مدیرکل دفتر ترویج دانش و فناوری کشاورزی در گفت‌وگو با «ایران اقتصادی» مطرح کرد
ایران در تولید 20 محصول کشاورزی رتبه‌های یک تا 10 جهان را دارد
امنیت غذایی کشور به طور مستقیم به تولیدات بخش کشاورزی وابسته است و هرگونه اختلالی در روند تولید این بخش میتواند به طور مستقیم امنیت غذایی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور را تهدید کند. بخش کشاورزی نقش بسیار مهمی در تولید ناخالص داخلی و اشتغالزایی کشور برعهده دارد. دستیابی به امنیت غذایی، کسب درآمدهای ارزی و استقلال سیاسی و اقتصادی از عمده‌ترین دلایل توجه به بخش کشاورزی است. بهبود و افزایش بهره‌وری کشاورزی نتیجه انتقال از نظام‌های تولید منبع محور به نظام‌های تولید دانش‌بنیان است. بنابراین راه‌اندازی یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی به عنوان ضروری‌ترین امر جهت رشد و توسعه بخش کشاورزی شناخته شده است . با شناسایی و رفع مشکلات پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان میتوان زمینه ورود فناوری‌های جدید به بخش کشاورزی را فراهم آورد. با توجه به نقش مهم شرکت‌های دانش‌بنیان در پیشرفت علمی و فعالیت‌های تجاری کشور در بخش کشاورزی و دامپروری راهکار‌هایی نظیر تسهیل در اعطای وام‌های کم بهره و نظام‌مند در بخش کشاورزی و دامپروری، تدوین سیاست‌های حمایتی و تشویقی توسط دولت، گذراندن آموزش‌های لازم برای مؤسسات و علاقه‌مندان تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور مدیریت بازاریابی میتواند نقش مهم و بسزایی را در رشد و شکوفایی شرکت‌های مذکور ایفا کند. به منظور آشنایی بیشتر با اهمیت نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی ایران گفت‌وگویی با عبدالله موموند، مدیرکل دفتر ترویج دانش و فناوری کشاورزی داشته‌ایم که در ادامه آمده است.
کشاورزی دانش‌بنیان به چه معناست و چرا اکنون دارای اهمیت است؟
کشاورزی دانش‌بنیان مدلی از کشاورزی است که تولید، مستندسازی، ذخیره‌سازی، انتقال، نشر و به‌کارگیری دانش و فناوری‌های جدید در کشاورزی را در فرآیندی دائمی و مستمر قرار میدهد. اهمیت این مسأله به این موضوع باز میگردد که کشاورزی بخش مهمی از اقتصاد و پایه اصلی امینت غذایی است.
تأمین غذا بر منابع مهم آب، خاک و هوا متمرکز است ولی ما امروز با چالش‌های جدی مانند افزایش جمعیت، افزایش نیاز به محصولات غذایی، تنوع در مواد غذایی، محدودیت‌های اقلیمی، خشکسالی مستمر و کمبود منابع آب روبه‌رو هستیم. این مسائل باعث شده‌اند فشار زیادی به بخش کشاورزی وارد شود. از سوی دیگر هم سیاست‌های حکمرانی برای تأمین غذا باعث شده بهره‌وری در بخش کشاورزی با استفاده از دانش و فناوری‌های جدید افزایش یابد. سیستم‌های سنتی کشاورزی دیگر جوابگوی تولید برای این میزان جمعیت نیستند بنابراین مانند هر سیستم اقتصادی، کشاورزی به حوزه دانش‌بنیان نیاز دارد و توجه به کشاورزی دانش‌بنیان ضروری است. به همین علت کشورهای مختلف تلاش می‌‌کنند به طور مستمر با تولید دانش و فناوری‌های مناسب میزان بهره‌وری را در بخش کشاورزی بالا ببرند.
در حال حاضر وضعیت نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی ایران چگونه است؟
در کشاورزی دانش‌بنیان مؤلفه‌های تولید دانش، مستند کردن و انتقال و نشر دانش وجود دارند که از این میان فرآیند انتقال و نشر دانش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خواستگاه دانش مراکز علمی، مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌ها هستند که خواستگاه دانش و فناوری در عرصه خودشان محسوب می‌‌شوند.
انتقال دانش هم از طریق خواستگاه فناوری به عرصه‌های تولید محصولات کشاورزی منتقل می‌‌شود اما کشاورزی دانش‌بنیان زمانی تحقق پیدا می‌‌کند که فناوری در میان افرادی که در عرصه کشاورزی فعالیت می‌‌کنند، نشر پیدا کند. انتقال فناوری زمانی استقرار پیدا می‌‌کند که بتدریج منتشر شود.
نفوذ دانش و فناوری در کشاورزی هم به این معناست که تعداد بهره‌بردارانی که در معرض دانش مشخصی قرار گرفته‌اند، آن را پذیرفته و به کار گرفته‌اند.
