دیپلماسی اقتصادی در دولت شهید جمهور احیا شد
مشارکت در بازار 500 میلیارد دلاری بریکس
رونق ارتباطات بین‌المللی برای توسعه تجارت ایران از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ در مسیر متفاوتی قرار گرفت ، همچنین تلاش برای احیای روابط اقتصادی واستفاده حداکثری ازظرفیت‌های جهانی درراستای تأمین منافع ملی، رویکرد دولت شهید جمهور آیت‌الله رئیسی بود. براین اساس عضویت ایران در گروه بریکس یکی از دستاوردهای قابل تأمل دولت سیزدهم به شمار می‌آید.
تعامل با ساختارجدید اقتصاد جهانی
بریکس، سازمانی برای کشورها با اقتصادهای نوظهور است و با توجه به تحریم برخی کشورهای عضو این گروه از سوی غرب، اتحاد در بریکس در راستای توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای جهان نکته‌ای حائز اهمیت است. با توجه به این موضوع ، جمهوری اسلامی ایران در دوم شهریور۱۴۰۲ به گروه بریکس پیوست.
نخستین نشست نمایندگان کشورهای عضو گروه بریکس دی ماه سال گذشته همزمان با شروع سال ۲۰۲۴ میلادی پس از ورود پنج عضو جدید با حضور معاونان وزیران امورخارجه ۱۰ کشور عضو این گروه در مسکو آغاز به کار کرد. همچنین در این رویداد ، نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و اتیوپی در کنار اعضای قدیمی (روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی) درباره برنامه‌های بریکس در سال ۲۰۲۴ میلادی تبادل نظر کردند.
گروه بریکس در حال توسعه نهادهای داخلی خود برای یکپارچگی و افزایش قدرت مؤثر اقتصادی در سطح جهان بوده که هدف اولیه آن حمایت از پیشبرد برنامه‌های توسعه اعضا و تقویت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی است.
تأسیس نهادهای مالی مستقل از نهادهای غربی یکی از مهم‌ترین موفقیت‌های بریکس در پیشـبرد همگرایـی و مهم‌ترین مزیت آن در ساختار جدید اقتصاد جهانی است، به همین دلیل بانک توسعه نوین گروه بریکس به سلطه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی پایان خواهد داد و می‌توان در شرایط مطلوب‌تری از تسهیلات مالی آن برخوردار شد.
سبقت از گروه هفت
گروه بریکس از اقتصادهای نوظهور که قبلاً برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی را تشکیل می‌داد، پس از پیوستن ایران، اتیوپی، مصر و امارات متحده عربی در ژانویه سال جاری میلادی، دستخوش توسعه گسترده‌ای شد. براساس داده‌های ارائه شده صندوق بین‌المللی پول در اسفندماه سال ۱۴۰۲، سهم گروه هفت شامل کانادا، فرانسه، ژاپن، ایتالیا، ایالات‌متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا از تولید ناخالص داخلی جهانی بر حسب برابری قدرت خرید در چند سال گذشته در حال کاهش است و از ۵۰.۴۲ درصد در سال ۱۹۸۲ به ۳۰.۳۹ درصد در سال ۲۰۲۲ رسید. انتظار می‌رود این رقم در سال جاری میلادی نیز به ۲۹.۴۴ درصد کاهش یابد. محاسبات صندوق بین‌المللی پول نشان می دهد، پس از گسترش گروه بریکس، کشورهای این گروه از نظر سهم خود در تولید ناخالص داخلی جهانی برحسب برابری قدرت خرید با ۳۶.۶ درصد از گروه هفت پیشی گرفتند.
