گزارش «ایران اقتصادی» از افت تولید خودرو با وجود بی‌سابقه‌ترین تخصیص ارز به صنعت خودرو
کاهش تولید گریبان غول‌های خودروساز را گرفت
تولیدات ایران‌خودرو و سایپا، کاهش یافته و این به‌رغم اختصاص بی‌سابقه ارز مورد‌نیاز خودروسازان و قطعات خودرو است! براساس اعلام بانک‌مرکزی، از ابتدای سال‌جاری تا دوم بهمن‌ماه ۶میلیارد دلار ارز برای واردات خودرو و قطعات تأمین شده است.
باوجود ارز تأمین‌شده، این توقع وجود داشت که تولید خودرو در مسیر افزایش قرار گیرد و حداقل نسبت به سال گذشته، تعداد بیشتری خودرو از سوی ایران‌خودرو و سایپا وارد بازار شود و هدف‌گذاری یک میلیون و 600 هزار دستگاه خودرو محقق شود. اما مدیران دو شرکت خودروساز داخلی باوجود وعده‌هایی که داده بودند، نتوانستند کارنامه کار مناسب و مطلوبی را ثبت کنند. سایپایی‌ها قرار بود تا پایان سال‌جاری 700 هزار دستگاه خودرو و ایران‌خودرویی‌ها 900 هزار دستگاه خودرو تولید کنند.
وعده‌های قابل تأمل
محمد‌علی تیموری، مدیرعامل سایپا 12 اردیبهشت‌ماه در مراسم روز جهانی کار و کارگر گفته بود که بیش‌از ۷۰۰ هزار دستگاه خودرو در سال‌جاری تولید می‌کنیم. مهدی خطیبی، مدیرعامل سابق ایران‌خودرو هم تأکید کرده بود که هدف‌گذاری ایران‌خودرو برای تولید، 900 هزار خودرو در سال 1402 است.
سخن گفتن آمار
اگر به وضعیت تولید خودروسازان خوشبینانه نگاه کنیم، مجموعه تولیدات سایپا شاید به 370 هزار دستگاه خودرو رسیده باشد. ایران‌خودرویی‌ها هم با منفی‌شدن رشد تولیدشان در خودروهای سواری، هنوز در مجموع 500 هزار دستگاه خودرو تولید نکرده‌اند. باوجود این یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده بازار خودرو دچار به‌هم ریختگی شود و قیمت‌ها اوج بگیرد، کاهش تولید خودرو است. از آنجا که صنعت خودرو ارز قابل‌توجهی از بانک‌مرکزی گرفته است و همچنین می‌توانسته از ارز حاصل از صادرات خود استفاده کند، هیچ توجیه قابل‌قبولی برای کاهش تولید خودرو وجود ندارد. تا پیش از این خودروسازان کمبود ارز را بهانه کاهش تولید و صف‌کشی خودروهای ناقص در پارکینگ‌هایشان می‌دانستند اما وضعیت موجود نشان می‌دهد که مدیران خودروسازی برخلاف وعده‌های خود عمل می‌کنند.
توجیه عملکرد ضعیف
طی چند وقت اخیر که بازار خودرو دچار التهاب شده و خودروسازان به تعهدات خود (عدم تحویل بموقع خودروها و یا تغییر اجباری در خودروهای ثبت‌نام شده)عمل نمی‌کنند، مدیران خودروسازی در حال توجیه عملکرد خود هستند. این در شرایطی است که تأمین ارز برای واردات مواد اولیه و قطعات مورد‌نیاز صنعت خودروسازی در کشور در سال‌جاری مطلوب و حتی بی‌سابقه بوده است.
مدیران عامل ایران‌خودرو و سایپا برای آنکه عملکرد ضعیف خود را توجیه کنند و همچنین مشکلات را به گردن سایر بخش‌ها به‌خصوص وزارت صمت و شورای رقابت بیندازند می‌گویند که دلیل عدم تحقق برنامه تولید، مربوط به زیان انباشته (200 همت)، قیمت‌گذاری دستوری و سامانه یکپارچه خودرو و البته استانداردهای اجباری سازمان ملی استاندارد است. آنها اعتقاد دارند باوجود این مشکلات نمی‌توان تولید خودرو را افزایش داد. اما آیا وضعیت موجود نسبت به سال 1401 تغییری داشته است، چرا اسفندماه سال گذشته خودروسازان صحبت از رکورد تولید در سال 1402 می‌کردند و اکنون برای پاسخ‌دهی به تعهدات خود، دچار مشکل شدند؟
سنگ تمام گذاشتن بانک مرکزی
این درحالی است که هفته گذشته محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی در جواب به شبهه‌های پرداخت ارزی گفته بود: از ابتدای سال‌جاری تا پایان روز دوم بهمن‌ماه سال‌جاری ۵۷ میلیارد دلار برای صنایع و وارادات کالا و خدمات تأمین ارز صورت گرفته است. همچنین برای صنعت خودرو ۶ میلیارد دلار تأمین ارز در سال‌جاری انجام شده است که در تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است و طی همین مدت کوتاه، بیش از ۷۰۰ میلیون دلار ارز بابت واردات خودرو تخصیص داده شده است چراکه منابع کافی در اختیار داشته‌ایم. مجموع این اعداد به‌خوبی نشانگر وضعیت مطلوب ذخایر ارزی کشور است.
