تثبیت ارز تأثیر مثبتی بر بازار سهام دارد
ثبات در بازار ارز در طولانی مدت سبب بازگشت آرامش در بورس خواهد شد و سوددهی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد
نرخ ارز به دلیل تأثیراتی که روی قیمت دارایی‌ها می‌گذارد، متغیری کلیدی در اقتصاد هر کشوری محسوب می‌شود. بنابراین انتخاب یک نظام ارزی مناسب و بهینه می‌تواند موجبات توسعه اقتصادی کشور را فراهم کند. با توجه به انواع نظام‌های ارزی موجود در اقتصاد، انتخاب نظام ارزی مناسب برای هر کشور همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های سیاستگذاران اقتصادی مطرح بوده است. طبق اطلاعات منتشر شده توسط نهادهای بین‌المللی معتبرهمچون سازمان همکاری اسلامی و بانک جهانی،عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی در انتخاب نظام ارزی برای هر اقتصادی تعیین‌کننده هستند. با این حال در مورد اینکه چگونه یک نظام ارزی مناسب باید انتخاب شود هیچ اجماع و اتفاق‌نظری صورت نگرفته و یک نظام ارزی ایده‌آل، مناسب برای همه کشورها وجود ندارد.
براساس پژوهش معاونت توسعه شرکت بورس تهران، یکی از نهادهای مالی و اقتصادی هر کشور که به شدت تحت تأثیر نظام ارزی و نوسان نرخ ارز قرار دارد، بورس اوراق بهادار است. به عبارت دیگر، نوسان نرخ ارز، یکی از مهم‌ترین پارامترهای ریسک سیستماتیک مؤثر بر عملکرد بورس اوراق بهادار قلمداد می‌شود. بدون شک آگاهی از میزان اثرگذاری تغییرات نرخ ارز بر شاخص بورس اوراق بهادار می‌تواند به سرمایه‌گذاران در اتخاذ تصمیمات صحیح سرمایه‌گذاری برای حداکثرسازی عملکرد سبد دارایی‌های خود کمک کند.
چه نظام ارزی مناسب است؟
سازمان همکاری اسلامی طی گزارشی به بررسی انواع نظام‌های ارزی در کشورهای عضو این نهاد پرداخته است.براساس این گزارش نظام‌های ارزی را می‌توان به سه دسته اصلی شامل نظام‌های ارزی میخکوب (ثابت)، نظام‌های ارزی انعطاف‌پذیر)شناور (و نظام‌های ارزی میانی تقسیم کرد که هریک از این نظام‌های ارزی، خود نیز به چند دسته فرعی تقسیم می‌شوند. به طور خلاصه، طبق تحقیقات، نظام‌های شناور برای کشورهای توسعه یافته مناسب تر هستند، در حالی که نظام‌های ارزی میانی، انتخاب بهتری برای کشورهای درحال توسعه و با اقتصاد باز و بخش‌های مالی به اندازه کافی توسعه‌یافته هستند. از طرفی، نظام‌های ارزی میخکوب برای کشورهایی که دارای یکپارچگی کمتری با اقتصاد جهانی و فقدان انضباط پولی هستند، مناسب‌ترند. نظام‌های ارزی میخکوب معمولاً انتخابی برای کشورهای با تورم بالا و اعتبارپایین نیزهستند.
تأثیر نرخ دلار بر شاخص‌های منتخب بورس تهران
نرخ دلار یکی از متغیرهای کلان اقتصادی مؤثر بر بازار سهام و قیمت دارایی‌های مالی است. درک همبستگی بین بازار دلار و بازار سهام برای بیشتر سرمایه گذاران و سیاستگذاران بسیار مهم است و به سرمایه‌گذاران در راهبردهای ایجاد پرتفوی کمک می‌کند. نرخ دلار از عوامل تعیین کننده در محاسبه سودآوری و کارایی پروژه‌های سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید. همچنین ثبات نرخ دلار منجر می‌شود تا ریسک سیستماتیک مؤثر بر تصمیمات سرمایه‌گذاری کاهش یابد و درنتیجه سرمایه گذاران بتوانند با ریسک کمتری به فعالیت بپردازند. بنابراین نرخ دلار و نوسان آن و در حقیقت انتخاب صحیح و بهینه نظام‌های ارزی، تأثیرمهمی بر سرما‌یه‌گذاری‌ها و صادرات و واردات کشور می‌گذارد. رابطه میان نرخ دلار و شاخص سهام بورس همواره از مباحث بحث‌برانگیز میان محققان و پژوهشگران بوده است. زیرا با توجه به صادرات و واردات محور بودن بسیاری از شرکت‌های بورسی و میزان وابستگی آنها به نرخ دلار، تغییرات ارزش ذاتی شرکت‌ها و ترکیب دارایی‌ها و بدهی های دلاری شرکت‌های بورسی، افزایش و کاهش نرخ دلار می‌تواند تأثیر متفاوتی بر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس بگذارد. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که افزایش و کاهش نرخ دلار می‌تواند از طرق مختلف بر شاخص سهام شرکت‌های بورسی تأثیر بگذارد. براساس مدل اقتصادسنجی می‌توان بیان کرد که نرخ دلار نیما از تأثیر بیشتری نسبت به نرخ دلار بازار آزاد بر شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن بورس برخوردار است. زیرا صنایع بورسی صادرات و واردات محور بیشتر متأثر از نرخ دلار نیما هستند.