تنوع شرکای تجاری ونبود رویکرد تقابلی
دولت سیزدهم همواره برگرایش منطقی به شرق وغرب با اولویت تأمین منافع ملی متمرکز بود. براین اساس ادامه مذاکرات هسته‌ای برای بازگرداندن برجام، احیای تعامل تجاری با چین، روسیه و سایر کشورهای غیرغربی را مدنظر قرار داد. رویکرد کلی دولت شهید جمهور این بود که ایران شرکای تجاری خود را متنوع کند، این تنوع می‌تواند به ایران در گفت‌وگو با طرف‌های خارجی کمک کند زیرا آنها می‌دانند که تنها گزینه برای ایران نخواهند بود اما ممکن است در برخی مقاطع تاریخی به دلیل مطالبات بیش ازحد دولت‌های غربی، شرکای اصلی دولت‌های شرقی باشند اما به‌طور کلی، ایران به دنبال رویکرد تقابلی با هیچ‌یک ازکشورهای جهان نیست.
تسهیل و رونق تراکنش‌های مالی
از آنجا که اولویت اصلی بریکس تقویت روابط اقتصادی کشورهای عضو است، این گروه یکی از ابزارهای توسعه یک سیستم مالی با هدف کاهش اثرگذاری و یا حذف دلار در تعاملات تجاری محسوب می‌شود. البته رسیدن به سیستم مالی یکپارچه یا ارز مشترک در میان کشورهای عضو بریکس زمان می‌برد، با این‌حال اقداماتی در حال انجام بوده که می‌تواند روند تجارت کشورهای عضو بریکس را تسهیل کند. با توجه به اینکه ایران تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد ودر تراکنش‌های بین المللی کشورمان محدودیت‌هایی به وجود آمده، این عضویت ایران را قادر می‌سازد تا معاملات تجاری خود را با پول ملی انجام دهد و نکته مهم این است که چین، امارات و برزیل شرکای تجاری کلیدی ایران هستند.
افزایش سهم در تجارت بین‌المللی
باید در نظر داشت انفصال از دلار به‌عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی،یکی ازمهم‌ترین اهداف بریکس به شمار می‌آید. همچنین دلارزدایی از مبادلات تجاری با استفاده از ارزهای ملی و تشکیل صندوق ذخیره ارزی بین‌المللی براساس ارز کشورهای عضو مدنظراین گروه است. براین اساس عضویت دربریکس، همگام شدن تجارت ایران با روند جهانی دلارزدایی را به همراه خواهد داشت . ایران در کوتاه‌مدت، می‌تواند از مزایای عضویت بریکس برای افزایش سهم خود در تجارت جهانی بدون استفاده از معاملات دلاری بهره‌مند شود.
بریکس در حال توسعه مواردی است که به کشورمان اجازه می‌دهد از پول ملی خود در معاملات جهانی استفاده کند وتجارت خود را رونق بخشد. عضویت در بریکس بر اثرگذاری ایران در آینده سیاسی و اقتصادی جهان خواهد افزود. دولت سیزدهم به درستی بستر حرکت دراین مسیر را با هدف افزایش توسعه اقتصادی کشورمان فراهم ساخت.
دولت شهید جمهور رئیسی با درایت خود افقی روشن در توسعه تجارت و صادرات کشورمان رقم زد. همچنین با وجود تمام مشکلات ساختاری و تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، عملکرد اقتصاد کلان کشورمان به گواه مراکز بین المللی ازجمله صندوق بین المللی پول ، بانک جهانی و غیره در دولت سیزدهم نشان از بهبود بسیاری از متغیرها و شاخص‌های اقتصادی ایران اسلامی دارد.
ابتکار دلارزدایی و رونق ارزهای محلی
تجارت بین کشورهای بریکس در سال ۲۰۲۳ میلادی پس از امضای قراردادهای جدید و تمدید شراکت‌ها و قراردادهای موجود، افزایشی سریع را تجربه کرد. معاملات تجاری آغازشده توسط بریکس، درحال حاضر سهم بزرگی از تراکنش‌های بین‌المللی را شامل می‌شود.
بر اساس داده‌های جدید بانک جهانی، تجارت بین اعضای بریکس در سال ۲۰۲۴ میلادی به ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید؛ این میزان بسیار کمتر از میانگین تجارت جهانی است اما تعداد اعضای بریکس به آرامی ولی به طور پیوسته در حال افزایش است. این ائتلاف در حال ایجاد بستری است که احتمالاً در آینده‌ای نزدیک به انعقاد توافقنامه‌های تجاری تمام‌عیارمنجر خواهد شد که اقتصاد بومی کشورهای عضو را تقویت می‌کند.
