ظرفیت ایران برای تبدیل شدن به قطب گازی منطقه
تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه از اهداف اصلی دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم به‌شمار می‌رود و در برنامه هفتم توسعه برآن تأکید شده است
صنعت گاز ایران در مسیر تحول خود توانسته با شکستن مرزهای دانش، زنجیره ساخت، نصب و راه‌اندازی مدرن‌ترین و پیچیده‌ترین تجهیزات را به‌طور کامل بومی‌سازی کند، با چنین پیشرفت‌هایی کشور خود را برای تبدیل به قطب گازی منطقه در آینده‌ای نه‌چندان دور آماده می‌کند.
تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه از اهداف اصلی دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم به‌شمار می‌رود و در برنامه هفتم توسعه برآن تأکید شده و قرار است با ریل‌گذاری مناسب، کشور افزون بر اینکه به جایگاه مناسب جهانی و منطقه‌ای در حوزه انرژی دست یابد، تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کند.
صنعت گاز ایران در ۴۵ سال فعالیت پس از انقلاب اسلامی کارنامه مثبتی از خود به جای گذاشته که نشان بارز آن بهره‌مندی ۹۵.۵۴ درصد کشور از گاز طبیعی است.
در حال حاضر ۹۸.۵۷ درصد خانوار شهری، ۸۶.۱۱ درصد خانوار روستایی و در مجموع ۹۵.۵۴ درصد کشور از گاز طبیعی بهره‌مند هستند.
میانگین افزایش تولید گاز در ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های ظالمانه سالانه ۵.۲ درصد بوده، در حالی‌که میانگین افزایش تولید گاز در جهان طی بازه زمانی یادشده، ۲.۵ درصد بوده است که این موضوع نشان می‌دهد افزایش تولید گاز کشور دو برابر میانگین جهانی بوده است.
آخرین آمارهای معتبر بین‌المللی هم این واقعیت را نشان می‌دهد که تولید گاز طبیعی ایران از سال ۲۰۱۱ همواره روندی صعودی داشته و تحریم‌های غیرقانونی و فرامرزی امریکا نتوانسته رشد تولید گاز در ایران را متوقف یا معکوس کند.
به‌علاوه، در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ تولید گاز طبیعی ایران به‌طور متوسط سالانه ۵.۲ درصد رشد کرده است که بیش از ۲.۵ برابر رشد میانگین جهانی طی این دوره بوده است.
از توسعه صنعت گاز به‌عنوان یکی از اهداف وزارت نفت در دولت سیزدهم یاد می‌شود. هم‌اکنون سه میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت و یک میلیارد مترمکعب گاز خام در حال تولید است. در دولت سیزدهم ۵۰ طرح جدید به ارزش ۴۸ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز کشورتعریف شده که ثمره این تلاش‌ها رشد ۲۵.۶ درصد گروه صنعت نفت و گاز از درآمدهای کشور است که این رشد بی‌سابقه بوده است.
سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در هفتمین نشست مجمع سران کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) در الجزایر با اشاره به ظرفیت‌های صنعت گاز ایران اظهار کرد که ظرفیت‌های ایجادشده در صنعت گاز ایران زمینه مناسبی برای کشورهای عضو مجمع در حوزه بالادستی و پایین‌دستی گاز طبیعی و تجارت آن ایجاد کرده و افزوده که صنعت گاز ایران با اتکا به سرمایه انسانی متخصص و کوله‌باری از تجارب ارزنده در توسعه زیرساخت‌ها، همچنین در چهارچوب شراکت راهبردی با شرکای صنعتی توانمند و شرکت‌های دانش‌بنیان، مصمم‌تر از همیشه، ارزش‌آفرین و تأثیرگذار در عرصه خدمت به کشور به پیش می‌رود. این صنعت در سیر تحول خود توانسته با شکستن مرزهای دانش، زنجیره ساخت، نصب و راه‌اندازی مدرن‌ترین و پیچیده‌ترین تجهیزات را به‌طور کامل بومی‌سازی کند.
هم‌اکنون صنعت گاز در حوزه مهندسی و توسعه با تجربه احداث پیچیده‌ترین شبکه انتقال گاز جهان، توانسته با هدایت هدفمند شرکت‌های سازنده، تجهیزات به‌کاررفته در تأسیسات تقویت فشار گاز را بومی‌سازی کند که دستیابی به این موفقیت در شرایط تحریم بوده است.
جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرده است که ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی جهان و از بزرگ‌ترین دارندگان شبکه توزیع داخلی گاز طبیعی دنیا برای هرگونه همکاری در بخش‌های اکتشاف، حفاری، توسعه بهره‌برداری و توزیع گاز طبیعی آمادگی دارد.
تازه‌ترین آمارهای معتبر بین‌المللی نیز این واقعیت را نشان می‌دهد که تولید گاز طبیعی ایران از سال ۲۰۱۱ همواره روندی صعودی داشته و تحریم‌های غیرقانونی و فرامرزی امریکا نتوانسته رشد تولید گاز در ایران را متوقف یا معکوس کند.