اثرافزایش نرخ دلار
در تحلیل رابطه مستقیم نرخ دلار و شاخص سهام بورس می‌توان گفت که شرکت‌های حاضر در بورس با افزایش نرخ دلار (از بعد تقاضا)، توان رقابتی بهتری در صادرات یافته و در نتیجه با افزایش درآمدهای ناشی از صادرات کالاها و خدمات، در وضعیت بهتری قرارمی‌گیرند. در این حالت با افزایش نرخ دلار و بهبود وضعیت درآمدی، تقاضا برای سهام شرکت‌ها افزایش می‌یابد و در نتیجه قیمت سهام این شرکت‌ها با افزایش مواجه می‌شود و انتظار افزایش شاخص سهام بورس وجود دارد.از طرف دیگر (از بعد عرضه)، می‌توان گفت که افزایش نرخ دلار از یک سو باعث افزایش ارزش ریالی میزان بدهی دلاری شرکت‌ها و از سوی دیگر باعث افزایش بهای تمام شده تولیدات و خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های واردات محور می‌شود. افزایش بدهی، کمبود نقدینگی به همراه داشته و منجر به کاهش سرمایه در گردش شرکت می‌شود که این امر تأثیرمنفی بر سودآوری شرکت‌های واردات محور و نهادهای واسطه‌ای می‌گذارد. درنتیجه افزایش نرخ دلار می‌تواند قیمت سهام شرکت‌های واردات محور را کاهش داده و در نهایت شاخص سهام بورس را تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش آن شود.
همچنین، افزایش بهای تمام شده محصولات تولیدی شرکت‌های واردات محور منجر به کاهش حاشیه سود، کاهش قیمت و بازده سهام این شرکت‌ها و به تبع آن کاهش شاخص سهام خواهد شد. بنابراین می‌توان گفت که افزایش یا کاهش شاخص سهام بورس در گروی درصد تأثیرگذاری هر یک از شرکت‌های صادرات محور و واردات محور بر شاخص سهام بورس است. یک نکته قابل توجه دیگر آن است که خریداران سهام شرکت‌ها علاوه بر سود سهام به تغییرات ارزش ذاتی شرکت‌ها و ترکیب دارایی‌ها و بدهی‌های دلاری شرکت‌ها نیز توجه می‌کنند. در اثر تغییر نرخ دلار، ارزش ذاتی صنایعی که ایجاد و راه‌اندازی آنها مستلزم تهیه ماشین‌آلات از خارج کشور باشد، تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بدین معنا که اگر شرکتی ماشین‌آلات مورد نیاز خود را با قیمت پایین نرخ دلار وارد کرده باشد با افزایش نرخ دلار، ارزش ذاتی شرکت مربوطه نیز افزایش خواهد یافت و این افزایش ارزش ذاتی زمانی تشدید می‌شود که تأسیس شرکت مشابه به دلیل بالا بودن نرخ دلار امکان‌پذیر نباشد و چنانچه محصولات شرکت به صورت انحصاری باشد، تقاضا برای آن افزایش یافته و سود شرکت نیز در طول زمان افزایش خواهد یافت.
از طرف دیگر، سهم هزینه استهلاک ماشین‌آلات در بهای تمام شده کالاهای تولیدی شرکت کاهش پیدا می‌کند. با درنظرگرفتن موارد فوق توسط سرمایه‌گذاران، تقاضا برای سهام این شرکت‌ها افزایش یافته و این موضوع باعث افزایش قیمت سهام این شرکت‌ها خواهد شد.
از جمله عوامل دیگری که می‌بایست به آن توجه کرد، ترکیب دارایی‌ها و بدهی‌های دلاری شرکت است. در صورتی که نرخ دلار افزایش یابد و میزان دارایی دلاری شرکتی بیشتر از بدهی دلاری آن باشد سود ناشی از تسعیر دلار موجود عملاً باعث افزایش سود هر سهم شده و قیمت سهام این شرکت‌ها افزایش می‌یابد.همچنین، درصورتی که بدهی‌های دلاری بیشتر از دارایی‌های دلاری باشد زیان ناشی از تسعیر دلار عملاً باعث کاهش سود هر سهم شده و قیمت سهام این شرکت‌ها کاهش می یابد.