کشاورزی ایران براساس بزرگ مالکی یا اقتصادی نیست. ما در ایران به علت تنوع اقلیمی و آب و هوایی کشور، اشکال مختلفی از کشاورزی داریم که شامل کشاورزی معیشتی تا مزارع بسیار پیشرفته می‌‌شود. بر همین اساس نفوذ دانش و فناوری متناسب با هر کدام از انواع کشاورزی متفاوت می‌‌شود. مثلاً در حوزه شیلات نفوذ دانش بر اساس اهداف اقتصادی بنا شده و در مزارع هم از دانش جدید استفاده می‌‌شود. اکنون در حوزه باغبانی در باغ‌های قدیمی بالاترین درصد نفوذ و فناوری وجود دارد. از بذور اصلاح شده، سیستم‌های آبیاری تحت فشار و نفوذ بیمه‌ها هم به عنوان شکلی از فناوری در بخش کشاورزی میتوان نام برد.
بعضی از بخش‌های کشاورزی دارای ضریب نفوذ صد درصدی هستند اما در بعضی از بخش‌ها ضریب نفوذ فناوری کمتر است. بنابراین نمی‌توان به طور مشخص ضریب نفوذ دانش را برای بخش‌های مختلف کشاورزی تعیین کرد.
آیا این اظهار نظر که کشاورزی دانش‌بنیان در کشور ما یک مسأله شعاری است، تعریف درستی است؟
در جواب این سؤال باید گفت مگر می‌‌شود کشاورزی که میانگین تولید 14 تن گندم را دارد، از کشاورزی دانش‌بنیان استفاده نمی‌کند. کشور با وجود کاهش بارندگی و سطح کشت، 12 میلیون تن گندم تولید کرده است که فقط با افزایش تولید و واحد سطح امکانپذیر است. ما در بحرانی‌ترین شرایط کشور با اعمال تحریم و شیوع کرونا مواد غذایی را به طور کامل تأمین کردیم و کمبودی در این زمینه احساس نشد. اکنون هم اگر تورم در محصولات کشاورزی بالاست ناشی از مشکلات بخش کشاورزی نیست.
سطح به‌کارگیری فناوری در محصولات مختلف متفاوت است. برای بعضی از محصولات از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها استفاده می‌‌شود و در عین حال هم در روستاهای دورافتاده از روش‌های سنتی استفاده میگردد.
ما در تولید 20 محصول در جهان رتبه اول تا دهم را در میان کشورها داریم، اما به دلیل تحریم‌ها، فناوری‌های جدید به کشور وارد نمی‌شود که در غیر این صورت سرعت پیشرفت ما بسیار بیشتر بود.
مهم‌ترین عناصر و مؤلفه‌های مؤثر بر کشاورزی دانش‌بنیان کدامند و نقش آموزش و ترویج در این زمینه چیست؟
در برهه‌ای عنوان می‌‌شد کشاورزان تولید علم را می‌‌پذیرند و چنانچه سازمان تحقیقات کشاورزی هم تأسیس شود، از علم تولید شده بهره‌برداری می‌‌شود اما در نهایت تصمیم گرفته شد در کنار تحقیقات کشاورزی، نظام آموزشی و ترویج با محوریت کشاورز هم ایجاد شود. علاوه بر این موارد عناصر ذی‌نفوذ دیگری هم مانند تأمین کنندگان منابع مالی، سیستم حمل و نقل، بیمه‌ها و بانک‌ها بودند که اکنون در قالب نظام نوآوری کشاورزی قرار می‌‌گیرند.
برای کشاورزی دانش‌بنیان باید شبکه‌سازی صورت بگیرد یعنی عناصر و مؤلفه‌ها شناسایی شوند و نقش هر کدام مشخص گردد تا تعارضات احتمالی آنها پیش‌بینی و حل شود. در نظام نوآوری کشاورزی بزرگترین نقشی که برای آموزش و ترویج در نظر گرفته می‌‌شود، شبکه‌سازی است.
بــــرش
با توجه به اهمیت استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی، برنامه‌های عملیاتی شما در این خصوص چیست؟
ما متناسب با نظام بهره‌برداری ایران که خرده مالکی و معیشتی است و برای اینکه همکاری کشاورزان را بالا ببریم باید چند گام به طور همزمان برداریم. اقدام اول اینکه ما نیاز به گروه‌های مرجع داریم که کشاورزان با آنها همراهی کنند مانند معرفی کشاورزان نمونه. اقدام دوم اینکه از سال گذشته کشاورزان نوآور و بهره‌ور که با محوریت این افراد سازه‌های ترویجی تشکیل می‌‌شود تا از ظرفیت این افراد در توسعه و اعتماد سرمایه‌های اجتماعی و انتقال و نشر دانش و فناوری استفاده شود. از دیگر برنامه اصلی انتقال و نشر یافته‌های تحقیقاتی مراکز تحقیقاتی است. در صورتی که یافته‌های هر مؤسسه تحقیقاتی در شرایط ترویجی قرار داشته باشد، باید به سایر کشاورزان معرفی شود. مهم‌ترین برنامه برای ترویج کشاورزی استفاده از ظرفیت مردمی و نخبگانی مانند کشاورزان پیشرو، برگزیده و نوآور که با محوریت این افراد فعالیت‌های آموزشی و ترویجی انجام می‌‌شود. همچنین از ظرفیت مؤسسات و پژوهشکده‌های سازمان تات، مؤسسات دارای فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده می‌‌شود. ما نیازهای انتقال و نشر دانش کشاورزی را متناسب با نیازهای بهره‌برداران و منطقه طراحی و اجرا می‌‌کنیم.