شکست طلسم برداشت گاز از فاز ۱۱ در دولت سیزدهم
TOTAL: LOSS
فاز 11 پارس جنوبی که دردولت گذشته 8 سال معطل شرکت توتال فرانسه مانده بود، در دولت سیزدهم توسعه یافت تا خسارت معطلی برای توتال بیش از گذشته مشخص شود
از زمان حفر نخستین حلقه چاه در میدان مشترک پارس جنوبی تاکنون 27 سال می‌گذرد؛ حوالی سال 1375 بود که شرکت نفت فلات قاره ایران با استفاده از دستگاه حفاری مدرس و تجهیزات سایر پروژه‌ها و با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای، نخستین حلقه چاه اکتشافی پارس جنوبی را حفر کرد و درست بعد از 270 روز انجام عملیات حفاری، وجود حجم عظیم ذخایر گاز و میعانات گازی در این میدان محرز و برای نخستین مرحله فاز ۱ توسعه و تولید از این میدان مشترک تعریف شد. ازآن روز، سال‌ها می‌گذرد و توسعه فازهای مختلف پارس جنوبی با مشارکت شرکت‌های ایرانی و خارجی یکی پس از دیگری به بهره‌برداری رسیدند به طوری که تا انتهای سال 1388 فازهای ۱، 2، 3، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹ و ۱۰ به طور رسمی راه‌اندازی شدند.
بقیه فازها به استثنای فاز ۱۱ و فاز ۱۴ نیز تا انتهای سال 1398 به طور رسمی راه‌اندازی شدند.
در حال حاضر، به رغم اینکه ایران تقریباً یک دهه دیرتر از قطر بهره‌برداری از این میدان را آغاز کرد و تنها 30 درصد مساحت میدان را (در برابر 70 درصد مساحت میدان که در بخش دریایی و خشکی قطر قرار دارد) در اختیار دارد، برداشت روزانه ایران از قطر پیشی گرفته و ایران گاز و میعانات گازی بیشتری نسبت به قطر از این میدان برداشت می‌کند.
کلاف سر‌در‌گم توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی
اواسط سال ۱۳۷۹ بود که شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال فرانسه برای توسعه بخش بالادستی فاز 11 پارس جنوبی و همچنین ساخت یک کارخانه حدود 10 میلیون تنی تولید ال ان جی تفاهمنامه همکاری امضا کردند.
پس از امضای این تفاهمنامه، شرکت پتروناس مالزی هم برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی پیشقدم شد و با توافق سه‌جانبه، شرکت ملی نفت ایران (50 درصد)، شرکت توتال فرانسه (40 درصد) و پتروناس مالزی (10 درصد)، توسعه بخش بالادستی و همچنین پایین‌دستی فاز 11 پارس جنوبی را در اختیار گرفتند.
در فاصله سال‌های 1385 تا 1387 به دلیل افزایش قیمت جهانی فولاد و هزینه اجرای این پروژه مرزی و مشترک، شرکت توتال فرانسه عهدشکنی و وقت‌کشی کرد و از اجرای فاز ۱۱ پارس جنوبی کنار رفت. کلاف توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی همچنان سر‌در‌گم بود که در سال 1388، چینی‌ها برای توسعه این فاز مرزی با پیشنهاد مالی ۴ میلیارد دلار پیشقدم شدند.
بر اساس قراردادی که شرکت ملی نفت ایران با شرکت CNPC امضا کرد، شرکت چینی موظف بود در مدت زمان 52 ماه فاز ۱۱ را به تولید برساند، اما این شرکت نیز بعد از گذشت مدت زیادی از توسعه این فاز کنار گذاشته شد.
ادامه بلاتکلیفی‌ها در توسعه فاز ۱۱
بعد از خلع ید شرکت چینی از طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی در سال 1392 براساس تصمیمات مدیریتی اتخاذ شده و به دلیل زمانبر بودن توسعه بخش خشکی و دریایی همزمان، قرار شد توسعه بخش دریایی به صورت مستقل و زودتر از بخش خشکی انجام شود.
اردیبهشت‌ماه 1392 بود و ساعات پایانی آخرین روز از برگزاری هجدهمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی که تفاهمنامه توسعه دریایی این فاز میان شرکت نفت و گاز پارس و شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران با هدف ساخت و راه‌اندازی یک جکت، دو سکو و دو رشته خط لوله دریایی انتقال گاز به پالایشگاه خشکی امضا شد.
