در گفتوگو با دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران مطرح شد
افزایش 65 درصدی صادرات آبزیان در بهار سالجاری
91 میلیون دلار محصولات شیلاتی طی سه ماهه ابتدای سال به دیگر کشورها صادر شده است
اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در حوزه تجارت مربوط به صادرات و واردات آبزیان و فرآوردههای آن است و در حوزه تولید شامل تولیدات صنعتی آبزیان از جمله فرآوری و بستهبندی و عرضهکنندگان ماهی و میگوی منجمد بستهبندی شده در بازار داخلی، صنایع کنسرو، تولید خوراک آبزیان و تجهیزات و ادوات مرتبط با صنعت آبزیان است و اعضای اتحادیه را فعالان این بخش از صنعت تشکیل میدهند. بخشی از تولیدکنندگان ماهیان خاویاری، میگو و ماهیان زینتی و ماهی در قفس مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق خدماتی که از اعضای صادرکننده اتحادیه دریافت میکنند) تحت پوشش این اتحادیه هستند اما پرورشدهندگان ماهیان گرمابی و سردابی و نیز صیادان تحت نظارت سایر اتحادیههای مربوطه خودشان هستند. علی اکبرخدایی، دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران درخصوص آخرین وضعیت تولید و صادرات آبزیان ایران با خبرنگار «ایران اقتصادی» گفتوگو کرد.
هما همت خواه
روزنامه نگار
وضعیت میزان صادرات محصولات شیلاتی از جمله میگو، ماهیان خاویاری، قزل آلا، ماهیان حرام گوشت چگونه است و آیا نسبت به سال گذشته افزایش داشتهایم؟
براساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سه ماهه ابتدایی سال 1402، 51.3 هزارتن صادرات محصولات شیلاتی به ارزش 91 میلیون دلار داشتهایم که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته که این میزان صادرات 32.5 هزارتن بود حدود 60 درصد افزایش وزنی و حدوداً 65 درصد افزایش ارزش صادراتی داشته است که این حجم صادراتی بسیار اهمیت دارد.
بیش از 18 هزارتن از این میزان صادرات تولیدات پرورشی بوده است که شامل 7 هزارو 500 تن میگو، 7 هزارو 500 تن ماهیان گرمابی (صادرات کپورماهیان به طور عمده به عراق)، 2 هزارو 400 تن قزل آلا، 750 کیلوگرم خاویار پرورشی و مقادیری ماهیان زینتی است.
همچنین 18 هزارو 600 تن ماهیان دریایی (به طور عمده ماهیان حرام گوشت نظیر یال اسبی، مارماهی، مرکب و...) و 14 هزارتن خوراک آبزیان صادرشده است.
ارزآورترین محصول صادراتی در حوزه شیلاتی کدام آبزی است؟
درحال حاضر ارزآورترین محصول پرورشی ایران میگو است که 7 هزار و 500 تن صادرات آن 28 میلیون دلار و ماهیان حرام گوشت با 18 هزار و 600 تن 32 میلیون دلار ارزآوری برای کشور به همراه داشته است، البته قابل ذکر است که قیمت پایه میگو نسبت به ماهیان حرام گوشت بالاتر است.
طی 12 سال گذشته یعنی بین سالهای 1390 تا 1401 حدود 247 هزارتن صادرات میگو به ارزش 906 میلیون دلار به 79 کشور دنیا داشتیم که رقم قابل توجهی است.
بیشتر به چه کشورهایی محصولات مختلف شیلاتی را صادر میکنیم؟
در 11 سال اخیر به 44 کشور دنیا صادرات خاویار داشتهایم که از یک کیلوگرم به سوئد و سه کیلوگرم به لبنان تا 3 هزارو 905 کیلوگرم به امارات را شامل میشود.
بیشترین مقصد صادرات خاویار ایران به امارات و سپس انگلستان و آلمان بوده است. البته صادرات گوشت ماهیان خاویاری سالانه حدود 500 تن است که با توجه به افزایش تولید به سرعت در حال افزایش است.
همچنین مجموع صادرات آبزیان ایران سال گذشته از لحاظ وزنی 179 هزارتن به ارزش 382 میلیون دلار بوده که در مقایسه با آمار صادرات آبزیان سال 1400 باید بدانیم که رشد خیلی خوبی را شاهد بودهایم. در سال 1400 مجموع صادرات آبزیان کشور 151 هزار تن به ارزش 232 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با یکدیگر مشخص میشود که بیش از 64 درصد از نظر ارزش در سال 1401 رشد داشتهایم.
صادرات 80 درصد محصولات شیلاتی ایران به امارات، چین و کشور روسیه به دلیل نزدیکی به ایران از اهمیت ویژهای برای صادرات محصولات برخوردار است.
بیشترین آبزیان صادراتی ایران و حجم صادرات به روسیه چقدر است و آیا صادرات ما به روسیه افزایش پیدا کرده است؟
طی 7 سال اخیر، 52 هزارتن ماهی قزل آلا به ارزش 170 میلیون دلار به 19 کشور دنیا از جمله عراق (40 هزارتن) آذربایجان، امارات و روسیه صادر شده است.
