فشار مضاعف تغییرات اقلیمی بر منابع آبهای تجدیدپذیر
در 2 سال اخیر، 800 هزار نفر از استانهای مرکزی و جنوبی کشور به دلیل تغییرات اقلیمی به استانهای شمالی مهاجرت کردند
بررسیها بیانگر وقوع تغییرات اقلیمی شدید در ایران بوده که این مسأله با توجه به میزان تغییرات اقلیمی جهانی، هشداردهنده بوده و بر ضرورت تحقیق و سرمایهگذاری گسترده برای یافتن راهکارهای کاهش سرعت تغییرات اقلیمی در کشور میافزاید.
تغییرات اقلیمی که باید در هزاران یا میلیونها سال رخ میداد، در فاصله کمتر از سه دهه، وضعیت اقلیمی ایران را کاملاً دگرگون کرده که آثار این دگرگونی، سبک زندگی اجتماعی ایرانیان را هم تحت تأثیر قرار میدهد.
تغییرات اقلیمی هم اثرات مثبت و هم اثرات منفی بر وضعیت آب دارد که اثر منفی آن ناشی از افزایش دمای هوا منجر به کاهش آبهای تجدیدپذیر میشود.
فیروز قاسمزاده سخنگوی صنعت آب گفته تغییرات اقلیمی بهطور سالیانه حدود یک میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر کشور را کاهش میدهد که بررسیهای آماری نشان میدهد تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین باعث کاهش آب تجدیدپذیر کشورها میشود و افزوده که اجرای برنامه ملی سازگاری با کمآبی برای کاهش تبعات تغییرات اقلیمی و مصارف بالای آب در کشور امری ضروری است.
دومین ماه زمستان امسال درحالی به پایان خود نزدیک شده که بارشها از ابتدای سال آبی جاری تا 20 بهمن ماه نسبت به دوره بلندمدت کاهش 41 درصدی دارد.
بهمن ماه یکی از ماههایی است که به طور معمول انتظار بارشهای خوب آن هم به صورت برف در آن زیاد است.
بهمن دومین ماه فصل زمستان امسال هم در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک و نزدیکتر میشود که با وجود بارشها در برخی نقاط کشور در مجموع وضعیت نامطلوب بارشی را با آنکه پیشبینی شده بود بارشهای خوب داشته باشیم، برای کشور رقم زد.
براساس تازهترین آمار دفتر اطلاعات و دادههای آب کشور، بارشها از ابتدای سال آبی جاری تا 20 بهمن در همسنجی با دوره بلندمدت 41 درصد کاهش را نشان میدهد.
امسال تا 20 بهمن 74.1 میلیمتر بارندگی در گستره کشور به ثبت رسیده در حالی که در دوره بلندمدت این میزان 125.7 میلیمتر بوده است.
همچنین وضعیت بارشهای تا20 بهمن امسال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که 113.3میلیمتر بارندگی داشتهایم 35 درصد کاهش دارد.
از مجموع کل استانهای کشور در مقایسه با دوره بلندمدت تنها سه استان مازندران، گلستان و آذربایجان غربی اندکی رشد بارش را تجربه کردهاندکه بسیار ناچیز است.
همچنین 17 استان کشور نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش بارش دارند.
گفته میشود که تغییرات اقلیمی تنها بارندگیها را بیشتر میکند و تغییری در میزان منابع آبی کلی در کره زمین ندارد.
با این تفاوت که در برخی از مناطق بارندگیها بیشتر و در برخی کمتر میشود.
به طور کلی نیز الگو به این گونه است که معمولاً بارندگیها در مناطق پربارش بیشتر و در مناطق کم بارش، کمتر میشود.
در همین راستا بازه زمانی خشکسالیها طولانیتر میشود به شکلی که خشکسالیها اگر پیش از این تا سه سال تداوم داشت با وجود چنین پدیدهای، بیش از پنج سال به طول میانجامد.
درواقع خشکسالی و سیلاب دو روی یک سکه در پدیده تغییر اقلیم هستند که هر دو تشدید میشود.
سازگاری با تغییر اقلیم یکی از راهکارهای مؤثر در سطح جهان و کشور است.
مقابله و مدیریت راهکار دیگر است، اما پذیرش این موضوع بسیار مهم است.
اما شاید لازم باشد تا به پیامدهای تغییرات اقلیمی بر آب آشامیدنی اشارهای داشته باشیم.