سلاح مهمی که بریکس در حال حاضر در آستین خود پنهان کرده است، ابتکار «دلارزدایی» است. این بلوک اقتصادی در ابتدا قصد دارد توافقات تجاری را تقویت و به رشد آن در چند سال آینده کمک کند. پس از موفقیت در این مرحله، بریکس می‌تواند اقدام به دلارزدایی و شروع به تسویه تجارت با ارزهای محلی کند.
هدف نهایی بریکس این است که روابط تجاری خود با دلار امریکا را ابتدا کاهش و درنهایت قطع کند تا ارزهای محلی کشورهای عضو رونق گیرد. افزایش تجارت میان اعضای بریکس، تهدید برای کاهش سلطه دلار امریکا را افزایش می‌دهد.
تابستان سال گذشته بریکس، پنج کشورصادرکننده نفت ازجمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، ایران و اتیوپی را به عضویت پذیرفت. گروهی ازکارشناسان اقتصادی معتقدند اگر کشورهای عضو بریکس از ارزهای محلی برای معاملات نفتی استفاده کنند، زمینه‌های کاهش دلارزدایی درتجارت جهانی فراهم خواهد شد.
تحقق 25 میلیارد دلاری
آخرین آمار رسمی که سال گذشته به نقل از سید روح الله لطیفی سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت‌خانه صمت درگفت‌و‌گو با رسانه‌ها مطرح شد حاکی از آن بود که در پنج ماه نخست 1402 بیش از ۷۰.۳ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۴۳.۵ میلیارد دلار بین ایران و کشورهای جهان تبادل شد که ۳۶.۸ میلیون تن به ارزش ۲۵ میلیارد و ۱۰۹ میلیون دلار آن بین ایران و ۱۰ کشور عضو فعلی و جدید و بریکس بود که ۵۲.۴ درصد وزن و ۵۷.۷ درصد ارزش کل تجارت ایران (مجموع واردات و صادرات) را به خود اختصاص داد.
وی افزود : از کالاهای تبادل شده بین ایران و بریکس، ۲۷.۷ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۹ میلیارد و۱۲۳ میلیون دلار، صادرات ایران به ۱۰ کشور بریکس بوده که ۵۰ درصد وزن و ۴۷ درصد ارزش کل صادرات کشورمان به دنیا را شامل شده است.
لطیفی درخصوص مقاصد صادراتی ایران به کشورهای بریکس دربازه زمانی مذکور اظهار داشته است: چین با خرید ۵.۶ میلیارد دلار، امارات با ۲.۳ میلیارد دلار، هند با ۸۴۵ میلیون دلار، روسیه با ۳۶۱ میلیون دلار و آفریقای جنوبی با ۵۱.۵ میلیون دلار، پنج مقصد اول صادرات کالاهای غیرنفتی ایران در بین ۱۰ عضو فعلی و جدید بریکس بودند. وی بیان داشت: البته برزیل با خرید مستقیم ۱.۲ میلیون دلار، مصر با ۶۴۴ هزار دلار، اتیوپی با ۱۴۳ هزار دلار، عربستان با ۹۰ هزار دلار و آرژانتین با ۴۱.۳ هزار دلار مقاصد ششم تا دهم صادرات کالاهای ایرانی به اعضای بریکس را به خود اختصاص دادند.
همچنین از کل صادرات به اعضای فعلی و جدید، ۲۲.۲ میلیون تن کالا به ارزش ۶.۸ میلیارد دلار صادرات ایران به پنج کشور عضو فعلی بریکس و ۵.۵ میلیون تن کالا به ارزش ۲.۳ میلیارد دلار نیز به اعضای جدید اختصاص یافت.
