ریسک‌های تأثیر‌گذار بر آینده امنیت غذایی
حسین شیرزاد
مدیرعامل شرکت پشتیبانی امور دام کشور
گزارش اخیر چشم‌انداز غذای فائو نشان می‌دهد که علی‌رغم پیش‌بینی‌های مثبت در پارادوکس «تورم- رکود»، سیستم‌های تولید غذای جهانی در برابر تنش‌های ژئوپلیتیکی در اقتصاد بین‌الملل، مانند نقش نرخ ارز و تقاضای رو به رشد اقتصادهای نوظهور، شوک‌های ناشی از رویدادهای شدید آب‌وهوایی، تغییر سیاست‌ها و تحولات در سایر بازارها آسیب‌پذیر هستند. نظامات بهره‌برداری غیر متعادل؛ با اتکای بیش از حد به زمین‌های کشاورزی و استفاده شدید از مواد شیمیایی کشاورزی منجر به نیاز روزافزون به کودها برای حفظ تولید شده است که هزینه‌های تولید را بیشتر افزایش می‌دهد.
موضوع افزایش قیمت مواد غذایی اما قضیه‌ای چند وجهی است و به دلیل مجموعه‌ای پیچیده از دلایل از جمله تنگناهای لجستیک، سیاست‌های یارانه‌ای، درگیری‌های منطقه‌ای، مطالبات طبقه متوسط، رشد جمعیت شهری، تغییرات آب و هوایی و اختلالات زنجیره تأمین است.
زنجیره‌های تأمین بسیاری از شرکت‌های غذایی در معرض تحولات ژئوپلیتیکی است و تضاد‌ها یکی از دلایل اصلی شوک‌های قیمتی هستند. استراتژی‌های مؤثر می‌تواند به ادغام مهاجران در جوامع میزبان و افزایش سهم آنها در تولید غذا کمک کند. نیروی محرکه اصلی کاهش قیمت کالاهای غذایی، «عرضه فراوان» برای بسیاری از محصولات مهم، بویژه گندم و ذرت است. البته قدرت صادرات بالای گندم روسیه بازارهای بین‌المللی را نیز تحت تأثیر قرار داده و قیمت‌ها را پایین نگه داشته است.
طی سه سال اخیر، شوک‌های اقتصادی، مانند همه‌گیری کووید-۱۹ و پیامدهای آن، به‌علاوه کند شدن اقتصادها، قدرت خرید مصرف‌کنندگان را کاهش، درآمدها را تنزل و بیکاری را افزایش داد و تقاضا و قیمت‌ها را بطور افزایشی تحت تأثیر خود قرار داده است. رویدادهای شدید آب و هوایی مانند خشکسالی و طوفان‌ها نیز بر تولیدات کشاورزی تأثیر گذاشته، عرضه را کاهش و هزینه‌های تولید را افزایش داده و در نتیجه قیمت‌ها را برای مصرف کنندگان بالاتر برده است.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ظهور بیماری‌های جدید در گله‌های دامی و حیوانات که به عنوان «بیماری‌های مشترک بین دام و انسان» شناخته می‌شوند، بشدت با فشارهای انسانی بر تنوع زیستی اکوسیستم‌ها مرتبط است. تریلیون‌ها دلار برای یارانه‌های کشاورزی، شیلات و ماهیگیری و سوخت‌های فسیلی هدر می‌رود که می‌توانند به جای آسیب رساندن به مردم و کره زمین، برای کمک به مقابله با تغییرات آب و هوایی استفاده شوند.
جنگ نه تنها باعث تخریب مستقیم می‌شود، بلکه خطری مرتبط با نوسانات ارز را نیز ایجاد می‌کند. بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه که عمدتاً مبتنی بر کشاورزی هستند، منابع مالی خود را به دلار امریکا گره می‌زنند تا تعهدات مالی خود را پوشش دهند، از این رو تقویت مداوم دلار در مقایسه با سایر ارزها، تهدیدی برای این کشورها بویژه بر بخش کشاورزی و غذایی آنها است.
