در گفت‌و‌گو با یک کارشناس امور مالیاتی مطرح شد
مالیات‌ستانی از دانه‌درشت‌ها به جای مشاغل خرد
یکی از پایه‌های مالیاتی مهم کشور، مالیات بر درآمد مشاغل یا مالیات بر درآمد حاصل از کسب‌وکار اشخاص حقیقی است که بر اساس آن درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل تحصیل می‌کند، پس از کسر معافیت‌ها، هزینه‌ها و استهلاکات مشمول این نوع مالیات می‌شود. این نوع مالیات را افرادی پرداخت میکنند که اصطلاحاً به آنها کسبه، اصناف، پیشه‌وران و صنعتگران گفته می‌شود. همچنین سایر افرادی که به صورت شخص حقیقی بابت درآمد حاصل از اشتغال به طور انفرادی یا با مشارکت مدنی فعالیت میکنند نیز مشمول این نوع مالیات می‌شوند. در ایران درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در فصل‌های قانون مالیات‌های مستقیم تحصیل کند، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌شود. مبنای محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، ماده 101 قانون مالیات‌های مستقیم است. طبق این ماده، درآمد سالانه مشمول مالیات مؤدیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند تا میزان معافیت موضوع ماده 84 این قانون، از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخ‌های مذکور در ماده 131 این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال 1382 به بعد جاری است. به همین دلیل و برای بررسی بیشتر موضوع مالیات بر اصناف و مشاغل به سراغ مونا توسلی، کارشناس امور مالیاتی رفتیم تا در خصوص آخرین وضعیت این پایه مالیاتی جویا شویم.
زینب صفری
روزنامه نگار
در خصوص آخرین نرخ مالیات بر درآمد صاحبان مشاغل بفرمایید به چه میزان تعیین شده است؟
بر اساس مفاد ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات صاحبان مشاغل به صورت پلکانی محاسبه می‌شود. مالیات مشاغل برای اشخاص حقیقی از عملکرد سال 1401 و بعد از آن تا 2 میلیارد ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ 15 درصد، نسبت به مازاد 2 میلیارد ریال تا میزان 4 میلیارد ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ 20 درصد و نسبت به مازاد 4 میلیارد ریال مشمول مالیات سالانه به نرخ 25 درصد محاسبه می‌شود.
با توجه به ماده 95 قانون مالیات‌های مستقیم، صاحبان مشاغل و اصناف باید دفاتر یا اسناد و مدارک خود را با رعایت اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری نگهداری کرده و اظهارنامه مالیاتی خود را بر اساس آنها برای تشخیص درآمد مشمول مالیات تنظیم کنند.
سهم مالیات اصناف از درآمدهای مالیاتی چقدر است؟
به‌رغم اینکه این پایه به لحاظ تعداد مؤدیان دارای بیشترین مؤدی مالیاتی است، اما از نظر تأمین درآمد، پایه مالیات بر درآمد مشاغل سهم بالایی از مالیات‌های وصولی سازمان امور مالیاتی ندارد. بر این اساس متوسط مالیات مشاغل و اصناف در سال گذشته معادل 2.6 میلیون تومان و در سال جاری حدود 5 میلیون تومان برآورد شده است.
همچنین مالیات بیش از 50 درصد مشاغل برای عملکرد سال 1401 صفر بوده است. بنابراین در حالی برخی اصناف از میزان مالیات پرداختی خود گلایه دارند که کل مالیات ایشان از جمع درآمدهای مالیاتی کمتر از ۵ درصد است. بیش از ۵۰ درصد مالیات اصناف و مشاغل صفر مطلق است، ولی سهم آنان از مالیات کل کشور کمتر از ۵ درصد است. با این حال حدود یک درصد اصناف و مشاغل، ۵۰ درصد مالیات این حوزه را می‌پردازند که این آمار حاکی از این است که رویکرد نظام مالیاتی مالیات‌ستانی از دانه‌درشت‌ها بوده است.
سازمان امور مالیاتی بجد مالیات‌ستانی از این دانه‌درشت‌ها را پیگیری می‌کند چون صحیح نیست در وضعیت فعلی کارمندان بیشتر از طلافروشان، وکلا، پزشکان و دیگر اقشار پردرآمد مالیات بپردازند.
دولت و سازمان امور مالیاتی برای تسهیل پرداخت مالیات اصناف و مشاغل چه اقداماتی کرده است؟
افزایش سقف معافیت مالیات اصناف، اعمال تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، استقرار میزهای خدمت،
بهره‌گیری از ضرایب کاهشی مالیات بر ارزش افزوده و بهره‌گیری از ظرفیت‌های ماده ۲۵۱ مکرر به نحو مطلوب و به نفع فعالان اقتصادی، از جمله اقدامات دولت در تسهیل و تسریع مشکلات فعالان اقتصادی و گره‌گشایی از مسائل آنان بوده است. یکی از اقدامات دولت در تسهیل، تسریع و رفع موانع پیش‌روی فعالان اقتصادی افزایش سقف درآمد مشمول مالیات اصناف و مشاغل است. درآمد مشمول مالیات این قشر در سال جاری تا ۴۷ میلیون تومان معاف از مالیات است که این رقم در سال 1403 به ۱۴۴ میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند.
