ارزش 12 تریلیون دلاری صندوق بازنشستگی تکمیلی در جهان
میلیون‌ها نفر در دنیا از خدمات این صندوق‌ها برای دوران بازنشستگی بهره‌مند می‌شوند
درحالی صندوق‌های بازنشستگی در ایران به دلیل ناترازی در ورودی و خروجی دچار بحران جدی شده‌اند که از دهه 1970 میلادی نسخه‌ای در بستر بازار سرمایه برای حل این مشکل در بسیاری از کشورها تجویز شده است. صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی نسخه‌ای است که هم‌اکنون با ارزش ده‌ها میلیارد دلار دربرخی از کشورها درحال فعالیت هستند که شامل 300 صندوق برتر می‌شود. این درحالی است که طی روزهای اخیر پذیره‌نویسی نخستین صندوق بازنشستگی در کشور ما نیز آغاز شد. درمجموع براساس اعلام مسئولان تاکنون موافقت اصولی پنج صندوق صادر شده است که نخستین صندوق کار خود را آغاز کرده و در ماه‌های پیش رو شاهد آغاز به کار چهار صندوق دیگر خواهیم بود.
یکــی از دغدغه‌های افــراد بــرای تأمین آتیــه خــود و خانواده‌شــان ایــن اســت کــه پشــتوانه مالــی بــرای رفــاه و آرامــش خیــال در سال‌های بازنشســتگی داشــته باشــند. بســیاری از افــراد کــه از خدمــات صندوق‌های بازنشســتگی رایــج رضایــت ندارنــد، در پــی راهــی بــرای جایگزینــی آنهــا هســتند کــه بتواننــد ســرمایه‌گذاری‌های مناســبی بــرای آینــده خــود انجــام دهند.
نگاهی به روند جمعیت کشور
هــرم ســنی جمعیــت ایــران نشــان‌دهنده ســاختار ســنی طــی سال‌های آینــده اســت کــه از ســالخورده شــدن جمعیــت کشـور در آینـده نزدیـک خبـر می‌دهـد. بـاتوجـه بـه افزایـش نیازهـای مالـی و توجـه بیشـتر بـه حـوزه سـامت و بهداشـت در ســنین بالاتــر، نیــاز بــه پس‌انداز و ســرمایه‌گذاری بــرای آینــده ضــروری بــه نظــر می‌رســد. بــاتوجــه بــه رونــد افزایــش سـالخوردگی، صنـدوق‌های بازنشسـتگی کشـور از جملـه صنـدوق بازنشسـتگی تأمین اجتماعـی بـه عنـوان بزرگتریـن آنهـا، بـا مشـکلات زیـادی نسـبت بـه تأمین نیازهـای بازنشسـتگان روبـه‌رو خواهنـد شـد. طبــق پژوهــش صورت گرفتــه توســط ســازمان بین‌المللــی کار بــه درخواســت مؤسسـه عالـی پژوهـش تأمین اجتماعـی، شـاخص نسـبت پشـتیبانی کـه وضعیـت جریـان مالـی ورودی بـه جریـان خروجـی صندوق‌های بازنشسـتگی را نشـان می‌دهـد و برابـر بـا نسـبت تعـداد بیمه‌شـدگان بـه تعـداد مسـتمری‌بگیران اســت، طــی سال‌های آتــی در صنــدوق بازنشســتگی تأمین اجتماعــی بــاتوجــه بــه مســن‌تر شــدن جمعیــت و افزایــش امیــد بــه زندگــی و تغییــر نیافتــن ســن بازنشســتگی، نزولــی پیش‌بینی می‌شود. هــرچــه ایــن نســبت کوچکتــر باشــد، صنــدوق از نظــر درآمــد و هزینــه در نقطــه نامطلوب‌تــری قــرار خواهــد گرفــت. بـاتوجـه بـه هـرم سـنی جمعیـت ایـران و وضعیـت پیـش‌رو بـرای صندوق‌های بازنشسـتگی، راهکارهـای تکمیلـی بـرای ســرمایه‌گذاری برای تأمین نیازهــای مالــی دوران بازنشســتگی، از ضروری‌ترین نیازهــای هــر فــرد محســوب می‌شود.