براساس برآوردها کمبود آب، عامل افزایش 10 درصدی مهاجرت در جهان است. داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست هم گفته است که در 2 سال اخیر، 800 هزار نفر از استانهای مرکزی و جنوبی کشور به دلیل تغییرات اقلیمی به استانهای شمالی مهاجرت کردند و با اشاره به اینکه اغلب استانهای کشور پس از یک بارش تند باران دچار سیلاب جدی میشوند، اظهار داشته است که این امر نشان دهنده اثرات جدی تغییر اقلیم است و این در حالی است که از ابتدای دهه 90 تاکنون بیش از 300 سیلاب را در سطح کشور داشتیم و بررسیها نشان میدهد که عمده اینها به دلیل تخریب پوشش گیاهی در بالادست حوضههای آبخیز بوده است.
اما مسأله مهمی که در این میان مطرح میشود، این است که سرمایهگذاریهای هدفمند و هوشمند اقلیمی میتواند سبب ایجاد تابآوری در برابر این اثرات شود و تبعات تغییر اقلیم را کاهش دهد.
ایجاد سازگاری و تابآوری برای تأمین آب آشامیدنی سالم و پایدار مستلزم توجه به اطمینان از پایداری سلامت و تابآوری زیرساختها و خدمات آب در برابر ریسکهای اقلیمی و اطمینان از این موضوع است که سامانههای آبی در کمک به ایجاد تابآوری جامعه در برابر تبعات اثرات تغییر اقلیم مشارکت داشته باشند.
ایجاد تابآوری اقلیمی در رویکردهای گستردهتر مدیریت ریسک نظیر برنامههای پایداری آب یکی از مقرون به صرفهترین رویکردها برای مدیریت ریسکهای اقلیمی است.
برنامهریزی آگاهانه درباره انتخاب منابع آبی و نوع فناوری برای ایجاد تابآوری در برابر تغییر اقلیم در خدمات آب آشامیدنی حیاتی است.
در همین راستا «علی اکبر محرابیان» وزیر نیرو تأکید میکند: ایران اقدامات متعددی را برای مقابله با تهدیدات اقلیمی انجام داده که از جمله آنها ایفای نقش فعال در همافزایی کشورها به منظور مقابله با گرد و غبار در منطقه است و افزوده که «تغییر اقلیم» به عنوان یکی از بحرانهای عمده در دنیای امروز موجب افزایش وقایع شدید آب و هوایی در سطح جهان و بخصوص در خاورمیانه شده و در نتیجه امنیت غذایی و آبی، سلامت و حیات نسل بشر را دچار مخاطره جدی کرده است.
کلید موفقیت در تلاش مشترک برای کاهش تغییرات اقلیمی در تدابیری چون ارتقای سازگاری و افزایش ظرفیت تابآوری، انجام اقدامات جبرانی از سوی کشورهای توسعه یافته با توجه به مسئولیت تاریخی و وعدههای آنها و اتخاذ رویکرد مبتنی بر اصول «عدالت»، «انعطافپذیری» و «مسئولیت مشترک اما متفاوت» برای کشورهای در حال توسعه از طریق حمایتهای مالی، فنی و فناورانه نهفته است.
«محمدرضا کاویانپور» رئیس مؤسسه تحقیقات آب کشور گفته است که براساس برآوردهای 100 سال گذشته دمای هوا افزایش 1.5 درجهای را به صورت پلکانی به ثبت رسانده درحالی که در سال گذشته دمای هوای کشور 1.3 درجه افزایش یافت و بیشترین تغییر آن در فصل تابستان رخ داد.
به عبارت دیگر تغییری که در طول یک قرن تجربه شده، در یک سال صورت گرفت و تجربه شد. به گفته وی، رکورد گرمترین سال کره زمین در سال 2023 زده شد و در این سال با افزایش 1.48درجهای دمای هوا جزو گرمترین سالهای کره زمین به ثبت رسید و در چنین شرایطی انتظار است سال 2024 که در اوایل آن قرار داریم، جزو گرمترین سالهای کره زمین محسوب شود.
در صورت پیشبینیهای خوشبینانه، انتظار است در افقهای 2050 و 2100 میلادی شرایط هوایی سختتر شود که میتواند منجر به افزایش متوسط چند درجهای دمای هوای کشور شده و با توجه به اینکه روند النینو ادامه دارد، پیشبینی میشود تابستان گرمتری را در مقایسه با گذشته در سال1403 تجربه کنیم.
با این حال، بررسیها نشان میدهد که از بین دو رویکرد سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای آلاینده برای حفاظت از محیطزیست، رویکرد سازگاری بنا به دلایلی در سالهای اخیر و بویژه در کشورهای در حال توسعه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.