در خصوص اعمال تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم و معافیت مالیاتی برخی اصناف و مشاغل بفرمایید؟
طبق تبصره ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم، سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند برخی مشاغل یا گروه‌هایی از آنان را که مجموع فروش کالا و خدمات ایشان در سال ۱۴۰۱ تا 6میلیارد و 720 میلیون تومان باشد و از دستگاه کارتخوان برای انجام معاملات خود استفاده کرده باشند از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مؤدیان مذکور را به صورت مقطوع تعیین و وصول کند. همچنین اصناف می‌توانند میزان مالیات قطعی شده خود را در چهار قسط به صورت مساوی پرداخت کنند. اجرای این تبصره از قانون با استقبال قابل توجهی از مؤدیان مواجه شد، به طوری که در سال 1402 تا پایان مهلت قانونی (تا اول تیر‌ماه برای اشخاص حقیقی و اول مرداد‌ماه برای اشخاص حقوقی) تعداد 5، 349، 445 مؤدی نسبت به تعیین‌تکلیف مالیات خود اقدام کردند که از این میزان، تعداد 3، 986، 938 از فرم تبصره ماده 100 (مبلغ تعیین شده مقطوع توسط سازمان امور مالیاتی برای هر مؤدی) استفاده یا به نوعی با آن موافقت کردند.
این در حالی است که در سال 1401 مجموع استفاده از تبصره ماده 100 و ارائه اظهارنامه مالیاتی توسط اصناف و مشاغل حدود 4 میلیون و 450 هزار فقره بود که حدود 3 میلیون و 88 هزار فقره از آن به استفاده از تبصره ماده 100 و یک میلیون و 300 هزار مورد آن هم به تسلیم اظهارنامه اختصاص داشت. این ارقام رشد 154 درصدی مالیات ابرازی مشمولین تبصره ماده 100 را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد.
استفاده از تبصره ماده 100 شرایط دو سر بردی را هم برای سازمان امور مالیاتی و هم برای اصناف رقم زده است. سازمان امور مالیاتی کشور اجرای این تبصره از قانون را به نفع نظام مالیاتی و عامل کاهش هزینه‌های مربوط به رسیدگی پرونده‌های مالیاتی می‌داند. در مقابل به اذعان مسئولان اتاق اصناف ایران نیز اعمال این تبصره قانونی در سال جاری منجر به کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی مالیات اصناف کشور شده است.
آیا برپایی میزهای مالیاتی خدمت به کسبه و بازاریان در سراسر کشور توانسته است به امر مالیاتی‌ستانی از اصناف کمک کند؟
بله، در راستای راهبرد مؤدی‌مداری، تکریم آنان و استمرار همکاری و تعامل مؤثر با فعالان اقتصادی، میز خدمت‌های متعددی برای پاسخگویی به سؤالات اقتصادی و حل مشکلات کسبه و بازاریان در نقاط مختلف کشور ایجاد شده و بر این اساس تعداد 1874 میز خدمت در کل کشور استقرار یافته که از این تعداد 265 میز خدمت در تهران و 1609 میز خدمت در استان‌های کشور برپا شده است.
برپایی میز خدمت در مسجد امام بازار بزرگ تهران، میز خدمت مالیاتی برای صنف فروشندگان آهن و فولاد و فلزات در جنوب تهران، میز خدمت مالیاتی در مسجد جامع حرم حضرت عبدالعظیم حسنی شهرری و میز خدمت مالیاتی ویژه صنف کفاشان دست‌دوز تهران از جمله میزهای خدمت برگزار شده در پایتخت به ابتکار دولت سیزدهم و توسط سازمان امور مالیاتی کشور بوده است.
بــــرش
ظرفیت مالیات‌ستانی از اصناف کشور چقدر است؟
با توجه به اینکه مشاغل سهم 20 درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور را دارند به نظر می‌رسد میزان مالیات وصولی از مشاغل فاصله قابل توجهی با ظرفیت بالقوه این پایه مالیاتی در تأمین درآمدهای دولت دارد؛ همچنین مجموع مالیات دریافتی از مشاغل نصف مالیات دریافتی از حقوق کارکنان بخش عمومی و خصوصی است. از سوی دیگر بخش اصلی گلایه‌های اصناف در خصوص پرداخت مالیات نیز مربوط به نظام مالیاتی سنتی می‌شود که ممیزمحوری، توافق و چانه‌زنی با مؤدی حرف اول را در آن می‌زند.
این موضوع بار دیگر ضرورت حرکت به سمت نظام مالیاتی هوشمند و داده‌محور را گوشزد می‌کند؛ نظام هوشمندی که اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان ابزار اصلی و ضامن اجرای آن به شمار می‌رود.