سرمایه‌گذاری حرفه‌ای برای حفظ و افزایش رفاه در آینده
ســود مرکــب، ســود حاصــل از اصــل ســرمایه بــه‌عـلاوه ســود حاصــل از ســودهای قبلــی آن اســت. ســود مرکــب ســبب افزایــش ســرعت کســب ســود بــرای ســرمایه‌گذار می‌شود. بــه‌عنــوان مثــال، بــا پس‌انداز ماهانــه ۵۰ هــزار تومــان از ســال 1387 و رشــد ایــن میــزان پس‌انداز منطبــق بــا نــرخ مصــوب وزارت کار در ســال ۱۴۰۲، فــرد موفــق بــه پس‌انداز فقــط ۵۲ میلیــون تومــان می‌شــد. همیــن میــزان ســرمایه‌گذاری ماهانــه در ســپرده بانکــی، دارایــی شــخص را بــه ۱۵۵ میلیـون تومـان، در دلار بـه ۳۷۵ میلیـون تومـان و در سـکه امامـی بـه ۶۶۵ میلیـون تومـان می‌رسـاند. این درحالی است که در مـدت مشـابه و بــا ســرمایه‌گذاری ماهانــه در یکی از صنــدوق‌های بورسی، میــزان دارایــی فــرد بــه یــک میلیــارد و 388 میلیــون تومــان می‌رســید.
صندوق‌های بازنشستگی در دنیا
همانگونه که اشاره شد هم‌اکنون در بسیاری از کشورها صندوق‌های تکمیلی درحال فعالیت هستند. براساس آمار ارائه شده در سال 2020 میلادی امریکا با تعداد 148 صندوق در رتبه نخست قرار داشته و پس از آن انگلیس با 23 صندوق، کانادا با 18 صندوق، استرالیا با 15 صندوق، هلند و سوئیس هر یک با 12 صندوق و ژاپن با 11 صندوق در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
طبق این آمار ارزش صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی در دنیا در سال 2020 به بیش از 12 تریلیون دلار بالغ می‌شده است. درهمین راستا بسیاری از شرکت‌های بزرگ و مشهور جهان نیز با راه‌اندازی این نوع از صندوق‌ها درکنار بازنشستگی سنتی، تلاش کرده‌اند تا از مزایای صندوق‌های تکمیلی بهره‌مند شوند. برای مثال ارزش دارایی صندوق بازنشستگی تکمیلی شرکت بوئینگ به بیش از 73 میلیارد دلار می‌رسد که این رقم برای شرکت ای بی ام 65 میلیارد دلار، بانک امریکا 57 میلیارد دلار، وال مارت 37 میلیارد دلار، اپل 16 میلیارد دلار، دل 14 میلیارد دلار و متا 8 میلیارد دلار بوده است.
بســیاری از شــرکت‌های بــزرگ در امریکا از سال‌ها قبــل بــرای کارکنــان خــود طرح‌هــای بازنشســتگی اختصاصــی راه‌اندازی کرده‌اند، به طــوری کــه دارایــی ذخیــره شــده در قالــب برخــی از ایــن طرح‌هــا کــه قدمــت بیشــتری دارنــد، بــه چنــد ده میلیــارد دلار می‌رســد. کشـورهای توسـعه‌یافته جهـان بیشـترین سـهم را از ۳۰۰ صنـدوق بازنشسـتگی برتـر جهـان دارنـد کـه علـت آن را می‌تـوان در قدمــت صندوق‌های بازنشســتگی ایــن کشــورها جست‌و‌جو کــرد. امریکا و ژاپــن در مجمــو ع بیــش از نیمــی از ۳۰۰ صنــدوق بازنشســتگی برتــر جهــان را بــه خــود اختصـاص داده‌اند و بالــغ بــر نیمــی از ارزش دارایی‌های ۳۰۰ صنــدوق برتـر جهـان نیـز متعلـق بـه آنهاسـت.
