انتهای تابستان اطلاعات یارانه‌بگیران بهروزرسانی می‌شود
اعلام مؤلفه‌های وسع‌سنجی دهک‌های درآمدی
یارانه مرحله جدید بهروزرسانی دهک‌های درآمدی در انتهای تابستان، شهریور ماه امسال اجرا خواهد شد. در اولین ماه زمستان سال گذشته، اولین وسع‌سنجی صورت گرفت که در آن 60 هزار خانوار جدید به جمع یارانه‌بگیران اضافه شدند و یارانه نقدی 60 هزار خانوار پردرآمد نیز قطع شد. در حال حاضر 79 میلیون و 600 هزار نفر از کل جمعیت کشور مشمول دریافت یارانه نقدی هستند. بهروزرسانی داده‌ها ترکیبی از متغیرهای اقتصادی و غیراقتصادی بوده که توسط رصدخانه رفاه ایرانیان به دست آمده است.
بی‌تردید یکی از اهداف بهروزرسانی داده‌های پایگاه رفاه ایرانیان، بازتوزیع عادلانه ثروت در راستای توسعه عدالت اجتماعی بوده است؛ موضوعی که دولت‌های گذشته از آن غافل بودند، چرا که از زمان آغاز اجرای هدفمندی یارانه‌ها، در اواخر آذر ماه سال 1389 تا دی ماه پارسال، هیچ وسع‌سنجی صورت نگرفته بود و داده‌های دهک‌های درآمدی بهروزرسانی نشده بود. از این‌رو، از هنگام روی کار آمدن دولت سیزدهم، در سه سال اخیر، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پی توسعه و تکمیل زیرساخت این پایگاه بود که در آن بتواند آزمون وسع را به عمل آورد.
این موضوع در راستای تکلیف مجلس به دولت نیز بوده است؛ آنجا که مجلس براساس بند (د) تبصره ۱۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۲، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را مکلف کرده است که علاوه بر بهروزرسانی داده‌ها، دوبار در سال با اتکا به داده‌های متقن و ثبتی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و واقعیت‌های اقتصادی کشور، درآمد سرانه خانوارها و قدرت خرید مردم، نسبت به شناسایی گروه‌های مشمول حمایت و مشمولان ماده (۱۳) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و برقراری حمایت‌های یارانه‌ای آنها و اعلام حذف گروه‌های پردرآمد از حمایت‌های یارانه‌ای اقدام کند.
توسعه حکمرانی داده‌محور از طریق داده‌های ثبتی و متقن، مشاهده وضعیت کلان رفاهی و اقتصادی کشور و تحلیل شرایط، بازتوزیع عادلانه ثروت از طریق حمایت گروه‌های کم‌درآمد و دریافت مالیات از گروه‌های پردرآمد، صرفه‌جویی در منابع مالی دولت از طریق هدفمند کردن سیاست‌های حمایتی و ارزیابی اثربخشی سیاست‌های رفاهی و تحول در ارائه خدمات حمایتی از مهم‌ترین اهداف وسع‌سنجی و بهروزرسانی دهک‌های درآمدی است.
چرا هدفمندی یارانه‌ها در گذشته ناکارآمد بود؟
هدف از هدفمندی یارانه‌ها که در اواخر آذرماه سال 1389 اجرایی شد، گسترش رفاه اجتماعی و توزیع ثروت به‌صورت عادلانه بود، اما در آن زمان به دلیل فقدان اطلاعات و دیگر مباحث موجود، این امر صورت نگرفت و تقریباً همه جمعیت کشور مشمول دریافت یارانه نقدی شدند. این موضوع نه تنها عادلانه نبود، بلکه دولت‌ها منابع مالی بالایی به این طرح اختصاص دادند که کاملاً مغایر با رسالت این طرح بود.
موضوع پرداخت یارانه نقدی به تقریباً 99 درصد جمعیت کشور آن هم با حجمی بیش از کل درآمدهای حاصل از افزایش قیمت‌ها در اجرای کل اهداف قانون را تحت‌الشعاع خود قرار داد.
از آسیب‌های جدی این بود که نه تنها منابع لازم برای شرکت‌های تولیدکننده انرژی را محدود کرد، بلکه موجب افزایش کسری بودجه دولت‌ها شد. در سال‌های بعد از اجرا، تورم افزایشی شد و بهبود شاخص‌های توزیع درآمد کشور افت کرد.
تغییرات هدفمندی یارانه‌ها در سه سال اخیر
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، تغییرات راهبردی به مرحله اجرا گذاشته شد. در این دولت، برای توزیع عادلانه ثروت و هدفمند کردن یارانه‌ها، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سه گزاره را همزمان آغاز کرد.
افزایش میزان یارانه نقدی 6 تا 9 برابر، آغاز پروسه راه‌اندازی یک رصدخانه داده‌ای از خانوارهای کشور با نام رصدخانه رفاه ایرانیان و افزایش قدرت خرید دهک‌های کم‌درآمد و میانی جامعه با استفاده از همین یارانه و در قالب طرح کالابرگ الکترونیک بود.
