کاهش فقر و نابرابری درآمدی در دولت سیزدهم
نرخ فقر طی عمر دولت سیزدهم کاهش یافت و ضریب جینی به عنوان شاخص نابرابری روندی نزولی را تجربه کرد
مسعود پزشکیان نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری شامگاه پنجشنبه در دومین مناظره انتخاباتی با محور اقتصادی نسبت به مسأله فقر و اختلاف طبقاتی موضوعاتی را بیان کرد و آمارهایی را نشان داد که بهبود شرایط در دولت سیزدهم را سانسور کرده و به کارنامه تیم فعال در ستاد خود که در دهه 90 وضعیت فقر و نابرابری را در دولت روحانی تشدید کردند هیچ اشاره‌ای نکرد. بهتر است هنگام ارائه نظرات و آمارها، روایت صحیحی از وضع موجود، تغییرات به وجود آمده و بانیان تشدید فقر در طی یک دهه گذشته ارائه شود. برای ارائه تصویر دقیق‌تر وضعیت فقر در طی دهه 90 که کارنامه واضح فعالان ستاد پزشکیان است را مرور کرده و تغییر روند آن در دوران عمر دولت سیزدهم را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
شعارهای این روزهای پزشکیان در حوزه نابرابری و فقر در سال‌های 92 و 96 نیز توسط روحانی تکرار شده بود؛ یکی از وعده‌های مهم دولت‌های یازدهم و دوازدهم در سال‌های 92 و 96 ریشه‌کن کردن کامل فقر در ایران و کاهش نابرابری در جامعه بود اما با مشاهده آمارها و گزارش‌های مربوط به فقر، نابرابری و توزیع درآمد، متوجه می‌شویم بنا بر گزارش‌ها، دولت حسن روحانی در کارنامه 8 ساله خود نه‌تنها در راستای تحقق این اهداف حرکت نکرد، بلکه با اجرای سیاست‌های غلط اقتصادی و توزیع ناعادلانه ثروت در جامعه، نابرابری و فقر را در کشور افزایش داده و با ناکارآمدی در این حوزه سفره مردم را نسبت به گذشته کوچک‌‌تر کرده است.
با نگاهی به «سهم هزینه 20 درصد کم‌درآمدترین جمعیت در هزینه کل» درمی‌یابیم طی سال‌های 92 تا 97 این شاخص روندی کاهشی داشته است، به نحوی که در کل کشور سهم هزینه 20 درصد کم‌درآمدترین افراد جامعه در هزینه کل از 79/6 درصد در سال 92 به 80/5 درصد در سال 97 رسیده است. همچنین «سهم هزینه 20 درصد پردرآمدترین جمعیت در هزینه کل» روند افزایشی را نشان می‌دهد. در کل کشور سهم هزینه 20 درصد پردرآمدترین جمعیت در هزینه کل از 62/44 درصد در سال 92 به 50/48 درصد در سال 97 افزایش یافته است. بنابراین با بررسی این ۲ شاخص می‌توان به ابعاد روشن‌تری از این نابرابری در سال‌های 92 تا 97 دست یافت که نتیجه می‌گیریم در این سال‌ها کم‌درآمدها فقیرتر و پردرآمدها غنی‌تر شده‌اند. همچنین شاخص «پالما» به عنوان یکی دیگر از شاخص‌های بررسی وضعیت نابرابری در جامعه از 62/1 درصد در سال 92 به 05/2 درصد در سال 97 افزایش و به 95/1 در سال 98 کاهش یافته است که به عبارت دیگر، هزینه بالاترین دهک در سال 98، 95/1 برابر مجموع هزینه 4 دهک پایین است.
سقوط درآمد سرانه
شاخص درآمد ناخالص ملی سرانه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی است که برای نشان دادن وضعیت اقتصادی یک کشور به کار می‌رود و بهبود این شاخص بیانگر وضعیت مناسب خانوارها، بنگاه‌های اقتصادی و بخش‌های مختلف است.
درآمد سرانه در ایران در ۸ سال دولت روحانی بشدت کاهش یافته است. رکورد بالاترین درآمد سرانه در کشور مربوط به سال ۱۳۹۰ است که سهم هر ایرانی از تولید ناخالص داخلی کشور ۷ میلیون و ۳۷۰ هزار تومان بود اما پس از آن شاهد نزول درآمد سرانه کشور بودیم به طوری که برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد در سال 98 درآمد سرانه کشور به پایین‌ترین سطح سقوط کرده و به ۴ میلیون و ۸۷۰ هزار تومان رسیده است.
