رقابت ایران با قدرت‌های بزرگ پتروپالایشگاهی
تجربه کشورهایی مانند چین، ژاپن، امریکا و هند نشان می‌دهد که می‌توان با توسعه صنعت پتروپالایش بازاری سودآور از تولید محصولات با ارزش افزوده ایجاد کرد
یکی از مشهورترین دستاوردهای دولت شهید رئیسی فروش نفت و دریافت پول آن بارها از زبان مسئولان و کارشناسان بیان شده و مردم هم نتیجه آن را در ثبات اقتصادی می‌بینند اما مردم حق دارند بدانند چه چیزی کجا و چه‌طور صرف می‌شود .
یکی از بدیهی‌ترین نکته‌های صنعت نفت در جهان و در کشور ما پرهیز از هدررفت منابع بوده و دیگری هم پرهیز از خام فروشی.
یکی از اولین قدم‌ها برای بهبود و تکمیل زنجیره ارزش‌آفرینی، این بود که دولت و وزارت نفت جای خود را در صنعت نفت شناسایی و در صورت لزوم بازتعریف کند.
هر چند وزارت نفت بیش از هر چیز تسهیل‌گر اجرای کلان‌پروژه‌های نفتی بوده است.
این تسهیل‌گری خود به دو شاخه تسهیل تأمین مالی و رفع موانع اداری تقسیم می‌شوند.
تسهیل در تأمین لایسنس، تسهیل در تأمین دیگر مجوزهای لازم و حضور فعال در روندهای اداری مربوط به پروژه‌ها مهم‌ترین قسمت‌های شاخه رفع موانع اداری هستند.
از سوی دیگر، برای تأمین مالی علاوه بر به کار‌گیری منابع بودجه‌ای، تلاش برای تأمین منابع غیر‌بودجه‌ای نیز فراموش نشده است.
مهم‌ترین این منابع سرمایه‌گذاری بانک‌های داخلی، منابع مردمی و سرمایه‌گذاری‌ها و منابع خارجی هستند.
وزارت نفت در نقش تسهیل‌گر در تمامی این موارد حضور داشته و تلاش می‌کند امکانات لازم را برای اجراکنندگان پروژه‌های نفتی مهیا کند.
تحولات در الگوی مصرف و نیازهای مصرفی در کشور و جهان امری نیست که بتوان نادیده گرفت.
زمانی الگوی مصرف بر فرآورده‌هایی تمرکز داشت که در بخش میانی برج تقطیر به دست می‌آمدند.
اما امروزه حرکت نسبتاً سریعی به سمت فرآورده‌های سبک‌تر مانند بنزین در جریان است که باعث می‌شود وزارت نفت و صنایع نفتی ایرانی به سمت نوآوری و ایجاد تغییرات و بهسازی در روند پالایش و تقطیر بروند.
از سویی دیگر به دلیل ارتقای تکنولوژی جهانی و جدی‌تر شدن بحران‌های زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت فرآورده‌های تولیدی نیز به یک الزام عملی تبدیل شده است.
ما نه تنها نیاز به تولید بنزین بیشتر داریم، بلکه نیاز به تولید بنزین پاک‌تر نیز داریم.
در واقع ما باید استاندارد فرآورده‌های قابل ارتقای کیفی مانند بنزین و گازوئیل را به استانداردهای یورو ۴ و ۵ برسانیم و تولید فرآورده‌هایی مانند نفت کوره و دیگر آلاینده‌های محیط زیست را به حداقل برسانیم.
این الزام‌های عملی به وضوح نشان می‌دهند که طرح‌های توسعه‌ای در حیطه فرآورده‌ها و پالایش باید شامل توسعه کمی و کیفی همزمان باشد. تمرکز بر هر یک از این دو می‌تواند موجب عقب‌افتادگی جبران‌ناپذیری در صنایع نفت کشورمان شود و این مهم عملاً در رأس ملاحظات برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های وزارت نفت قرار گرفته است.
در یک پالایشگاه در مفهوم سنتی آن سه مرحله کار عمده روی نفت انجام می‌گیرد: جداسازی، تبدیل و بهبوددهی. جداسازی روندی فیزیکی است، تبدیل روندی شیمیایی و بهبود شامل مراحل فیزیکی و شیمیایی است.
اما تغییرات شیمیایی پیچیده و ظریف نه در پالایشگاه که در پتروشیمی انجام می‌گیرد.
یعنی بخشی از محصول تولید شده در پالایشگاه به عنوان ماده خام به پتروشیمی ارسال شده و در آنجا با روندهای تبدیل شیمیایی به مواد مورد نیاز تبدیل می‌شود.