در شرایط فعلی ۲۳ پالایشگاه گازی با ظرفیت برداشت روزانه یک میلیارد مترمکعب فعالیت می‌کند که در ایام سرد سال رکورد تزریق ۸۵۶ میلیون مترمکعب گاز شیرین به شبکه سراسری ثبت شده و با وجود هوای سرد تأمین گاز پایداری در کشور داشتیم و درهیچ منطقه‌ای قطعی گاز ایجاد نشد.
اما چرا باید ایران به قطب منطقه تبدیل شود؟
دراهمیت و ضرورت تبدیل شدن ایران به قطب انرژی منطقه، در وهله نخست می‌توان به کاهش اهمیت نفت و افزایش سهم گاز در سبد مصرف انرژی جهان اشاره کرد.
پیشتر ایران با صادرات نفت، علاوه بر کسب درآمد اقتصادی، به‌دنبال ایجاد تعادلی سیاسی - امنیتی در جهان برای توسعه خود بود، اما با روند کاهشی مصرف نفت اروپا، افزایش عرضه نفت ایالات متحده و پدیده تحریم، غرب به‌مرور نیازمندی خود به نفت کشورهای خاورمیانه به‌خصوص ایران را کاهش داد.
دومین مورد از اهمیت راهبرد پیشنهادی قطب انرژی، استفاده از موقعیت جغرافیایی ایران است.
جایگاه جغرافیایی کشور ایران و نیز قرارگیری بین کشورهای دارنده ذخایر بزرگ گاز و نفت، همچنین قرارگیری بین بازارهای بزرگ انرژی در شرق و غرب خود، امتیاز ویژه‌ای برای کشور محسوب می‌شود که تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه به شکل مناسبی از این مزیت استفاده می‌کند.
سومین اهمیت این راهبرد نیز ایجاد درهم‌تنیدگی سیاسی - اقتصادی - امنیتی با کشورهای همسایه و ایجاد وابستگی متقابل بین ایران و این کشورها و در نتیجه کاهش تحریم‌پذیری است.
این موضوع در ناتوانی ایالات متحده در تحریم گاز ایران از سوی ترکیه و عراق در دو دور اخیر تحریم‌ها قابل مشاهده است. در همین زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که شهریورماه منتشر کرد به مسائل راهبردی تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات انرژی منطقه اشاره و اظهار کرده است: برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه، ایران چهار ابزار در اختیار دارد که عبارتنداز: تجارت نفت، تجارت گاز طبیعی، تجارت فرآورده‌های نفتی و تجارت برق.
درمجموع با توجه به ایجاد وابستگی بالای سیاسی و اقتصادی، روند صعودی تقاضای گاز در دهه‌های پیش‌رو، حساسیت محل مصرف، قراردادهای بلندمدت و ظرفیت کم ارزش افزوده، تجارت گاز مناسب‌ترین گزینه برای دیپلماسی انرژی و تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه به‌شمار می‌رود و سه مورد دیگر به‌عنوان مکمل این رویکرد باید به کار گرفته شوند.
براساس این گزارش، کشور باید گاز مازاد کشورهای منطقه از جمله روسیه و ترکمنستان را خریداری و از طرف دیگر گاز واردشده را به‌همراه بخشی از گاز تولیدی خود به کشورهای متقاضی گاز در منطقه صادر کند.
بررسی ظرفیت‌های تجارت گاز در منطقه بویژه پس از تحولات اخیر منطقه، نشان می‌دهد ایران می‌تواند در میان‌مدت پنج‌ساله به واردات حداقل ۳۰ میلیارد مترمکعب و صادرات حداقل ۶۰ میلیارد مترمکعب در سال دست یابد.
فراموش نکنیم که طبق تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز جهانی گاز، سهم این سوخت پاک در سبد انرژی جهان در سال ۲۰۵۰ میلادی ۳۶ درصد افزایش می‌یابد، اگرچه این رقم هنوز با سهم بالقوه و ظرفیت گاز فاصله دارد و حتی می‌تواند تا ۳۰ درصد نیز افزایش یابد اما همین مقدار نیز بخوبی نشان می‌دهد که گاز برای بسیاری از اقتصادهای جهان، یک انرژی مقرون‌به‌صرفه، ایمن و قابل اتکا است. جواداوجی وزیر نفت اعلام کرده است که ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صاحبان ذخایر اثبات‌شده گاز جهان و از بزرگ‌ترین دارندگان شبکه توزیع داخلی گاز طبیعی، برای هرگونه همکاری با همه کشورهای عضو در بخش‌های اکتشاف، حفاری، توسعه، بهره‌برداری و توزیع گاز طبیعی بویژه انجام سرمایه‌گذاری‌های مشترک، سوآپ گاز طبیعی، همکاری در زمینه چهارچوب قراردادهای گاز، توسعه و صدور خدمات فنی - مهندسی، انتقال دانش و توسعه منابع انسانی متخصص آمادگی دارد، همچنین ایران در زمینه گسترش شبکه خطوط لوله داخلی و توسعه جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی تجربه‌های فنی و اقتصادی موفقی دارد که می‌تواند در اختیار کشورهای عضو مجمع قرار دهد.