بنا براعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، این وزارتخانه از شهریورماه پارسال اقدام به، بهروزرسانی داده‌های پایگاه اطلاعات ایرانیان کرد تا براساس آن بتواند معیارهای لازم را برای وسع سنجی خانوارها و دهک‌ها به دست آورد. به این منظور توسعه و تکمیل این پایگاه در دستور کار قرار گرفت تا این پایگاه به رصدخانه رفاه ایرانیان تبدیل شود که سرانجام در اواخر اردیبهشت امسال این رصد خانه به‌صورت رسمی راه‌اندازی شد.
این رصدخانه در راستای سیاست، برنامه، تصمیم‌گیری و اجرای «کارآمد و مبتنی بر شواهد»، حمایت از خانوارها را در دستور کار قرار داده است تا با ارائه تصویری روشن از وضعیت رفاهی کشور با پلتفرم کاملی از داده‌ها و اطلاعات رفاهی، برای کاهش فقر، بی‌عدالتی و نابرابری در حوزه رفاه و اشتراک داده‌ها و آمار با سازمان‌های دیگر در راستای فقرزدایی گام بردارد.
همه دستگاه‌های مختلف که مرتبط با رفاه اجتماعی و حمایتی بودند به رصدخانه رفاه ایرانیان متصل شدند.
کمیته امداد امام(ره)، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد شهید و امور ایثارگران، سازمان بیمه سلامت ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، از جمله این دستگاه‌ها هستند که به این رصدخانه متصل شدند.
مؤلفه‌های بهروزرسانی داده‌های دهک‌های درآمدی
بر پایه گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، عملیاتی کردن آزمون وسع براساس شاخص‌های اجتماعی- اقتصادی دریافت شده از سوی دستگاه‌های مختلف همچون بانک مرکزی، سازمان مالیاتی کشور، خزانه‌داری کشور، سازمان اداری و استخدامی، نیروی انتظامی، صندوق‌های بیمه‌ای دولتی و خصوصی، نهادهای حمایتی و... بوده است.
بر پایه گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، خرید کارت ماهانه شاپرک، واریز به حساب، مانده حساب، تراکنش ماهانه پایا، تراکنش ساتنا، تراکنش ماهانه کارت به کارت، برای 3 سال متوالی، ارزش خودرو، حقوق و دستمزد، تسهیلات دریافتی از بانک‌ها و هزینه‌های درمان خانوار از شاخص‌های اصلی برای ارزیابی داده‌ها برای تعیین وسع و اعمال آن است.
آنچه مشخص است شهریور ماه، مرحله جدیدی از تعیین آزمون وسع انجام خواهد شد. به هر حال، یکی از عوامل اثرگذار بر گسترش عدالت اجتماعی، بازتوزیع عادلانه ثروت به وسیله حمایت از دهک‌های کم‌درآمد و دریافت مالیات از اقشار پردرآمد است، از این رو بهروزرسانی داده‌ها، آن هم در زمان مقرر می‌تواند به این موضوع کمک کند.
بــــرش
آنچه در آزمون وسع دی ماه پارسال صورت گرفت
دولت در اولین ماه زمستان سال گذشته، اقدام به اعمال آزمون وسع کرد. در حقیقت نحوه اعمال آزمون وسع یکی از مهم‌ترین عملکردهای این رصدخانه است که دولت قبل از رسمی شدن فعالیت آن، این موضوع را عملیاتی کرد.
در آزمون وسع به اجرا درآمده در دی ماه سال گذشته، برای نخستین بار در راستای تعدیل دهک‌های درآمدی به نفع گروه‌های آسیب‌پذیر، شاخص‌های غیراقتصادی نیز لحاظ شد. بُعد خانوار، جنسیت سرپرست خانوار، عضو معلول در خانوار، عضو دارای بیمار خاص و پرهزینه در خانوار، تعداد افراد واقع در سن کار در خانوار و عضو نهادهای حمایتی در خانوار از شاخص‌های غیراقتصادی بودند که در آزمون وسع به بررسی شد تا براساس آن خانوارهای نیازمند، کم‌درآمد و آسیب‌پذیر اقتصادی با جابه‌جایی در دهک‌ها درآمدی، در دهک واقعی خود قرار بگیرند. برای آنکه تحلیل، دقت و عدالت در رصد داده‌ها و تعیین آزمون وسع صورت بگیرد، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دهک‌های درآمدی از بعد خانواری را خارج و به‌صورت نفری دهک‌بندی کرد تا اینگونه فاصله دهک‌ها ساده شوند. در گام بعدی، دهک‌های درآمدی به‌صورت صدک دسته‌بندی شدند تا تحلیل بین دهک‌ها کلی نباشد و خیلی ریزتر و دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرند، از این‌رو هر دهک درآمدی تبدیل به ۱۰ قسمت و به عبارتی صدک شد.