فرصت‌سوزی دولت قبل در کاهش تولید نفت کوره
میانگین سهم تولید نفت کوره در پالایشگاه‌های نفت خام کشور حدود 23 درصد باقی مانده است
تغییر ترکیب سبد پالایش نفت کشور و افزایش سهم فرآورده‌های سبک و با ارزش افزوده بیشتر از طریق تبدیل فرآورده‌های سنگین به محصولات سبک‌تر و نیز بهبود کیفیت محصولات تولیدی از نیازهای اساسی امروز صنعت پالایش کشور به شمار می‌رود.
این مهم در قوانین کشور نیز مورد اشاره بوده و مطابق ماده 59 قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، مصوب 1389 دولت مکلف شد تا با کاهش حداقل ۲ درصد نفت کوره، ظرف 15 سال میزان تولید نفت کوره را به حداکثر 10 درصد نفت خام تحویلی به پالایشگاه‌ها کاهش دهد.
در عین حال، در برنامه ششم توسعه، دولت مکلف شده تسهیلات لازم برای ایجاد ظرفیت پالایش به میزان 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی با ضریب پیچیدگی بالا توسط بخش غیر دولتی را به نحوی برنامه‌ریزی و اجرا کند تا ترکیب تولید فرآورده آنها به محصولات سبک‌تر و میان تقطیر اختصاص یابد و سهم نفت کوره در الگوی پالایش از 10 درصد فراتر نرود.
هر چند با گذشت 6 تا 12 سال از تصویب این قوانین، میانگین سهم تولید نفت کوره در پالایشگاه‌های نفت خام کشور حدود 23 درصد باقی مانده است.
ناگفته نماند که اکثر پالایشگاه‌های نفت خام کشور برای کاهش تولید نفت کوره صرفاً میزان تولید وکیوم باتوم و قیر را افزایش داده‌اند.
گفته می‌شود، غیر از دو پالایشگاه شیراز و اراک، روند تولید ویکوم باتوم و قیر در پالایشگاه‌های دیگر صعودی است. به بیان دیگر، میزان تولید کل محصولات ته‌مانده سنگین شامل نفت کوره، وکیوم باتوم و قیر در 8 سال اخیر از 31.14 به 29.12 درصد کاهش یافته است.
عددی بسیار ناچیز و فاصله‌دار از اصل برنامه توسعه‌ای
واقعیت این است که برای ارتقای کیفی و کاهش تولید نفت کوره در پالایشگاه‌ها چیزی حدود 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.
از قرار معلوم، درحد فاصل سال‌های 89 تا 93 میزان تولید نفت کوره در پالایشگاه‌های کشور کاهشی شده که دلیل اصلی آن افزایش تولید وکیوم باتوم و قیر در پالایشگاه‌ها و قرار گرفتن واحد‌های ارتقا در پالایشگاه امام خمینی شازند اراک در مدار تولید است.
هرچند در میانه سال‌های 93 تا 1400 میزان تولید نفت کوره تقریباً ثابت بوده و تغییر ملموسی مشاهده نمی‌شود.
گفته می‌شود که در حال حاضر بیشترین میزان تولید نفت کوره با 38.5 درصد مربوط به پالایشگاه آبادان و کمترین مقدار با 15.74 درصد مربوط به پالایشگاه شیراز است.
در پالایشگاه اراک میزان تولید نفت کوره از 29.4 درصد در سال 90 به 16.8 درصد در سال 98 کاهش یافته است.
در واقع غیر از دو پالایشگاه شیراز و اراک، روند تولید وکیوم باتوم و قیر در پالایشگاه‌های دیگر صعودی است.
بیشترین میزان افزایش تولید حد فاصل سال‌های 90 تا 98 مربوط به دو پالایشگاه بندرعباس و کرمانشاه بوده است.
پالایشگاه بندرعباس، تولید وکیوم باتوم را از 1.58درصد در سال 90 به 9.56 درصد در سال 98 افزایش داده است.
در عین حال، پالایشگاه کرمانشاه تولید قیر را از صفر درصد در سال 90 به 19.57 درصد در سال 98 افزایش داده است.
ناگفته نماند که میزان تولید کل محصولات ته‌مانده سنگین شامل نفت کوره، وکیوم باتوم و قیر طی 8 سال اخیر از 31.14 به 29.12 درصد افت کرده است.
میزان تولید این محصولات در 3 پالایشگاه آبادان، کرمانشاه و تبریز افزایشی بوده و در 3 پالایشگاه اراک، شیراز و لاوان روند کاهشی است.
در پالایشگاه‌های تهران و اصفهان روند کاهشی جزئی به چشم می‌خورد.