کاهش نرخ دلار چه تأثیری در بازارسهام دارد
برای شرکت‌های صادرات محور، کاهش دلار باعث می‌شود تا درآمدهای ریالی این شرکت‌ها چشم‌انداز کاهشی پیدا کرده و در نتیجه جریان‌های نقدی ایجاد شده در این شرکت‌ها کاهش یابد که این امر قیمت سهام این شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به کاهش قیمت سهام این شرکت‌ها می‌شود. اما از طرفی دیگر، اگر کاهش نرخ دلار به دلیل گشایش‌های سیاسی رخ دهد، در نتیجه رفع تحریم‌های بین‌المللی و گسترش روابط بین‌المللی، شرکت‌های صادارت محور می‌توانند محصولات بیشتری را صادر کرده و در نتیجه میزان سودآوری آنها از محل فروش محصولات افزایش می‌یابد و حتی ممکن است که سودهای حاصل از فروش محصولات بر زیان ناشی از کاهش دلار غلبه کرده و سود خالص این شرکت‌ها افزایش یابد که در نتیجه قیمت سهام این شرکت‌ها رشد خواهد یافت.سهام شرکت‌هایی که مواد اولیه، تکنولوژی و تجهیزات تولیدی آنها از خارج کشور تأمین می‌شود مثل بعضی از خودروسازان، صنایع دارویی و غذایی و نیز حمل ونقلی‌ها و ... از کاهش قیمت دلار با توجه به میزان وابستگی آنها به تغییرات نرخ دلار، ممکن است تأثیر مثبتی گیرند، به این دلیل که قیمت و هزینه تمام شده محصولات در این حوزه کاهش خواهد یافت و به دلیل افزایش قدرت خرید، روند سودسازی در این شرکت‌ها با افزایش مواجه می‌شود. این بدان معنی است که در صورتی که یک بنگاه اقتصادی از تقاضاکنندگان دلار باشد، کاهش قیمت دلار می‌تواند برنامه‌های تولیدی این شرکت‌ها را تغییر داده و بهای تمام شده محصولات تولیدی این دسته از بنگاه‌ها را کاهش دهد که طبیعتاً به دنبال آن، ارزش سهام این شرکت‌ها نیز دچار نوسان مثبت می‌شود.
همانطور که اشاره شد، ترکیب دارایی‌ها و بدهی‌های دلاری شرکت از جمله عوامل تأثیرگذار بر قیمت سهام آن شرکت است. در صورتی که نرخ دلار کاهش یابد و میزان دارایی دلاری شرکتی بیشتر از بدهی دلاری آن باشد سود ناشی از تسعیر دلار موجود عملاً باعث کاهش سود هر سهم شده و قیمت سهام این شرکت‌ها کاهش می یابد. همچنین، درصورتی که بدهی‌های دلاری بیشتر از دارایی‌های دلاری باشد سود ناشی از تسعیر دلار عملاً باعث افزایش سود هر سهم شده و قیمت سهام این شرکت ها افزایش می‌یابد.
همبستگی شاخص‌های بورس با دلار
درمجموع می‌توان گفت که تأثیرگذاری افزایش و کاهش نرخ دلار بر شاخص‌های سهام به عوامل مختلفی نظیر درصد صادرات و واردات محور بودن بسیاری از شرکت‌های بورسی و میزان وابستگی آنها به نرخ دلار، تغییرات ارزش ذاتی شرکت‌ها و ترکیب دارایی‌ها و بدهی‌های دلاری شرکت‌های بورسی بستگی دارد. بنابراین تحت هر یک از این شرایط نرخ دلار می‌تواند از یک جهت تأثیر مثبت و از سویی دیگر تأثیرمنفی بر شاخص‌های سهام بورس بگذارد. درمجموع بررسی شواهد تجربی اقتصاد ایران گویای آن است که نرخ دلار از تأثیر مثبتی بر شاخص‌های بورس تهران نظیر شاخص کل و شاخص کل هم وزن برخوردار است. نمودار یک روند شاخص کل بورس تهران را با نرخ‌های دلار چندگانه (نرخ دلار در بازار آزاد، نرخ دلار در سامانه نیما و نرخ دلار ترجیحی) و نمودار 2 روند شاخص کل هم وزن را با نرخ‌های دلار چندگانه در دوره زمانی فروردین ماه 1398 تا خردادماه 1402 نشان می‌دهد.همانطور که مشاهده می‌شود طی این دوره زمانی، هر یک از شاخص‌های بورس تهران و نرخ‌های دلار چندگانه به خوبی یکدیگر را دنبال کرده و از روند صعودی برخوردار بوده‌اند و نمودارها حاکی از ارتباط مثبت نرخ‌های دلار بر شاخص کل و شاخص کل هم وزن بورس تهران است. همچنین نرخ دلار بازار آزاد و نرخ دلار در سامانه نیما تقریباً از روندی مشابه در طول دوره فروردین ماه سال 1398 تا خردادماه سال 1402برخوردار هستند که همبستگی بالای این دو متغیر با یکدیگر را نشان می‌دهد.