگی هوا گفته است که فقط نیروگاه‌های بخاری قابلیت مصرف مازوت دارند؛ در تمام کشور هم ۱۶ نیروگاه بخاری وجود دارد، بقیه نیروگاه‌ها گازی و سیکل ترکیبی هستند که امکان مصرف مازوت ندارند، در تهران هم فقط نیروگاه بعثت، نیروگاه بخاری است که از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است، بنابراین در تهران نیروگاهی مازوت مصرف نمی‌کند.
داریوش گل علیزاده افزود: نیروگاه‌هایی که در کلانشهرهایی مانند تهران و اصفهان هستند چندین سال است که مصرف مازوت ندارند اما با وجود این سال‌هاست که آلودگی هوا داریم، پس باید به دنبال رفع عوامل اصلی آلودگی هوا باشیم.
وی تأکید کرد: نزدیک به ۷ میلیون خودروی فرسوده و بیش از ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده داریم که نیاز به نوسازی و از رده خارج شدن دارند، همچنین شرایط خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی خوب نیست؛ به‌طوری که بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند که منجر به افزایش آلودگی هوا بویژه در کلانشهرها می‌شوند، باید برای اینها فکری کرد.
بخش مهمی از این موارد، ناشی ازعملکرد ضعیف دولت قبل در نوسازی ناوگان بوده که خود به یکی ازعوامل مهم آلودگی هوا تبدیل شده است.
در یک نگاه کلی، سهم خودروها به عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است، از این منابع متحرک خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی بوس، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خودشان اختصاص می‌دهند.
براساس آنالیزی که انجام شد بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود از جنس دوده است که نشان می‌دهد میزان گوگرد سوخت نفت و گاز بالا است و در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهد.
بااین حساب، باید نتیجه گرفت که گزاره مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها از اساس فاقد صحت بوده و باید برای عوامل اصلی تأثیرگذار در آلودگی هوا فکری جدی کرد.