آخرین آمار هزینه خانوار مرکز آمار ایران متعلق به سال 1401 است و بر این اساس با محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نرخ فقر در ایران از سال 1396 تا 1398 حدود 10 درصد افزایش یافته و از سطح 20 درصد به 30 درصد رسیده است. افزایش 10 واحد درصد در نرخ فقر به معنی افزایش حدود 8 میلیون نفر به تعداد فقرا در کشور است. به عبارت دیگر بعد از سال 1396 حدود 50 درصد نسبت به گذشته به جمعیت فقرای کشور افزوده شده است. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود از سال 1398 به بعد نرخ فقر نوسان بسیار اندکی داشته و همواره در حدود سطح 30 درصد باقی مانده است و سال 1400 و 1401 به دلیل اقدامات فقرزدایی دولت سیزدهم، روند نزولی نرخ فقر در کشور قابل مشاهده است.
بخشی از اقدمات دولت سیزدهم برای مقابله با فقر
در دولت شهید رئیسی مستمری مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور به میزان 90 درصد طی 2 سال ابتدایی افزایش یافت و 30 درصد نیز در سال 1403 رشد کرد؛ با این اقدام میانگین مستمری مددجویان از 600 هزار تومان در سال 1400 به 1 میلیون و 640 هزارتومان در سال 1403 افزایش یافت.
اختصاص 40 همت تسهیلات اشتغالزایی در سال 1402 برای توانمندسازی مددجویان و اختصاص 7 همت طی سال‌های 1401 و 1402 برای احداث مسکن مددجویان در دستور کار دولت قرار گرفت؛ با این اقدام حدود 100 هزار مسکن برای مددجویان احداث و تحویل داده شده است.
بیمه رایگان پایه درمان حدود 32 میلیون نفر جمعیت ساکن مناطق روستایی، عشایری و شهرهای زیر بیست هزار نفر، مددجویان تحت پوشش نهادهای حمایتی و خانوارهای فاقد بیمه پایه درمان در 5 دهک اول درآمدی، رایگان شدن هزینه درمان بستری افراد 3 دهک پایین درآمدی و مددجویان تحت پوشش در مراکز درمانی دولتی، اجرای برنامه کاهش سوءتغذیه کودکان زیر 5 سال در خانوارهای دهک یک تا هفت درآمدی به تعداد 130 هزار نفر با اختصاص مبلغ ماهانه 1 میلیون تومان برای هر کودک، افزایش 100درصدی اعتبارات یارانه نگهداری و توانبخشی معلولان طی سال‌های 1401 و 1402، افزایش از 3500 میلیارد تومان در سال 1401 به 6900 میلیارد تومان در سال 1402، افزایش 50 درصدی سرانه بیمه تکمیلی درمان ایثارگران در سال 1402 نسبت به سال 1401 با اختصاص 11 همت، ایجاد صندوق بیماری‌های خاص و صعب العلاج با اختصاص 12 همت اعتبار طی 2 سال گذشته برای حمایت از هزینه درمان بیماران صعب العلاج و خاص، اجرای طرح کالابرگ الکترونیک برای 7 دهک پایین درآمدی جامعه به منظور حفظ قدرت خرید به قیمت شهریور 1401 از جمله دیگر اقدامات دولت سیزدهم در حوزه فقر زدایی بوده است.
پرداخت منظم یارانه نقدی اقشار مختلف و کمک معیشت ماهانه خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و افزایش یارانه نقدی افراد یارانه‌بگیر از45500 تومان به400 هزار تومان برای 3 دهک پایین درآمدی و300 هزار تومان برای سایر دهک‌ها، افزایش مستمری والدین شهدا، حقوق سربازان، کمک معیشت کمیته امداد و بهزیستی بالاتر از رشد سنواتی حقوقی کارکنان و تخصیص21 همت برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و برقراری نظام حمایتی از زنان سرپرست خانوار و سایر آسیب دیدگان در سال 1402 نمونه‌هایی از رویکرد دولت سیزدهم دربرابر اقشار آسیب‌پذیر بوده است.