فرسایش سالانه دو میلیارد تن خاک کشور!
در فرسایش آبی، خاک حاصلخیز جا‌به‌جا می‌شود و دیگر قابل استفاده نخواهد بود و همان زمان منابع آب زلال، شور و گل آلود و غیرقابل استفاده می‌شود
حفظ و نگهداری منابع طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برای کشورها برخوردار است و خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعی است، اما این منبع حیاتی با معضل فرسایش خاک در کشور ما روبه‌رو است. فرسایش خاک مقدار گرد و غبار حمل شده توسط باد را افزایش می‌دهد بنابراین باید جدی گرفته شود.
در اقلیم ایران 700 تا 1000 سال طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود، درحالی که متأسفانه ما جزو اولین کشورهای جهان در فرسایش خاک هستیم.
حسن وحید معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری متوسط فرسایش خاک در ایران را ۱۵.۴ تن در هکتار عنوان کرده است که با این حساب سالانه دو میلیارد تن خاک کشور دچار فرسایش می‌شود.
به گفته وحید، اکثر آبخوان‌های کشور از آب تخلیه شده‌اند و با بحران مواجه هستیم، زیرا در میان‌مدت برگشت آب‌های از دست رفته امکان‌پذیر نیست. جاده‌سازی و راهسازی غلط، چرای بیش از حد دام، شخم درجهت شیب و تبدیل مراتع به نیزارها، نابودی پوشش گیاهی و عدم رعایت اصول صحیح آبخیزداری از عوامل فرسایش خاک محسوب می‌شوند. نرخ سالانه تخریب زمین در کشور یک میلیون هکتار است که موجب ایجاد گرد و غبار می‌شود و ۳۰ میلیون هکتار در کشور به طور مستقیم تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد؛ البته این معضل چاره دارد که یکی از آنها توجه به آبخیزداری است تا به این واسطه ضمن غنی‌سازی سفره‌های زیرزمینی، مانع تخریب خاک و هدررفت آب شد.
فرسایش خاک در اغلب مناطق کشور
حمید سینی ساز کارشناس حوزه آبخیزداری در گفت‌و‌گو با «ایران» معضل فرسایش خاک را در کشور جدی می‌داند و می‌گوید: خاک شامل فرسایش‌های خاکی، شیمیایی، مکانیکی و آبی می‌شود که فرسایش آبی به علت جا‌به‌جایی روان آب‌ها در کشور بیشتر است. فرسایش آبی در ایران به غیر از کویر لوت و کویر مرکزی ایران که سکونت در آنها پایین است، در غالب مناطق کشور وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه فرسایش آبی همزمان 2 فرصت را تبدیل به تهدید می‌کند، می‌گوید: در فرسایش آبی، خاک حاصلخیز جا‌به‌جا می‌شود و دیگر قابل استفاده نخواهد بود و همان زمان منابع آب زلال، شور و گل‌آلود و غیرقابل استفاده می‌شود.
سینی‌ساز کانون‌های فرسایش خاک را همراه با سه عامل می‌داند و ادامه می‌دهد: بارندگی مقطعی شدید که باعث ایجاد سیل می‌شود، تشکیل روان آب‌ها و نبود مانعی که جلوی جا‌به‌جایی خاک را بگیرد، سه دلیل اصلی در ایجاد فرسایش خاک هستند.
وی ادامه می‌دهد: بارندگی مقطعی که منجر به ایجاد سیل می‌شود در اختیار ما نیست اما با انجام عملیات آبخیزداری می‌توان شیب زمین را تبدیل به تراس‌بندی کرد تا جلوی سرعت اولیه روان‌آب‌ها و فرسایش خاک را بگیرد و آب را به حوضچه‌های کوچک هدایت کند. چنین اقدامی را چین برای کنترل کانون سیل‌های خود کرده است. برای جلوگیری از فرسایش‌های آبی نیز می‌توان از پوشش گیاهی، موانع مکانیکی و یا تلفیقی از هر دو استفاده کرد. سینی‌ساز فرسایش خاک در ایران را در قیاس با سایر کشورها بسیار زیاد عنوان می‌کند و می‌گوید: فرسایش خاک ایران نسبت به میانگین جهانی عدد بالایی است. در شرایطی که برای ایجاد هر یک سانتیمتر خاک چند صد سال زمان نیاز است ولی ما در حدود 15 تن خاک را در هر هکتار سالانه از دست می‌دهیم. تداوم این روند منجر به کاهش حاصلخیزی سالانه خاک و نیاز به کوددهی بیشتر است که این وضعیت از حالا قابل پیش‌بینی است.
به گفته این کارشناس آبخیزداری، هر سال منابع خاک کشور از دست می‌روند و منابع آلوده شده تبدیل به املاح بیشتر می‌شود و سازمان منابع طبیعی با ایجاد پوشش‌های گیاهی و موانع مکانیکی جلوی تشکیل روان‌آب‌ها در سطح زمین و جا‌به‌جایی خاک را می‌گیرد.
بهره‌برداری از 30 درصد بارندگی سالانه
سینی‌ساز اضافه می‌کند: متأسفانه در هر بارندگی در حدود 70 درصد از آب باران هدر می‌رود و در واقع برای 30 درصد از آب بارندگی برنامه‌ریزی می‌شود. در حالی که تقریباً از این 30 درصد هم 15 تا 18 درصد از بارندگی سالیانه کشور مصرف بهینه می‌شود.
وی تأکید می‌کند: در صورت انجام عملیات آبخیزداری تبخیر آب تا 70 درصد کاهش پیدا می‌کند و همزمان فرسایش خاک به طور چشمگیری مدیریت می‌شود.