انواع طرح‌های حمایتی
طرح‌هـای حمایـت شـده از سـوی کارفرمـا بـه دو دسـته اصلـی تقسـیم می‌شوند: طرح‌هـای بازنشسـتگی مزایـای معیـن و طرح‌هــای بازنشســتگی مشــارکت معیــن. طرح بـا مزایـای معیـن کـه بـا نـام طرح بازنشسـتگی سـنتی نیـز شـناخته می‌شود، درآمـد معیـن و مشـخصی را بـرای فـرد در دوران بازنشســتگی فراهــم می‌کند امــا طـرح بــا مشــارکت معیــن بــه کارکنــان ایــن امــکان را می‌دهــد تــا طــی زمــان در صندوق‌های ســرمایه‌گذاری و اوراق بهــادار دیگــر ســرمایه‌گذاری کننــد تــا پس‌انداز مناســبی در زمــان بازنشســتگی داشـته باشـند. طرح‌هـای بـا مزایـای معیـن یـک درآمـد مادام العمـر را بـرای کارمنـدان واجـد شـرایط فراهـم می‌کنـد. ایـن مبلـغ معیـن توســط کارفرمــا بــراســاس معیارهایــی نظیــر حقــوق دریافتــی و سال‌های خدمــت تعییــن می‌شود. کارکنــان تــا قبــل از بازنشســتگی مدیریــت اندکـی بـر ســرمایه‌گذاری دارنــد چرا کـه کارفرمـا، مســئول ســرمایه‌گذاری و فراهـم کــردن دریافتـی معیــن بــرای کارکنــان طــی دوران بازنشســتگی اســت. تمــام ریســک ناشــی از اینکــه اگــر منافــع حاصــل از ســرمایه‌گذاری کفـاف دریافتـی معیـن کارکنـان در دوران بازنشسـتگی را ندهـد، بـرعهـده کارفرماسـت. بـه دلیـل چنیـن ریسـکی، طرح‌های بـا مزایـای معیـن نیازمنـد محاسـبات پیچیـده و اکچوئـری بـرای مـوارد تضمیـن شـده هسـتند کـه هزینـه ایـن طرح‌هـا را بسـیار افزایـش می‌دهـد. بـه همیـن دلیـل طرح‌هـای بـا مزایـای معیـن در بخـش خصوصـی بسـیار کـم هسـتند و در چنـد دهــه گذشــته بـا طرح‌هــای بـا مشــارکت معیــن جایگزیــن شــده‌اند.
نحوه برداشت از صندوق بازنشستگی تکمیلی
برداشـت وجـه از ایـن صنـدوق بـراسـاس مـدل توافـق شـده مکتـوب بیـن کارفرمـا و کارکنان صـورت می‌گیـرد و واحدهای عـادی نـو ع اول و دوم صرفاً طبـق ایـن توافـق قابلیـت ابطـال خواهنـد داشـت. البتـه در مـواردی از قبیـل بازنشسـتگی یـا از کارافتادگـی منابـع حاصـل از ابطـال ایـن واحدهـا تمامـاً بـه نیـروی کار تعلـق خواهـد گرفـت. نحـوه برداشـت از صنـدوق بازنشسـتگی تکمیلـی بـراسـاس مـدل‌های متنوعـی بـه انتخـاب کارفرمـا قابلیـت اجـرا دارد. بـرای نمونـه، در مـدل برداشـت پـس از دوره زمانـی معیـن شـده مبالـغ سرمایه‌گذاری شـده در صنـدوق پـس از سـپری شــدن مــدت زمــان معینــی از همــکاری نیــروی کار و کارفرمــا در دســترس نیــروی کار قــرار خواهــد گرفــت. عـلاوه بــر ایــن معمولاً در توافـق بیـن کارفرمـا و کارکنـان ذکـر می‌شود کـه در شـرایط اضطـراری همه یـا درصـدی از منابـع بـا تأیید کارفرمـا توسـط نیـروی کار قابـل برداشـت خواهـد بـود. شـرایط اضطـراری می‌توانـد ازدواج، خریـد خانـه یـا بیمـاری صعب العلاج در نظـر گرفتـه شـود. بــه عنــوان مثــال در ایــن مــدل فــرض کنیــد کارمنــدی از ســال ۱۳۹۰ در شــرکتی اشــتغال دارد. طبــق توافــق بیــن کارمنــد و شــرکت مذکــور، هــر مــاه از حقــوق کارمنــد 7 درصــد در صنــدوق بازنشســتگی ســرمایه‌گذاری می‌شود. ایــن شــرکت نیــز معـادل ۵۰ درصـد سـرمایه‌گذاری کارمنـد در ایـن صنـدوق سـرمایه‌گذاری می‌کنـد. اگـر میـزان دسـتمزد کارمنـد در سـال اول همــکاری ۵۵۰ هــزار تومــان و درصــد افزایــش حقــوق ســالانه مطابــق قانــون وزارت کار باشــد، مبالــغ آورده کارمنــد و دارایـی او طـی ۱۲ سـال سـرمایه‌گذاری در صنـدوق بازنشسـتگی حدود 20 میلیون تومان است.