او همچنین پیش از این گفته بود: توافقی با وزیر صمت درباره تأمین یک میلیارد دلار برای واردات خودرو برقی صورت گرفته است. علاوه‌بر این شهرداری تهران نیز برای تأمین ارز خودروهای برقی (اتوبوس، ون و موتور‌سیکلت) بسته یک میلیارد و ۴۰ میلیون یورویی ارائه کرده که پذیرفتیم ارز آن را تأمین کنیم.
گزارش مستند کاهش تولید
حال در گزارش رسمی شرکت ایران‌خودرو به سازمان بورس، میزان تولید محصولات سواری این شرکت در ۱۰ ماه امسال ۴۴۴ هزار و ۴۷۱ دستگاه اعلام شده است. این در حالی است که ایران‌خودرو در ۱۰ ماه سال گذشته ۴۷۴ هزار و ۳۸۱ دستگاه سواری تولید کرده بود که به منزله کاهش ۶ درصدی (حدود ۳۰ هزار دستگاه) در سال‌جاری است. بیشترین میزان کاهش تولیدات ایران‌خودرو مربوط به گروه پژو با ۵۷ هزار دستگاه کاهش (افت ۲۰ درصدی) و گروه سمند با بیش از ۱۰ هزار دستگاه کاهش تولید (افت ۱۸ درصدی) است. مدیرعامل ایران‌خودرو در ابتدای امسال وعده افزایش ۵۰ درصدی تولید خودرو را داده بود.
همچنین با وجود برنامه‌ریزی ابتدای سال برای افزایش تولید محصولات سایپا و وعده مدیرعامل این شرکت برای تحقق برنامه تولید 700 هزار دستگاه در سال‌جاری، در ۹ ماه تولید سواری در این شرکت ۳.۵ درصد کاهش یافته است. سایپا در ۹ ماه سال ۱۴۰۱ مجموعاً ۲۲۵,۳۸۰ دستگاه سواری تولید کرده بود که در ۹ ماه امسال با کاهش مواجه شده و به ۲۱۷,۵۲۴ دستگاه رسیده است. سایپا در گزارش مدیریتی به سازمان بورس برآورد کرده که تا پایان سال، میزان تولید سواری و وانت آن به ۴۲۰ هزار دستگاه برسد. این درحالی است که مدیرعامل سایپا در ابتدای سال، وعده تولید حداقل 700 هزار دستگاه را داده بود. در جدول پیش‌رو به تفکیک وضعیت تولید ایران‌خودرو و سایپا آمده است.
13 فروردین ماه سال‌جاری، سیدرضا فاطمی‌امین، وزیرسابق صمت (قبل از آنکه 10 اردیبهشت‌ماه قربانی ضعف خودروسازان داخلی شود) درباره برنامه تولید خودرو در سال‌جاری گفته بود: در سال 1402 هدف تولید خودرو حداقل یک میلیون و 600 هزار دستگاه است. بنابراین تقریباً برای تمام کسانی که ثبت‌نام کرده‌اند خودرو تحویل داده خواهد شد.
بی‌توجهی به 8 فرمان رئیس‌جمهور
عباس علی‌آبادی، وزیر صمت نیز برای آنکه بازار خودرو متعادل و همچنین 8 فرمان رئیس‌جمهور در مسیر احیای صنعت خودرو اجرا شود، موضوع واردات خودروهای بنزینی صفر کیلومتر، کارکرده و برقی را دنبال کرد. اما به نظر می‌رسد در این خصوص موانعی وجود دارد و شرکت‌های خودروساز با اهرم‌های فشاری که دارند می‌خواهند محصولاتشان در بازار یکه‌تاز باشد و پای خودروهای وارداتی به ایران باز نشود. نمونه بارز این اتفاق را می‌توان در گروه سایپا دانست. در حالی که سایپا خرسند بود از اینکه نخستین مجموعه است که بعد از 4 سال توانسته خودرو وارد کشور کند، اما به صورت محدود خودروهای وارداتی را به مردم تحویل داده و مرتب در این حوزه وعده می‌دهد و حالا هم صحبت از واردات خودروهای برقی دارد.
