میراث ابراهیم؛ اقتصاد بازگشته به ریل توسعه
سید احسان خاندوزی
وزیر امور اقتصادی و دارایی
همه ما با کارنامه اقتصاد کشور در دهه 90 آشنا هستیم. دههای که با میانگین رشد کمتر از یک درصد از آن به عنوان دهه از دست رفته اقتصاد ایران یاد میشود. دولت سید ابراهیم رئیسی در چنین شرایطی روی کار آمد و به دلایلی که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود، کار سختی برای بازگرداندن اقتصاد کشور به ریل پیشرفت و توسعه داشت اما توانست این بازگشت را رقم بزند.
عقبگرد منفی 47 درصدی «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» در طول دهه 90، کسری بودجه شدید همراه با استقراض گسترده از بانک مرکزی و رشد عجیب هزینههای جاری در دو سال پایانی فعالیت دولت دوازدهم و ناترازی نظام بانکی و ناتوانی آن در تأمین مالی اقتصاد، همزمان با میراث شوم سقوط سنگین بورس پس از هجوم سهامداران در سال 99 موجب شده بود تا مسیرهای احیای رشد اقتصادی به واسطه استهلاک سرمایه ثابت موجود، کسری بودجه فزاینده و ناترازی نظام بانکی و بحران در بازار سرمایه مسدود به نظر برسد.
اما با انتشار گزارش مقدماتی متغیرهای حقیقی اقتصاد ایران در سال 1402 از سوی بانک مرکزی مشخص شد تولید ناخالص داخلی به قیمتهای ثابت، 4.5 درصد نسبت به سال پیش از آن رشد کرده است. بنابراین طی 10 فصل فعالیت دولت سیزدهم، در کلیه فصول شاهد رشد اقتصادی مثبت و مهمتر از آن، رشد پایدار بودیم. چنان که در جدول عملکرد رشد اقتصادی دولتها براساس گزارش فصلی بانک مرکزی در 35 سال اخیر مشاهده میشود که دولت شهید رئیسی با وجود آنکه متغیرهای اقتصادی را در شرایط بغرنج و بحرانی تحویل گرفت، اما توانست بالاترین میانگین رشد اقتصادی پس از دولت نخست سازندگی و دولت دوم اصلاحات را رقم بزند. به طور متوسط رشد اقتصادی از نیمه دوم سال 1400 تا پایان 1402 با ثبت عدد 4.5 درصد بالاتر از متوسط رشد در دولتهای نهم (3.7 درصد)، دهم (1 درصد)، یازدهم (2.6 درصد) و دوازدهم (0.3 درصد) قرار گرفته است.
آنچه به رشد اقتصادی پایدار سه سال گذشته ضریب اهمیت بیشتری میدهد، کیفیت آن است. کیفیت رشد اقتصادی را میتوان در شاخص «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» جستوجو کرد. «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» که طی سالها دهه 90 برابر 47‐درصد بود در طول 3 سال دولت سیزدهم مجدداً به مدار رشد بازگشت و از ابتدای دولت سیزدهم تا پایان فصل پاییز سال گذشته در مجموع 11.7 درصد رشد مثبت را به ثبت رساند.
به این نکته مهم نیز باید اشاره کرد که در آخرین گزارش بانک مرکزی برای فصل زمستان سال 1402؛ روند مثبت تشکیل سرمایه چه در بخش ماشینآلات و چه ساختمان نه فقط حفظ شده، بلکه رکورد جدیدی را به ثبت رسانده است. بخش ماشینآلات در این فصل با 11.3 درصد رشد(بالاترین مقدار در سال 1402) و در بخش ساختمان نیز با 17.1 درصد رشد گزارش شده که نشان از کیفیت رشد اقتصادی در سال 1402 دارد.
این رشدها با افزایش اشتغال و رسیدن به پایینترین نرخ بیکاری در دهههای اخیر نیز همراه بود. نرخ بیکاری 8.1 درصدی در سال 1402 که نتیجه سیاستهایی از جمله توجه به تولید داخل، احیای واحدهای راکد، رشد اقتصادی در بخشهای مختلف، بهبود صادرات، مدیریت واردات کالاهای دارای تولید مشابه داخل، بهبود مستمر فضای کسبوکار و تسهیل صدور مجوزها و... بود، موجب شد تا بر اساس آمارهای رسمی، دولت سیزدهم موفقترین دولت پس از دفاع مقدس در زمینه بهبود اشتغال و کاهش نرخ بیکاری شود.
در کنار رشد اقتصادی مثبت و کاهش نرخ بیکاری، نرخ تورم نیز به روند نزولی خود ادامه داد. چنان که براساس اعلام مرکز آمار، نرخ تورم سالانه کشور در خرداد امسال به 36.1 درصد رسیده که پایینترین سطح تورم از اسفند 1399 محسوب میشود.
دولت شهید خدمت، آیتالله رئیسی با وجود آغاز فعالیت در یک شرایط توأم با نااطمینانی، تورم بالا، رشد منفی و ناترازیهای مهم بودجهای و بانکی، طی فقط 3 سال با تکیه بر ظرفیتهای داخلی توانست مسیری را پیش پای اقتصاد ایران بگشاید که قابل مقایسه با مجموع 8 سال دولت قبل نیست. این موفقیت با وجود برخی اظهارات غلط و ارائه آمارهای گمراه کننده از سوی برخی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری قابل کتمان نیست. دولت سیزدهم برخلاف آنچه تحویل گرفت، اقتصادی بازگشته به ریل رشد و توسعه و میراثی ارزشمند از کار، تلاش و فرهنگ جهادی را برای دولت چهاردهم بر جای گذاشت که امید میرود در دولت جدید به حول و قوه الهی ادامه یابد.