نگرانی رقبای نفتی از بازگشت مقتدرانه ایران به بازار جهانی نفت
افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولیدات نفت ایران در مدت زمان 20 ماه، هنر دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم با هدف احیای ظرفیت‌های از دست رفته است.
۲۸ خرداد سال ۱۴۰۰ سید ابراهیم رئیسی در انتخابات به‌عنوان رئیس دولت سیزدهم بر سر کار آمد. در آن زمان به‌دلیل تحریم‌ها، شرایط اقتصادی مطلوب نبود. صنعت نفت ایران نیز زیر فشار حداکثری برای کاهش صادرات و عدم دسترسی به پول نفت قرار داشت.
امریکا با خروج از برجام و تحریم صنعت نفت ایران به‌دنبال به صفر رساندن صادرات نفت بود؛ موضوعی که هیچ‌وقت به واقعیت تبدیل نشد.
راهکار دولت گذشته برای این موضوع خرید نفتکش و ذخیره میعانات گازی روی آب بود تا تولید از پارس جنوبی متوقف نشود.
بعضی از این نفتکش‌ها بیش از سه سال روی آب سرگردان بودند و در مجموع سالانه ۴۵۰ میلیون دلار هزینه نگهداری این میعانات روی آب بود.
گفته می‌شود در روزهایی صادرات نفت ایران به حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز هم رسید. با روی کار آمدن دولت سیزدهم اما توجه به رونق و توسعه اقتصادی در صنعت نفت بدون گره زدن آن به مذاکرات برجام کلید خورد.
محسن‌خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته است با از بین رفتن برجام در دولت گذشته بیش از یک میلیون بشکه ظرفیت تولید نفت کشور به‌دلیل تحریم‌ها و نبود تعمیرات به‌موقع تأسیسات نفتی کاهش یافت، اما درآغاز به‌کار دولت سیزدهم با هزینه ۵۰۰ میلیون دلاری و در مدت ۶ ماه توانستیم این ظرفیت ازدست‌رفته را برگردانیم.
وی تصریح کرد: ۲۰ ماه پیش صادرات نفت به روزانه کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه هم رسیده بود و وجود حدود ۸۰ میلیون بشکه میعانات گازی روی آب در خلیج فارس در حال تبدیل شدن به پاشنه آشیل صنعت نفت بود.
به گفته خجسته‌مهر، راهکار دولت قبل برای حل این موضوع افزایش تعداد نفتکش‌های اجاره‌ای و هزینه ۴۵۰ میلیون دلاری سالانه در این زمینه بود و بیش از سه سال میعانات گازی تولید کشور را روی آب ذخیره کرده بودند و افزود که صادرات نفت کشور را در سخت‌ترین شرایط ممکن نسبت به سال ۱۴۰۱ دو برابر کرده‌ایم، زیرا در ابتدای آغاز به‌کار دولت سیزدهم بیش از ۴۸۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه وجود داشت که با افزایش فروش نفت و وصول مطالبات نفتی، این کسری را جبران کردیم.
وی احیای دیپلماسی انرژی را رمز موفقیت شرکت ملی نفت ایران در زمینه صادرات نفت دانست و اظهار کرد: درآمد نفتی کشور در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ بیش از ۷۹ درصد افزایش داشته است که این موضوع اقتدار صنعت نفت را می‌رساند.
تازه‌ترین گزارش بررسی آماری انرژی جهان از افزایش نزدیک به ۱۷۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال پیش از آن (۲۰۲۱) حکایت دارد. تولید نفت ایران (نفت خام، میعانات گازی و مایعات گازی) در سال ۲۰۲۲ میلادی به ۳ میلیون و ۸۲۲ هزار بشکه در روز رسید. هر چند که این رقم در سال پیش از آن (۲۰۲۱) ۳ میلیون و ۶۵۳ هزار بشکه در روز ثبت شده بود. مقایسه این آمار نشان از افزایش روزانه ۱۶۹ هزار بشکه‌ای یا رشد ۴.۶ درصدی تولید نفت خام ایران در بازه زمانی یادشده دارد.
تولید نفت خام و میعانات گازی ایران هم در سال ۲۰۲۲ میلادی ۳ میلیون و ۳۱۳ هزار بشکه ثبت شده است، در حالی که این رقم نسبت به سال ۲۰۲۱ میلادی افزایش ۴.۱ درصدی (روزانه ۱۲۹ هزار بشکه) را نشان می‌دهد، تولید نفت خام و میعانات گازی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی ۳ میلیون و ۱۸۴ هزار بشکه در روز ثبت شده بود.