اجبار به دریافت آپشن برای گرانفروشی
این روزها مردم از عملکرد ایران‌خودرو و سایپا بشدت ناراضی هستند. در کنار افت کیفیت محصولات، دو شرکت یاد‌شده به تعهدات خود پایبند نیستند و ثبت‌نام‌کنندگان خودرو در سامانه یکپارچه را مجبور به تغییر نوع و مدل خودرو می‌کنند و اگر خریدار با خواسته خودروسازان همراه نشود یا با تأخیر چندماهه آن هم با قیمت روز می‌تواند محصول خود را بگیرد یا اینکه پول برگردانده و اسم ثبت‌نام کننده حذف می‌شود. البته خودروسازان می‌گویند که این موضوع در حد پیشنهاد است و اجباری نیست. اگر خودروسازان، خودرو ثبت‌نام شده را نمی‌توانستند تأمین کنند، چرا نسبت به فروش خودرو اقدام کردند یا خودرویی که تحویل نمی‌دهند را می‌توانند 5درصد ارزان تر از حاشیه بازار به فروش برسانند؟ (چندی پیش صورت‌جلسه‌ای امضا شده بود که ایران‌خودرو و سایپا 120 هزار دستگاه خودرو که مازاد تولیدشان است را در حاشیه بازار به فروش برسانند.)
سایپا نقص در عرضه خودرو به مردم را اینگونه توجیه کرده است که باتوجه به اینکه عمده تعهدات ایجاد‌شده برای سال‌جاری در پی اجرای سیاست‌های وزارت صمت از محل سامانه جامع تخصیص خودرو و بعضاً خودرو ثبت‌نامی توسط مشتری در سامانه با خودرو تولیدی‌ای که به‌واسطه برخی الزامات استانداردی متفاوت بوده و نیازمند اعلام فراخوان و پیشنهاد و هماهنگی با مشتری برای واریز وجه است، زمان‌بر شده و منجربه ایجاد فاصله زمانی بین تولید خودرو و تخصیص آن، شده است.
سایپا، طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در نظر دارد علاوه‌بر ادامه روند رو به‌رشد تولید محصولات خود در سال‌جاری، نسبت‌به ارتقای محصولات مطابق با الزامات استانداردی و نظرات مشتریان اقدام کند. ایران‌خودرو نیز چنین بهانه‌هایی را آورده است.
یکی از چالش‌هایی که مردم با ایران‌خودرو دارند مربوط به پژوپارس است. درحالی که مشتریان خودرو پژوپارس از 9 ماه پیش در سامانه یکپارچه برای خرید این خودرو ثبت‌نام کرده‌اند اما با تصمیم سازمان ملی استاندارد برای استانداردسازی این خودرو و امتناع ایران‌خودرو از استانداردسازی آن، بلاتکلیف شده‌اند. متقاضیانی که در مرحله نخست عرضه خودرو در سامانه یکپارچه خودرو خودرو پژوپارس را انتخاب کرده‌اند که بعد از نوبت‌دهی، موعد تحویل این خودرو زمستان 1402 اعلام شد اما اکنون که موعد تحویل خودرو به این متقاضیان فرا رسیده است، فراخوان واریز وجه از سوی شرکت خودروساز برای آنها صادر نشده و شنیده‌ها حاکی از آن است که خودروساز قصد دارد خودرو جایگزین به مشتریان معرفی کند.
بــــرش
الزام به میدان آمدن نهادهای نظارتی
با توقف عرضه پژو پارس از سوی ایران‌خودرو، قیمت‌ها در بازار خودرو در نخستین ماه زمستان، در مدار صعودی قرار گرفت به‌طوری که شاهد رشد عجیب قیمت‌ها در میان خودروهای داخلی بودیم، پژوپارس LX مدل ۱۴۰۲ در بازار با رشدی در حدود 110 میلیون تومان مواجه شد و 739 میلیون تومان قیمت پیدا کرد، مدل ۱۴۰۱ این خودرو هم 120 میلیون تومان گران‌تر شد و به قیمت 735 میلیون تومان رسید.
باتوجه به شرایط موجود به‌نظر می‌رسد که ایران‌خودرو و سایپا ضمن آنکه به تعهدات خود پایبند نبودند، در حال توجیه کم‌کاری خود هستند و لذا برای عبور از بحران به‌وجود آمده ضرورت دارد که نهادهای نظارتی درخصوص عملکرد خودروسازان کنکاش بیشتری داشته باشند. دولت سیزدهم بیشترین همراهی را با مدیران خودروسازی داشته است اما در مقابل از آنها بی‌تعهدی دیده است.