بر اساس گزارش«رصدخانه سیاست‌های عمومی سیستم های کشاورزی»، از زمان همه‌گیری، تورم مواد غذایی به طور متوسط جهانی به ۲۸ درصد در سال رسیده است که در مقایسه با تورم عمومی ۱۹ درصد در سال رقم بالایی است. این در حالی است که قیمت‌های بین‌المللی مواد غذایی در همان دوره در مقایسه سالانه 9 درصد کاهش یافته که نشان می‌دهد سایر عوامل اقتصادی، سیاسی و محیطی در تورم مواد غذایی نقش بالایی دارند.
آب و هوای بد، اعتماد به کسب و کارهای کشاورزی و چشم‌انداز محصولات زراعی را هم تضعیف کرده است.
افزایش قیمت نفت نیز نه تنها بر هزینه‌های عملیاتی کشاورزی بلکه بر هزینه‌های نهاده‌های تولید مانند کودها و آفت کش‌ها نیز تأثیر می‌گذارد که بشدت به قیمت نفت وابسته هستند. تحقیقات بانک مرکزی اروپا در سال گذشته نشان می‌دهد تا سال 2030 تورم مواد غذایی در اروپا می‌تواند بین 0.43 تا 0.93 درصد برسد. محققان این نهاد اروپایی در این مطالعه موج گرمای سال 2022 در اروپا را به عنوان نمونه‌ای از افزایش تورم کوتاه مدت برجسته می‌کنند. در نهایت اینکه تورم بالا، ناامنی غذایی و افزایش بهای حامل‌های انرژی، افزایش سطح بدهی، شرایط مالی سخت‌تر، نوسانات در جریان سرمایه و نرخ ارز و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی به تلاطم‌ها در سال 2025 دامن خواهد زد.
تا کنون؛ با توجه به تولید فصلی و نوسانات مربوط به آب و هوا در عملکرد محصولات، ذخیره‌سازی سوداگرانه غلات و دانه‌های روغنی و افزایش ذخایر راهبردی دولت‌ها به جبران شوک‌های عرضه کمک کرده است. امروزه، سفته‌بازی مالی – معامله در بازارهای آتی کالا – نقش مهمی در تثبیت قیمت‌های کالاهای کشاورزی و کاهش ریسک برای مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان دارد چنانکه سهم کلی محصول غلات و دانه‌های روغنی که از طریق بازارهای رسمی کالا می‌گذرد به طور پیوسته در دهه‌های گذشته افزایش یافته است و امروز، تحولات قیمت در بورس کالای کشاورزی بشدت بر بازارهای نقطه‌ای در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد.
ادامه جنگ در اوکراین و درگیری بین رژیم اشغالگر قدس و حماس در خاورمیانه - که با ناامنی کشتی‌های حامل غلات در دریای سرخ پیچیده‌تر شد - نشان می‌دهد که تا چه حد تحولات ژئوپلیتیکی تعیین‌کننده کلیدی عملکرد تجارت جهانی غذا در سال 2024 است.
علاوه بر این، دولت‌ها ممکن است تغییراتی را در سیاست تجاری اعمال کنند، مانند تغییر تعرفه‌ها یا سهمیه‌ها که می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کارایی تخصیصی، فنی و اقتصادی بخش کشاورزی داشته باشد. چنین اقداماتی می‌تواند در دسترس بودن محصولات کشاورزی وارداتی را تحت تأثیر قرار دهد و می‌تواند بر قیمت‌گذاری تولید محلی تأثیر بگذارد. رویکرد مهم دیگر ممکن است سرمایه‌گذاری در تحقیقات کشاورزی باشد که معمولاً با هدف افزایش بهره‌وری و توسعه پایدار در کشاورزی انجام می‌شود. فن‌آوری‌ها و شیوه‌های جدید می‌توانند منافع بلندمدتی را هم از نظر تولید و هم از نظر حفاظت از محیط زیست به ارمغان بیاورند.