اواخر مردادماه 1392 نیز قرارداد توسعه این میدان در قالب بیع متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد.
هنوز ۸ ماه از امضای قرارداد نگذشته بود که شرکت پتروپارس به طور کامل از توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی کنار رفت و بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به‌صراحت اعلام کرد فاز ۱۱ فعلاً در اولویت کاری وزارت نفت نیست و تصمیم درباره آن سر فرصت گرفته خواهد شد.
بازگشت دوباره توتال به فاز ۱۱
زمان گذشت و توسعه فاز ۱۱ همچنان گرفتار در بلاتکلیفی تا اینکه در سال 1395 توتال بار دیگر برای توسعه فاز 11 پیشقدم شد و موافقت‌نامه اصولی این طرح توسعه‌ای در همان سال و قرارداد آن 7 ماه بعد (12 تیرماه 1396) در قالب شرایط عمومی، ساختار و الگوی جدید قراردادهای نفتی به ارزش 4.8 میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم توتال فرانسه (50.1 درصد)، شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی 30 درصد) و پتروپارس (19.9 درصد) امضا شد.
حدود 4 ماه بعد از امضای قرارداد توسعه فاز ۱۱ با کنسرسیومی که رهبری آن را توتال برعهده داشت زمزمه‌های برکناری به گوش می‌رسید، اما خبر آن روزها این بود که توتال تاکنون ۵۶ میلیون یورو تعهد کرده و براساس آن در حال پیشبرد کارهاست.
زمزمه‌ها و حرف و حدیث‌ها که بیشتر شد، بیژن زنگنه؛ وزیر وقت نفت گفت توتال در صورتی می‌تواند از توسعه فاز 11 کناره‌گیری کند که تحریم‌هایی از سوی شورای امنیت علیه ایران اعمال شود و در صورت ترک توتال از این پروژه، سهم آن به 2 شرکت دیگر این کنسرسیوم (سی‌ان‌پی‌سی و پتروپارس) می‌رسد.
در این صورت، سرمایه‌های توتال در ایران می‌ماند و پس از بهره‌برداری از فاز 11، از محل فروش بخشی از تولید، سرمایه آنها پرداخت می‌شود.
29 مردادماه 1397 بود که شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال در بیانیه‌ای تأیید کرد که در پی ناتوانی از دریافت معافیت از تحریم‌های ضدایرانی ایالات متحده امریکا، خروج خود را از پروژه چند میلیارد دلاری طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی اعلام می‌کند، از این رو فرایند انتقال مسئولیت توسعه این فاز به CNPC رسید.
پس از خروج توتال عملاً ۸۱ درصد قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی به‌طور رسمی در اختیار شرکت ملی نفت چین قرار گرفت.
مدتی بعد از خروج توتال از برنامه توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، در تاریخ 14 مهرماه 1398 به‌طور رسمی اعلام شد که شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین هم از این پروژه کنار رفت و پتروپارس به تنهایی این پروژه را توسعه می‌دهد.
بازگشت دوباره پتروپارس
بعد از کناره‌گیری شرکت چینی از طرح توسعه فاز ۱۱، پتروپارس به عنوان مجری این طرح شناخته شد و از مهرماه 1398 به طور رسمی کار خود را آغاز کرد و برنامه خود را بر اساس مطالعات مهندسی، موجودی کالاها و نحوه تأمین کالا و تجهیزات موردنیاز مرحله نخست این فاز و جکتی که در جزیره قشم کار ساخت آن را انجام داده بود، ارائه کرد.
فاز ۱۱ در دولت سیزدهم
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و آغاز فعالیت رسمی آن در مردادماه 1400 با شعار پیشبرد طرح‌ها با تکیه بر توان داخل و اینکه هیچ طرحی نباید معطل تحقق برجام باشد، توسعه فاز ۱۱ با جدیت بیشتری دنبال شد. نیمه دی‌ماه 1400 بود که گروه پتروپارس از ابلاغ رسمی 2 قرارداد مهم برای تسریع در توسعه فاز 11 خبر داد.
پس از ابلاغ این قراردادها، فعالیتهای مهندسی، خرید و اجرای متناظر با آنها از ابتدای دی‌ماه ۱۴۰۰، به‌طور رسمی آغاز شد.
۷ ماه بعد، یعنی مردادماه 1401 اعلام شد که عملیات لوله‌گذاری دریایی خط انتقال گاز نخستین سکوی فاز ۱۱ پارس جنوبی در خلیج فارس تکمیل شد.