راهبردی نوین برای شکوفایی اقتصادی
داده‌های اقتصادی ظهور بریکس به عنوان یک نیروی قدرتمند در شکل‌دهی مجدد نظم جهانی، پیامدهای مهمی برای مزیت‌های تجاری ایران دارد. در این مشارکت ایران از تلاش‌های هماهنگ کنسرسیوم برای به چالش کشیدن ساختار سنتی تک‌قطبی تحت سلطه قدرت‌های غربی سود خواهد برد. چشم‌انداز چندقطبی مورد حمایت بریکس نه‌تنها بستری را برای تقویت همکاری و همبستگی اقتصادی فراهم می‌کند، بلکه راهبردی را برای تنوع بخشیدن به شرکای تجاری و کاهش اتکا به بازارهای سنتی به ایران ارائه می‌دهد.
همچنین ازطریق ابتکارات مشترک در بریکس، مانند بانک توسعه جدید، ایران می‌تواند به منابع حیاتی برای توسعه زیرساخت‌ها، انتقال فناوری و سرمایه‌گذاری دسترسی داشته باشد و راه‌های جدیدی برای رشد و شکوفایی اقتصادی خود باز کند. علاوه براین، ایران با پذیرفتن تعهدات پیوستن به بریکس می‌تواند با تاب‌آوری و اهرم‌های بیشتری در چشم‌انداز تجارت جهانی حرکت کند و از محدودیت‌های تحمیل‌شده به‌وسیله ساختارهای قدرت هژمونیک فراتر رفته و روابط تجاری سودمند متقابلی را در مقیاس جهانی ایجاد کند.
اقتصاد ایران که به‌طور سنتی به صادرات نفت و گاز متکی است، در سال‌های اخیر در تلاش برای تقویت بخش‌های غیرنفتی خود بوده است، از این‌رو عضویت در بریکس می‌تواند مسیر را برای این کشور در جهت گسترش تجارت خود در اقلامی غیر از خام‌فروشی هموار کند. در کنار آن همچنین منابع طبیعی وسیع ایران از جمله نفت، گاز طبیعی و مواد معدنی زیربنای محکمی برای توسعه اقتصادی و گسترش تجارت ارائه می‌دهد. در واقع هم‌افزایی اقتصادی بین ایران و کشورهای بریکس نه‌تنها در دسترسی به بازار بلکه در نقاط قوت و منابع مکمل نیز نهفته است.علاوه براین، موقعیت استراتژیک ایران در امتداد جاده ابریشم مجرای ارتباط و پیوندهای تجاری پیشرفته با کشورهای بریکس را فراهم و جریان صادرات کالا، خدمات و سرمایه‌گذاری‌ها را تسهیل می‌کند.
به‌طورکلی، عضویت ایران در بریکس فرصت‌های بسیاری در حوزه تجارت برای کشورمان به ارمغان می‌آورد. این عضویت به ایران امکان گسترش و توسعه تجارت با کشورهای عضو بریکس را می‌دهد. با افزایش تعامل کشورمان با اعضای بریکس، ایران می‌تواند با کشورهای عضو این اتحادیه، روابط تجاری نزدیک‌تری برقرار کند. این ارتباطات به تنوع بازارهای صادراتی و افزایش تجارت غیرنفتی کشورمان نیز کمک می‌کند. ایران می‌تواند به عنوان یک بازار بزرگ و متنوع، کالاها و خدمات خود را به دیگر کشورهای بریکس عرضه کرده و از محصولات آنها بهره‌مند شود.
عضویت در بریکس به توسعه همکاری‌های فناورانه و صنعتی با کشورهای عضو کمک خواهد کرد. ایران می‌تواند در زمینه‌هایی نظیر فناوری اطلاعات، ارتباطات، انرژی، صنعت و زیرساخت‌ها، همکاری و تبادل تجربیات با کشورهای بریکس را توسعه دهد. این حرکت می‌تواند به توسعه فناوری و ارتقای سطح تولید در ایران کمک کند و سبب افزایش رقابت‌پذیری کشورمان در بازارهای بین‌المللی شود.