دولت سیزدهم، با هدف افزایش تولید و صادرات نفت، استفاده از راهکارهای مختلفی را با وجود تحریم‌ها در نظر گرفت. به نظر می‌رسد ایران فروش سریع نفت به چین را که از سه ماه سوم سال گذشته میلادی (تابستان ۱۴۰۱) حدود یک میلیون بشکه در روز بوده، حفظ کرده است.
صادرات بیشتر، تولید نفت ایران را از ابتدای سال‌جاری میلادی با رشد ۳۵۰ هزار بشکه‌ای به حدود ۲.۹ میلیون بشکه در روز در ماه مه ۲۰۲۳ (اردیبهشت و خرداد) رسانده است و ایران همچنان می‌تواند شبکه نفتی گسترده خود را حفظ کند.
اما همان‌گونه که تأکید شد، فروش و صادرات نفت ایران تنها به مشتریان سنتی مانند چین محدود نبوده است و بازار نفت ایران در دولت سیزدهم تا آن سوی دریای کارائیب و امریکای لاتین گسترش یافت.
در واقع ایران در امریکای لاتین به جای بازاریابی، به بازارسازی روی آورد تا بازار مطمئنی برای فروش نفت خود داشته باشد و در کنار آن، تحریم‌ها را بی‌اثر کند.
در این زمینه ایران با بازسازی پالایشگاه‌های نفت ونزوئلا، در کنار صادرات خدمات فنی و مهندسی، صادرات نفت برای استفاده در این پالایشگاه‌ها را در دستور کار قرار داد که نخستین مورد آن بازسازی پالایشگاه الپالیتو بوده است.
مزیت بزرگ در بازارسازی برای نفت ایران در امریکای لاتین این است که افزون بر صادرات نفت بدون تخفیف‌های مرسوم در شرایط تحریم، فرآورده‌های نفتی تولیدشده نیز در همان منطقه به فروش می‌رسد که درآمد ارزی بیشتری برای کشور به‌دنبال خواهد داشت.
پیش‌تر، هیثم الغیص، دبیرکل اوپک نیز در گفت‌وگویی با وزارت نفت، ایران را بازیگری کلیدی و اساسی در بازار نفت دانسته بود. وی اظهار داشت: ما می‌دانیم ایران این توانایی را دارد که در مدتی بسیار کوتاه تولید خود را به مقدار قابل‌توجهی افزایش دهد.
وی، افزایش تولید نفت ایران را یک میلیون بشکه در روز دانست و گفت: معتقدیم ایران همچنان در حال سرمایه‌گذاری در صنعت نفت است، بنابراین می‌توان گفت ایران در اوپک، بازیگری کلیدی و اساسی است و این مؤید آن است که اوپک همواره به عرضه پایدار و قابل اعتماد نفت به مشتریان و کشورها در سراسر جهان ادامه خواهد داد.
موفقیت‌های ایران، تنها به افزایش تولید نفت خام محدود نشد و در خردادماه سال‌جاری، جواد اوجی از تسویه اصل بدهی واردات گاز دوره‌های گذشته به ترکمنستان و توافق درخصوص پیگیری اکتشاف و توسعه میدان هنگام به صورت یکپارچه در یک کمیته مشترک تخصصی خبر داد و از برنامه ایران برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه سخن گفت.
از ظرفیت تولید نفت به عنوان یکی از ابزارهای قدرت هر کشور نفتی در چانه‌زنی‌های سیاسی و اقتصادی یاد می‌شود. اگرچه ظرفیت‌سازی برای تولید نفت به‌صورت بهینه انجام می‌شود، اما یکی از مواردی که باید مورد توجه باشد ظرفیت‌سازی با نگاه به کمیت اقتصادی است. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بیان کرد ظرفیت تولید نفت ایران در ابتدای شروع به‌کار دولت سیزدهم حدود ۲.۲ میلیون بشکه بود و امروز به ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. وی تصریح کرد: تولید نفت سنتزی (مخلوطی از میعانات گازی و نفت سنگین ایران) از عوامل مهم در افزایش صادرات و مشتریان جدید است. در ۲۰ ماه اخیر، یک میلیون بشکه به تولید و صادرات نفت کشور افزوده‌ایم.
واقعیت این است که دولت سیزدهم بدون توجه به تحریم‌ها و با به کار بردن روش‌های نوین در دیپلماسی انرژی، شعار ما می‌توانیم را به مرحله ظهور رساند؛ موضوع مهمی که دولت قبل از آن غافل بود.
ایران اکنون بازگشت مقتدرانه خود به بازار جهانی نفت را به رخ دیگر رقبای نفتی کشانده و همین امر، نگرانی‌هایی را نیز برای آنها به دنبال دارد.
دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم به صورت کلی تصورات ذهنی بسیاری را در بازار بین‌المللی نفت بهم ریخته است، آن هم بدون اتکا به رفع تحریم‌ها.