ابتکار راهگشای دولت سیزدهم
مهرماه 1401، با اعلام قید فوریت به منظور پیشگیری از مشکل ناترازی گاز در زمستان و با هدف تولید زودهنگام گاز از این میدان، مقرر شد که با کاربست تمام توان و تجهیزات، حفر ۴ حلقه چاه تکمیل شود.
با اولویت‌گذاری‌های انجام شده در دولت سیزدهم، فروردین ماه امسال (1402) اعلام شد که چاه‌ها تکمیل و خطوط لوله زیردریایی نیز احداث شده و بخش‌های مرتبط با سه پایه مشعل و بریج نیز در حال نصب است.
۱۴۰۲؛ سال برپایی جشن تولید از فاز ۱۱
مروری بر روند توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی به عنوان مرزی‌ترین فاز به لحاظ مجاورت با منطقه تحت حاکمیت قطر، در دولت‌های گذشته نشان می‌دهد، هر چند طی این سال‌ها همواره بر طبل ضرورت بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی کوبیده شد، اما در عمل اجرای پروژه‌ها به دلیل محدودیت مالی داخلی و یا عدم دسترسی یا به هر دلیل دیگری معطل خارجی‌ها ماند.
دولت سیزدهم اما سعی کرده واقع‌گرایی، اولویت‌گذاری و کارآمدی را سرلوحه اقدامات خود قرار دهد و با تمرکز بر منابع و امکانات موجود به دنبال حداکثر منفعت و کارایی باشد. تجربه دولت‌ها طی این سال‌ها اثبات کرده که به جای منتظر ماندن برای امضای قرارداد با شرکت‌های خارجی و فرصت‌سوزی باید از زمان حاضر به شکل مطلوب استفاده کرد و با اتکا به توان داخل و بهره‌گیری از توان هر شرکت داخلی و خارجی که آمادگی همکاری با صنعت نفت ایران را داشته باشد، توسعه صنایع نفت و گاز را با جدیت دنبال کرد.
کاری که 20 سال انجام نشده بود، ظرف 20 ماه به سرانجام رسید
فاز ۱۱ پارس جنوبی در همه این سال‌ها بلاتکلیف مانده بود و حتی با وجود اجرای برجام و انعقاد قرارداد با شرکت‌های بزرگ نفتی جهانی، کاری برای توسعه آن انجام نشد.
اگر این بار هم دولت سیزدهم کاری نمی‌کرد و نبود تکنولوژی و شرایط پیچیده توسعه و تحریم‌های بین‌المللی را دستاویز تعلل می‌کرد، شاید هنوز هم توسعه این فاز مغفول مانده بود و در اولویت نبود. درواقع دولت سیزدهم کاری را که ظرف 20 سال گذشته انجام نشده بود، ظرف 20 ماه به سرانجام رساند. تفاوت دولت سیزدهم با دولت‌های گذشته در استفاده مطلوب از فرصت‌ها و تجهیزات و امکانات است. اینکه توسعه ضروری و حتمی است ولو با استفاده از سکوهای موجود و معطل نماندن برای ساخت سکوی جدید و استفاده از ظرفیت تأسیسات خشکی و پالایشگاه‌های موجود.
بـرش
گره‌گشایی از فاز 11 پارس جنوبی در دولت سیزدهم
نتیجه اولویت‌بندی‌ها و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی دولت سیزدهم این شد که فاز ۱۱ میدان مشترک پارس جنوبی پس از دو دهه سفر پرزحمت و پشت‌سرگذاشتن چالش‌های مختلف مالی، فناوری و سیاسی، بالاخره تابستان امسال به ایستگاه پایانی می‌رسد و این گره چند ده ساله از بخت توسعه‌ای این فاز مرزی باز می‌شود.
در فاز اولیه برداشت از این میدان که با انتقال سکوی فاز 12 انجام می‌شود، تولید گاز به 15 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.
این طرح روزانه 56 میلیون مترمکعب گاز، 50 هزار بشکه میعانات گازی و 750 متریک تن گوگرد در روز تولید خواهد کرد که این خروجی به تأمین نیازهای مصرف داخلی ایران و کمک به ظهور کشور به عنوان یک صادرکننده مهم منطقه‌ای کمک خواهد کرد.
مزایای اقتصادی تکمیل فاز 11 نیز بسیار زیاد است. تخمین زده می‌شود این پروژه تا 10 هزار شغل ایجاد کند و 20 میلیارد دلار درآمد برای ایران به همراه داشته باشد.