«ایران اقتصادی» فرصت‌ها و موانع توسعه طرح‌های پتروپالایشی را بررسی کرد
پتروپالایشگاه‌ها در بن‌بست مالی
دسترسی به منابع نفت، قرارگیری در یک منطقه استراتژیک و دسترسی به بازارهای مصرف از جمله فرصت‌های ایران برای رهایی از خام‌فروشی نفت و آغاز نهضت پتروپالایشگاه‌سازی است.
از همین‌رو سیاست قطع وابستگی بودجه به نفت خام و پرهیز از خام‌فروشی جزو کلان برنامه‌ها و سیاست‌های نظام در برنامه پنجم و ششم توسعه و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بوده است.
در این راستا، مجلس شورای اسلامی «قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده ازسرمایه‌گذاری مردمی» را در سال 1398 برای اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها از سهم صندوق توسعه ملی و با هدف هموارکردن مسیر توسعه ظرفیت پتروپالایشی تصویب کرد.
پس ازابلاغ آیین‌نامه و انتخاب 8 طرح احداث پتروپالایشگاه جدید و 12 طرح ارتقای پالایشگاه‌های موجود ذیل این قانون، طی بررسی‌های انجام شده برخی از طرح‌ها با جدیت در حال پیشرفت هستند.
با وجود این، برخی مسائل از جمله موضوع عدم صدور مجوز تنفس خوراک به طرح‌ها، روند مشارکت سرمایه‌گذاران و پیشرفت طرح‌ها را با ابهام و کندی همراه می‌کند.
با اینکه این موضوع مورد تأکید رهبر معظم انقلاب هم بوده اما در حال حاضر اجرایی شدن قانون به سد محکم صندوق توسعه ملی برخورد کرده است.
پس از تصویب این قانون در مجلس و تأیید شورای نگهبان، رهبر انقلاب آبان ماه 98 در سخنرانی خود در دیدار با تولیدکنندگان و صنعتگران با تأکید بر ضرورت تسریع در اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها گفتند: «یک قانونی (قانون پتروپالایشگاه‌ها) اخیراً در زمینه صنایع پایین‌دستی نفت و گاز تصویب شده است.
این قانون باید اجرایی بشود. بعضی از قوانین در مجلس تصویب می‌شود ولی اجرایی نمی‌شود؛ یعنی آیین‌نامه‌های لازم تهیه نمی‌شود، همین طور می‌ماند. باید سریعاً این کار انجام بگیرد؛ باید دنبال بکنند که این کار انجام بگیرد.»
رهبر معظم انقلاب در بیانات خود در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی در 10 بهمن ماه سال 1400 مجدداً بر اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها تأکید کرده و فرمودند: «صنایع مهم در حول و حوش خودشان می‌توانند یک زنجیره‌ای از صنایع اشتغال‌آفرین، صنایع پایین‌دستی که غالباً هم اشتغال‌آفرین است به وجود بیاورند. مثلاً حالا در ذیل صنعت نفت، این صنایع پایین‌دستی انبوهی که وجود دارد که یک نمونه‌اش همین پتروپالایشگاه‌هاست که قانونش هم در مجلس در سال ۹۸ تصویب شد و به دولت وقت هم ابلاغ شد؛ منتها متأسفانه دنبال‌گیری نشده، باید دنبال‌گیری بشود. اینها، هم سرمایه‌های متوسط مردم را وارد میدان اشتغال می‌کند، هم اشتغال‌آفرین است.»
ماجرای اختلاف نظر مجلس و صندوق توسعه ملی
هوشنگ فلاحتیان معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت طی روزهای گذشته و در مصاحبه‌ای به اختلاف نظر بین نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تیم مدیریتی صندوق توسعه ملی پرداخت و از اختلاف نظر مجلس و صندوق توسعه ملی در جهت اجرایی شدن این قانون پرده برداشت.
معاون برنامه‌ریزی وزیر نفت گفت: بر اساس قانون، باید تنفس خوراک به طرح‌های پتروپالایشی ذیل قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی بعد از تکمیل طرح‌ها اعطا شود و این موضوع در هیأت امنای صندوق توسعه ملی نیز تصویب شده است. اختلاف دیدگاهی بین مجلس و ارکان صندوق وجود دارد که در حال رفع است.
وی اظهار داشت: برخی از ارکان صندوق توسعه معتقدند مجدداً باید بابت اعطای تنفس خوراک اذن گرفته شود؛ ان‌شاءالله این مشکل بزودی برطرف خواهد شد و طرح‌های مشمول تنفس خوراک، حتماً طبق قانون این امتیاز را دریافت خواهند کرد.
بررسی دقیق آرشیو مشروح مذاکرات صحن علنی در جلسه 342 نمایندگان مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد، نمایندگان وقت مجلس در راستای بررسی بند الف ماده 3 قانون مذکور که استفاده از تسهیلات نفت خام به‌عنوان تنفس خوراک را مشروط به اذن رهبر معظم انقلاب کرده است، نسبت به این موضوع اعتراض داشته و خواستار حذف این ماده از متن قانون شده‌اند.