پتروپالایشگاه، پالایشگاهی است که کمی بیشتر به فرایندهای شیمیایی مجهز است و تا حدی بعضی از فعالیت‌هایی که به شکل سنتی به پتروشیمی محول می‌شد را نیز انجام می‌دهد.
یک پتروپالایشگاه این مزیت‌ها را نسبت به پالایشگاه سنتی دارد:
سازگاری با روندهای بازار: با انتقال جهان به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضا برای سوخت‌های مبتنی بر نفت کاهش خواهد یافت.
با این حال، تقاضا برای پتروشیمی، خصوصاً آنها که در تولید موادی مانند پلیمرهای پلاستیکی، الیاف مصنوعی و... استفاده می‌شوند، افزایش یابد.
پتروپالایشگاه‌ها می‌توانند با این تغییر در ترکیب محصول سازگار شوند.
افزایش راندمان و کاهش هزینه: ادغام پتروشیمی و پالایشگاه می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و راندمان را افزایش دهد. همچنین تأمین پایدار مواد اولیه صنایع پتروشیمی را تضمین می‌کند.
افزایش محدوده تنوع محصولات: یک مجتمع یکپارچه می‌تواند طیف متنوع‌تری از محصولات را تولید کند.
اقتصاد در مقیاس: طرح‌های یکپارچه می‌توانند از آنچه به عنوان اقتصاد در مقیاس می‌نامیم، بهره ببرند. یعنی در ابعاد کوچک‌تر کارایی‌های بالاتر ارائه بدهند.
فرصت‌های بازار آتی: با ارائه حامل‌های انرژی جایگزین و کاهش تقاضا برای گروه سوخت‌ها، بخش پتروشیمی هنوز جای رشد دارد و پتروپالایشگاه‌ها روند گذر از پالایشگاه به پتروشیمی را تسهیل می‌کنند.
به همین دلایل است که احداث صنایع پتروپالایشگاهی با هدف تأمین و ایجاد تنوع در خوراک محصولات پتروشیمی و درآمدزایی بیشتر از منابع هیدروکربوری ایران در این مدت با دقت دنبال شده است.
در پتروپالایشگاه‌ها نه فقط نفت خام که گاز طبیعی نیز پالایش و فرآوری می‌شود.
ایران با در اختیار داشتن ۳۳.۹۸ هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گاز درجا، سومین کشور تولید کننده گاز جهان است و روزانه ۸۴۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین در کشور تولید می‌شود.
با استفاده از این ظرفیت در راه‌اندازی واحدهای پتروپالایشی یک پیشران اقتصادی جدی را به کار گرفته‌ایم.
تجربه کشورهایی مانند چین، ژاپن، امریکا و هند نشان می‌دهد که می‌توان با توسعه صنعت پتروپالایش بازاری سودآور از تولید محصولات با ارزش افزوده ایجاد کرد.
به همین دلیل به ۱۳ طرح پتروپالایشگاهی با خوراک نفت خام و میعانات گازی در کشور مجوز اولیه دریافت کرده‌اند که از میان آنها ۳ طرح پتروپالایشگاهی شهید سلیمانی، مروارید مکران و مهر خلیج فارس به عنوان پروژه‌های منتخب تعیین شده است.
پترو پالایشگاه شهید سلیمانی
چهار مرحله برای عملیات اجرایی ساخت تا بهره‌برداری پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای شهید سلیمانی پیش‌بینی شده است.
مرحله اول احداث یوتیلیتی، مرحله‌های دوم و سوم احداث واحدهای فرایندی و مرحله نهایی نیز احداث واحد پتروشیمی است.
۷۰ درصد از محصولات این واحد سوخت و ۳۰ درصد آن محصولات شیمیایی است.
پتروپالایشگاه مروارید مکران
سرمایه‌گذاری مالی این طرح بیش از ۸ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است.
خود طرح دارای ضریب پیچیدگی در حدود ۱۳.۵ است که آن را به یکی از ابرپروژه‌های جهانی بدل کرده است. ساخت آن در دو مرحله و مدت ۶۰ ماه برنامه‌ریزی شده است.
این طرح در بندر جاسک، در کرانه دریای عمان احداث خواهد شد.
پیش‌بینی می‌شود این طرح تا ابتدای سال ۱۴۰۵ به بهره‌برداری کامل برسد.
هم‌اکنون مجوز اصلی پروژه و نیز مجوز محیط زیستی آن تأیید شده است.
خوراک پتروپالایشگاه مروارید مکران، نفت خام سنگین و فوق سنگین است و حدود ۷۰ درصد از محصولات تولیدی آن فرآورده‌های سوختی از جمله بنزین، گازوئیل و گازمایع و بقیه، محصولات شیمیایی خواهد بود.