کارشناس حوزه ایمنی و بهداشت کار در گفتوگو با «ایران اقتصادی» تأکید کرد
ارتقای ایمنی کار طی سه سال اخیر
فرزانه پیری
خبرنگار
دولت سیزدهم به موضوع ارتقای ایمنی در راستای کاهش حوادث ناشی از کار که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه کارگری بود، پرداخت، به گونه‌ای که درهمین زمینه در سطح ملی و بین‌المللی به منظور نظام‌مندسازی ایمنی در کارگاه‌های کشور بیش از ۶۰ عنوان آیین‌نامه و دستورالعمل ایمنی و حفاظت فنی در شورای‌عالی حفاظت فنی را مورد تدوین و بازنگری قرار داد.
لایحه ارتقای امنیت شغلی کارگران نیز از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم در دستور کار هیأت دولت است تا به آن رسیدگی شود.
تشکیل ۲۱ هزار کمیته حفاظت فنی در سطح کشور برای حفاظت از نیروی کار، ارتقای سطح آگاهی تشکل‌های کارفرمایی و کارگری، تدوین قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت‌کار و نظارت عالی، تأمین شرایط ایمنی و بهداشت محیط کار، توسعه فناوری‌های ایمن و به‌کارگیری آنها در کارگاه‌ها، پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی و ارائه آموزش‌های فراگیر ایمنی در زمینه ارتقای فرهنگ ایمنی و ایجاد رفتار ایمن در میان کارگران از مهم‌ترین اقدامات برای صیانت از نیروی کار در دولت شهید جمهور و یادگاری برای نیروی کار است.
در دولت سیزدهم مقاوله‌نامه شماره ۸۱ سازمان بین‌المللی کار با موضوع «بازرسی کار در صنعت و تجارت» به عنوان مهم‌ترین سند حاکمیتی سازمان بین‌المللی کار در زمینه ایجاد ساختارهای نظارتی در کشور به تصویب رسیده است.
همچنین پیوستن ایران به مقاوله‌نامه شماره ۱۵۵ با موضوع «ایمنی و بهداشت شغلی» به‌عنوان رکن راهبردی کلان ارتقای ایمنی و سلامت کار در سطح بین‌المللی محقق شده است که این موارد از مهم‌ترین نکات کارنامه دولت سیزدهم در حوزه صیانت از جامعه کارگری است.
این اقدامات در حوزه ایمنی محیط کار منجر به کاهش حوادث و آمار فوتی‌های ناشی از کار شده است به گونه‌ای که طبق اعلام رعیتی فرد معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال 1400، ۱۱ و حوادث ناشی از کار در سطح کشور در سال 1401، ۱۴ درصد کاهش داشته است.
خبرنگار روزنامه ایران اقتصادی درمورد وضعیت حوادث کار و ضرورت ارتقای صیانت از نیروی کار با «شهرام غریب»؛ کارشناس حوزه ایمنی و بهداشت کار، به گفتوگو نشست که مشروح آن در ذیل آمده است.
چه عواملی در ایجاد حوادث کار تأثیرگذار هستند؟ ضرورت ارتقای ایمنی کار در کارگاه‌ها را توضیح بفرمایید.
ارتقای ایمنی و سلامت کار یکی از مهم‌ترین مباحث در حوزه کار است که باید مورد توجه کارگران، کارفرمایان و ناظران قرار بگیرد از این رو به هیچ عنوان نمی‌توانیم، بگوییم که هیچ کارگاهی حادثه ندارد خطر همیشه نیروی کار را تهدید می‌کند.
وجود حوادث در کارگاه‌ها و امکان بروز آن برای نیروی کار منجر شده است تا به هدف دلخواهمان یعنی صفر بودن حوادث در کارگاه‌ها نرسیم هر چند با راهکارهایی می‌توان این آمارها را کاهشی کرد اما هر قدر هم شرایط ایمنی خوب باشد به 100 درصد صفر شدن در آمار حوادث نمی‌رسیم.
بر اساس تعریف حوادث کار، هرگونه حادثه که به‌دلیل شغل و حرفه اتفاق بیفتد و باعث صدمات جسمی و فیزیکی به کارگر شود حادثه ناشی از کار محسوب می‌شود. طبق این تعریف نیاز است تا حوادث را طبقه‌بندی کرد امکان دارد که حوادث ناشی از کار، بر اساس ماهیت کار، آسیب‌رسانی یا بیماری زا و یا بر اساس نوع شیفت کاری باشد.