اما بیشترین مصرف نفت کوره در کجاها است؟
از صنایع دریایی و بخش نیروگاهی به عنوان دو بستر مهم تقاضا برای نفت کوره یاد می‌شود.
هرچند که سازمان بین‌المللی دریانوردی در خلال سال‌های 2000 تا 2020 سه استاندارد مختلف برای نفت کوره وضع کرده که بر اساس این استانداردها، مقدار مجاز گوگرد از 4.5 درصد در سال 2000 به 3.5 درصد در سال 2012 و 5/. درصد در سال 2020 کاهش یافته است.
این امر بدون شک بر میزان تقاضای نفت کوره تأثیر‌گذار بوده به نحوی که میزان تقاضای جهانی انواع نفت کوره در فاصله 20 سال اخیر 40 درصد افت کرد.
این کاهش تقاضا بر بخش بانکرینگ و حتی نیروگاهی نیز تأثیر‌گذار بوده و در حال حاضر نفت کوره مصرفی در بانکرینگ با سوخت دریایی کم سولفور و گازوئیل و نفت کوره مصرفی در نیروگاه‌ها با گاز طبیعی و گازوئیل جایگزین شده است.
واقعیت این است که افزایش کیفیت و تبدیل یا کاهش تولید نفت کوره بسیار بااهمیت است، زیرا پایین بودن قیمت نفت کوره نسبت به نفت خام مصرفی، پالایشگاه‌ها را متضرر می‌کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که میانگین سبد نفت خام مصرفی در پالایشگاه‌های کشور در سال 98 مشتمل بر 6.8 درصد نفت سبک، 92.9 درصد نفت متوسط و 22 صدم حجمی، نفت سنگین است.
بیشترین سهم نفت سبک به ترتیب مربوط به پالایشگاه‌های کرمانشاه، لاوان، آبادان و شیراز است. سهم نفت سبک از خوراک پالایشگاه بندرعباس کمتر از 6 درصد است. عمده نفت خام مصرفی در پالایشگاه‌های کشور از نوع متوسط است.
برای کاهش تولید نفت کوره در پالایشگاه‌های کشور چه راهکارهایی وجود دارد؟
مهم‌ترین راهکار سیاستی سریع‌الاجرا در راستای کاهش تولید نفت کوره، مدیریت سبد نفت خام مصرفی در پالایشگاه‌ها است.
درحال حاضر به طور متوسط 730 هزار بشکه در روز میعانات گازی تولید می‌شود که می‌توان از آنها به عنوان خوراک برای اختلاط با نفت خام مصرفی در پالایشگاه‌ها بهره برد.
سوآپ نفت خام سبک از کشورهای حوزه cis که مقدار قابل توجهی نفت سبک تولید می‌کنند، می‌تواند از گزینه‌های پیش رو در سبک‌سازی خوراک مصرفی پالایشگاه‌های نفت خام باشد.
از تغییر رویکرد در انتخاب فناوری و تکمیل طرح‌های مصوب ارتقا و تأمین مالی طرح‌های ارتقای نفت کوره به عنوان راه‌های مناسب دیگر در کاهش تولید نفت کوره یاد می‌شود.
طبق دورنمای ترسیم‌شده در برنامه هفتم توسعه کشور، صنعت پالایش تا پایان سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید روزانه حدود ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین و نفت گاز را هدف‌گذاری کرده است که ۷۵ درصد از این مقدار، مربوط به فرآورده‌های با کیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن خواهد بود.
هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد فرآورده‌های تولیدی اصلی بنزین و گازوئیل کشور، معادل بیش از ۷۵ میلیون لیتر بنزین و ۷۰ میلیون لیتر از نفت‌گاز تولیدی روزانه کشور دارای استانداردهای یورو ۴ و ۵ است که طبق برنامه هفتم توسعه تا پایان سال ۱۴۰۶ به ۷۵ درصد افزایش خواهد یافت.
به‌طور میانگین روزانه حدود ۶۵ میلیون لیتر نفت کوره (مازوت) در کشور تولید می‌شود که حدود ۱۸ درصد از فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه‌های نفت ده‌گانه کشور را تشکیل می‌دهد. طبق لایحه برنامه هفتم توسعه، مقدار نفت کوره تولیدی کشور با اجرای طرح‌های کیفی‌سازی در پالایشگاه‌ها، با کاهش ۵ درصدی به ۱۲.۹ درصد (معادل ۴۹ میلیون لیتر در روز) خواهد رسید.
بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۲، شرکت‌های پالایشی باید ۴۰ درصد از سود پالایشی خود را به اجرای طرح‌های بهینه‌سازی اختصاص دهند تا همچنان بتوانند از تخفیف ۵ درصدی قیمت خوراک خود استفاده کنند.