در همین راستا، آقای نادر قاضی‌پور نماینده سابق مردم ارومیه ضمن حساسیت نسبت به برداشت از منابع صندوق توسعه ملی و طراحی این صندوق برای ذخیره آیندگان بین نسلی پیشنهاد حذف این بند را مطرح نمود. در بخشی از مشروح این مذاکرات و تذکر نادر قاضی‌پور به رئیس وقت مجلس در جلسه آمده است:
«آقای پزشکیان حتماً اذن رهبری هم می‌‌خواهد، برای اینکه خارج از برنامه صندوق توسعه است. طبق قانون آنهایی که خارج از صندوق توسعه است، اساسنامه صندوق توسعه نیست اذن رهبری باید باشد، چنانکه در سال‌های گذشته برای ارزاق عمومی به وزارت جهاد ارزاق را دادند.»
در همین راستا غلامرضا کاتب نماینده سابق مردم گرمسار و آرادان نیز ضمن اعتراض مغایرت قانون مذکور با استقلال مالی صندوق توسعه ملی از قوانین بودجه‌ای و قوانین عادی خواستار حذف ماده از متن قانون اظهار کرد: «با عرض سلام و ادب محضر همکاران عزیز و عرض تشکر از دلسوزی برادر بسیار عزیزم جناب آقای قاضی‌زاده. جناب آقای رئیس قبل از اینکه وارد موضوع بشوم بنده اخطار اصل (۱۱۰) دارم حضرت عالی دقت بفرمایید! در سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در بندهای (۲ - ۱۰) و (۳ - ۱۰) فرمودند که ارائه تسهیلات از منابع صندوق توسعه ملی به بخش غیردولتی اول به‌صورت ارزی است، دوم استقلال مصارف صندوق توسعه ملی از تکالیف بودجه‌ای و قوانین عادی است.»
بلافاصله پس از اظهارات این نمایندگان مسعود پزشکیان به‌عنوان نایب رئیس مجلس شورای اسلامی که در غیاب علی لاریجانی ریاست جلسه را بر عهده داشته است گره تصویب این قانون را با نقل قولی باز می‌کند. پزشکیان ضمن اشاره به اخذ مجوز از رهبر معظم انقلاب به منظور تصویب این قانون می‌گوید:
«آقای کاتب آقای دکتر لاریجانی الان هم تماس گرفتند گفتند اذن رهبر معظم انقلاب در این رابطه گرفته شده در نتیجه اخطار شما وارد نیست. موافقت‌تان را اعلام بفرمایید.»
در ادامه نیز نادر قاضی‌پور، نماینده پیشنهاددهنده حذف این ماده بار دیگر از پزشکیان سؤال می‌کند که: آقای پزشکیان شما فرمودید اذن آقا را گرفتند؟ که نایب رئیس مجلس نیز بار دیگر موضوع اخذ اذن رهبری را تصریح کرده‌اند.
صدور مجوز تنفس خوراک طرح‌ها پس از بهره‌برداری توسط صندوق توسعه ملی موجب جدیت در دنبال‌گیری مفاد این قانون جهت تسریع در فرایند احداث طرح‌ها می‌شود. طبق برنامه اعلامی شرکت پالایشگاه شیراز واحد بنزین‌سازی (ایزومریزاسیون) این شرکت در تابستان 1402 (مردادماه) به بهره‌برداری خواهد رسید.
اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها در مورد این طرح، موجب تشویق بقیه طرح‌ها از جمله طرح‌های جدیدالاحداث پتروپالایشگاهی به تأمین مالی از بازار سرمایه برای تکمیل این طرح‌ها و همچنین عدم اجرای قانون در مورد این طرح موجب دلسردی و رخوت سایر طرح‌ها در این زمینه خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد صندوق توسعه با این توجیه که هرکدام از طرح‌ها به‌صورت جداگانه نیازمند اذن رهبر معظم انقلاب است سدی در برابر اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها ایجاد کرده است.
این درحالی است که مطابق اسناد مشروح مذاکرات صحن علنی مجلس که در این گزارش اشاره شد، اذن ایشان جهت تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی اخذ شده است.
حال باید دید این اختلاف نظر تیم جدید مدیریت صندوق توسعه ملی و مجلس شورای اسلامی توسط رئیس جمهور حل خواهد شد یا خیر؟ موضوعی که چندی است به بحث داغ نمایندگان کمیسیون انرژی مجلس نیز تبدیل شده است و هادی بیگی‌نژاد عضو کمیسیون انرژی نیز در اظهاراتی خواستار رسیدگی شخص رئیس جمهور به حل این مشکل و اجرایی شدن تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب در این باره شد.
تسهیلات تنفس خوراک در راستای منافع و افزایش درآمدهای صندوق توسعه ملی نیز تعریف شده است. محاسبات نشان می‌دهد در یک بازه 20 ساله اعطای تنفس خوراک به حدود یک میلیون بشکه در روز طرح پتروپالایشی باعث افزایش بیش از 120 میلیارد دلاری درآمدهای صندوق توسعه ملی می‌شود. این افزایش به این دلیل است که نفت خام و میعانات گازی تخصیصی به پتروپالایشگاه‌های جدیدالاحداث در حکم صادرات است و صندوق توسعه ملی سهم 40 درصدی از آن دارد.