همچنین عوامل دیگری در وقوع حوادث از جمله تحصیلات کارگران، ساعت کاری، تجربه کاری و سایر مسائل تأثیرگذار است. هر انسانی یک توانایی و قابلیت فیزیکی، ذهنی و فکری دارد که باید اینها را در نظر گرفت. ضمن اینکه ساعت کار فوق‌العاده مهم است در کارگاه‌هایی از جمله زیرزمینی و زیرپله‌ای یا حاشیه شهر که روی آنها نظارت نیست، ساعت‌های کاری آنها مشخص نخواهد بود. همچنین در یکسری از کارگاه‌های کوچک که خارج از شهرهاست و ساعت کار مشخصی ندارد و افراد به خاطر شرایط اقتصادی و مالی، مجبورند تا در این کارگاه‌ها مشغول به کار شوند که شاهد حوادث کار خواهیم بودم.
یکی دیگر از مواردی که منجر به حوادث کاری می‌شود بر اساس تجربه کاری است یعنی عده‌ای به خاطر تجربه کاری که دارند باعث می‌شود که اعتماد به نفس کاذب و غرور داشته باشند از این رو به قوانین و رعایت نکات ایمنی توجه نمی‌کنند که منجر به بروز حوادث می‌شود.
این یک نوع سوگیری شناختی از خود در محیط کاری است که در اثر دانینگ-کروگر (Dunning-Kruger Effect) تعریف شده است در این طرح افراد بر این باورند که باهوش‌تر و توانمندتر هستند همین ترکیبی از خودآگاهی ضعیف و توانایی شناختی پایین باعث می‌شود که آنها توانایی‌های خود را بیش از حد بدانند. که در نهایت منجر به غرور کاذب و در نهایت حماقت می‌شود.
در حالی که هر قدر انسان با تجربه و دانش بیشتر باشد باید از قوانین و استانداردها استفاده کند تا به سطح پایداری برسد این در حالی است که غرور بیشتر، احتمال اینکه فرد به خود و یا دیگران در محیط کاری آسیب بزند زیاد وجود دارد.
وظایف ناظران و متولیان در حوزه کاهش حوادث ناشی از کار را چطور ارزیابی می‌کنید؟
طبق ماده 95 قانون کار، مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین ماده 85 این قانون‌خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه‌ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازات‌های مندرج در این قانون مسئول است.
از این رو تأمین شرایط ایمنی محیط کار، وظیفه کارفرمایان است و گروهی که بر آن نظارت داشته باشد. اما اکنون شاهد ضعف در نظارت‌ها هستیم که منجر به بروز حوادث کاری می‌شود.
گاهی در سطح شهر داربست‌هایی را می‌بینیم که نیروی کار روی آن مشغول به کار هستند بدون اینکه وسایل و تجهیزات ایمنی را مورد استفاده قرار دهند و این خود منجر به بروز حادثه می‌شود.
در کودکی به ما یاد داده‌اند که حادثه خبر نمی‌کند اما در دنیای ایمنی بر اساس دسته‌بندی حوادث از هر 600 اتفاقی که می‌افتد در آن شبه حادثه است که منجر به یک حادثه جدی یا مرگ نشده است ضمن اینکه این آمارها برای مناطق کاری در کشورهای مختلف متفاوت است.
بر اساس تعاریف هر حادثه‌ای که منجر شود تا نیروی کار از محیط کار جدا شده و زیر نظر پزشک قرار گیرد این حادثه جدی محسوب می‌شود.
موارد مختلف از جمله قانون کار و تأمین اجتماعی و آیین‌نامه‌های زیادی در حوزه کار داریم که این امر نشانگر ریزبینی به موضوع ایمنی و سلامت نیروی کار است.
به طور قطع می‌توان گفت که دستورالعمل‌ها و قوانین کشور ما فوق‌العاده است اما نظارت‌ها بیش از حد ضعیف است. بحث نظارت‌ها باید مورد ریشه‌یابی و آسیب شناسی قرار بگیرد که آیا این ناظران اختیارات و شجاعت لازم در محیط کاری برای اجرای قوانین ایمنی کار را ندارد؟ یا اینکه سواد و تخصص کافی نظارت را ندارند؟
بر اساس قوانین موجود ناظران باید نکات ایمنی و شرایط را بیان کنند و برای گوشزد کردن تأمین ایمنی در محیط‌های کاری قدرت کافی داشته باشند.
بعضی‌ها معتقد هستند که «ایمنی‌ها، کار را متوقف می‌کند یا ترمز کار را می‌کشد!!» در حالی که این موضوع واقعیت ندارد و هیچ ایمنی‌ای، کار را متوقف نمی‌کند بلکه منجر به کاهش هزینه‌ها می‌شود.
شاید در مواردی نکات ایمنی به مدت 20 دقیقه یا حتی کوتاه‌تر، کار را متوقف کند اما از نظر بازدهی آن در کاهش حوادث کار بسیار تأثیرگذار است.
اگر در محیط کار بحث ایمنی تجهیزات، مسائل زیست محیطی، مسائل اعتباری برای تأمین تجهیزات ایمنی مورد توجه قرار نگیرد و هر کدام درست انجام نشود تبعات مالی برای سیستم خواهد داشت که جبران ناپذیر خواهد بود.
چه مجموعه دلایلی موجب حجم بسیار بالای حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی شده (بیش از 50 درصد) و چه راهکارهایی برای کاهش این موارد باید مورد توجه باشد؟
بر اساس دسته‌بندی حوادث در کشور، سقوط از ارتفاع بیشتر آمار حوادث را به خود اختصاص داده است که این امر به خاطر این است که تجهیزات سیستم‌های ایمنی کار در ارتفاع به درستی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در برخی از محیط‌های کاری به آن اهمیت داده نمی‌شود.
دلایلی که موجب بروز حوادث ناشی از کار می‌شود به خاطر تعداد ناظران ایمنی کم و پراکندگی کار زیاد است. در کارگاه‌ها شاهد نیروهای کار مختلفی از گروه‌های کارگر ساده، جوشکار، سفیدکار، کاشیکار، برقکار و سایر حوزه‌های کاری در مناطق مختلف هستیم که این پراکندگی، نظارت را سخت کرده است.
اول باید دیدگاه افراد را نسبت به ایمنی کارگاه‌ها افزایش داد و سپس نسبت به حوادث پاسخگو کرد. این نکته را باید در نظر گرفت تعداد انسان‌هایی که کار می‌کنند زیاد است اما حوادثی که در اطرافشان وجود دارد بیشتر است بنده معتقد هستم به ازای هر یک کارگر، حداقل 7 حادثه وجود دارد از این رو ناظران و مدیران اجرایی نسبت به ایمنی و رعایت نکات وظیفه سنگینی دارند، از این رو کسی که مسئول ایمنی در یک محیط کاری است باید اختیار، توانایی و دانش و تجربه کافی داشته باشد تا از این طریق سهم حوادث کاهش پیدا کند.
باید در قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی به سمتی حرکت کنیم که فرهنگ ایمنی از حالت نظارتی و مقرراتی تغییر کند؛ یعنی به سمت ایمنی استقلالی برود و هر کارگری به فکر ایمنی خودش باشد.
هر قدر به صورت نظارتی در حوزه ایمنی کار برویم هزینه و زمان زیاد می‌برد اما در حوزه فرهنگسازی موفق‌تر عمل خواهیم کرد.
متأسفانه چشم‌اندازی برای صفر کردن حوادث نیروی کار نداریم لذا باید روی فرهنگ‌ها کار کرد چرا که مهم‌ترین مسائل در حوزه ایمنی فرهنگسازی است، این انسان‌ها نیستند که فرهنگ‌ها را می‌سازند بلکه فرهنگ‌ها هستند که انسان‌ها را می‌سازند از این‌رو باید فرهنگ‌ها را پیدا کرد.
پیوستن به مقاوله‌نامه ۱۵۵ ایمنی و بهداشت کار چه مزایایی به دنبال خواهد داشت؟
این قوانین برای ارتقای ایمنی محیط کار مفید است اما باید بر اساس قوانین و فرهنگ کشورمان بومی‌سازی شود. هر قانونی و دستورالعملی به هر روش اجرایی در هر جای دنیا باید بومی‌سازی شود.
مقاوله نامه 155، یک بندی دارد که بر اساس آن کارگر می‌تواند کار ناایمنی را انجام ندهد، اما اگر کارگر، کار را انجام ندهد ضمانت اینکه این کارگر اخراج نشود با چه کسی است؟ تعداد کارگران زیادی هستند که از ترس اخراج شدن تن به کارهای ناایمن می‌دهند این مسأله باید مورد توجه قرار گیرد.