کشورهای هدف صادراتی ما در سال گذشته 55 کشور بوده که بیشترین میزان صادرات به کشور چین رقم خورد.کشورهای حوزه خلیج فارس بویژه امارات و کشور روسیه به همراه چین 80 درصد میزان کل صادرات ایران را جذب میکنند.
اما درباره میگو، تا10 سال پیش (قبل از دهه 1390) امارات بازار اصلی صادرات این محصول بود، اما طی 8 و 9 سال گذشته به طور متوالی مقصد اصلی صادرات میگو ایران کشور چین بوده است این روند نیز تغییر کرده و در طول یکسال گذشته روسیه جایگزین کشور چین شده است.
بازار روسیه مهم است زیرا به لحاظ ارتباط و نزدیکی مرزها به سرعت نیازشان از طریق ایران تأمین میشود. آنها از هرجای دنیا بخواهند محصول بگیرند مسیر طولانی است و مجبورند یک مدت زمان 40 تا 50 روزه را صبر کنند در حالی که از ایران ظرف مدت یک هفته محصول به دستشان میرسد و در عین حال کیفیت میگوی ما بسیار مورد پسند بازار روسیه قرار دارد.
در سال 1400 کل صادرات میگوی ما به روسیه 4 هزارو 150 تن بود اما در سال 1401 این رقم به بیش از 17 هزارتن رسید یعنی 400 درصد یا 4 برابر سال قبل خود افزایش یافت که برای ما واقعاً موفقیت چشمگیری بود که بسیار اهمیت دارد.
طبق آمار و اظهارنامههای رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران ارزش صادراتی آبزیان ما نزدیک 400 میلیون دلار است که ارزش واقعی بیشتر از این تخمین زده میشود.
137 میلیون دلار از این رقم ناشی از صادرات میگو بوده که ارزآوری از محل صادرات به کشور روسیه حدود 70 میلیون دلار است.
کشور چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آبزی به خصوص میگو در جهان است. آنها سالانه یک میلیون و 400 هزارتن میگو تولید میکنند اما سال گذشته (1401) از ایران 6 هزارتن میگو خریداری کردند و البته سالهای قبل 1402 حدود 17 تا 18 هزارتن میگو خریداری کرده بودند اما در سال گذشته سهم چین کاهش پیدا کرد، البته میگوی ایران به کشورهای تایلند، کره و ویتنام نیز صادر میشود.
بنابراین تمام بازارهای مهم دنیا به غیر از امریکا هدف صادرات آبزیان ایران هستند و البته تمایل بیشتربه سمت اتحادیه اروپا، روسیه و کشورهای عربی و شرق آسیاست.
در بحث صادرات ماهیان حرام گوشت آیا شرایطی برای افزایش صادرات این محصول در آینده داریم؟
ما یک زمانی فقط دو کالای صادراتی (خاویار دریایی و میگوی دریایی) داشتیم که اکنون صید خاویار دریایی ممنوع شده و صید میگوی دریایی نیز به مصرف داخل کشور خصوصاً استانهای ساحلی میرسد. در سال 1370 ما حدود 90 میلیون دلار صادرات آبزیان داشتیم که 70 میلیون دلار آن خاویاردریایی و 20 میلیون دلار میگوی دریایی بود؛ آن زمان خاویار پرورشی نداشتیم.
اگر روشهای کشت و پرورش آبزیان رشد نمی کرد و صید ماهیان دریایی حرام گوشت اضافه نمیشد، ما چیزی به نام صادرات آبزیان نداشتیم زیرا اکنون از محل خاویار دریایی و میگوی دریایی یک دلار هم صادرات نداریم.
اما امروز 500 میلیون دلار صادرات داریم که نشاندهنده ترکیب صادراتی خوب کشور ما است زیرا در سه دهه اخیر به سمت تولید محصولات آبزیپروری رفتهایم. همچنین در 12 سال گذشته عدد صادرات ماهیان حرام گوشت نیز صفر بود اما امروز این عدد به 115 میلیون دلار رسیده است که رشد خوبی را نشان میدهد اما در همین منابع آبزی نیز محدودیت داریم زیرا افزایش بیرویه صید از منابع خلیجفارس میتواند ما را با مشکل کمبود ذخایر مانند ماهیان خاویاری در دریای خزر روبهرو کند بنابراین صید این گونه نیز باید با برنامهریزی و مدیریت انجام شود.
در سالهای اخیر کشور ما در تولید و پرورش محصولاتی چون زالو و قورباغه که مورد توجه برخی کشورها قرار دارد، تمرکز کرده است، البته تولیدات جسته و گریختهای در این بخشها داریم اما تولیدات در حد تجاری نیست. البته مؤسسه تحقیقات علوم شیلات ایران نیز اقداماتی در زمینه پرورش حلزون و جلبک انجام داده که هنوز تجاریسازی نشده است.
در بحث کشت حلزون در استان کرمان بخش عمده تولید صرف شرکتهای دارویی، آرایشی و بهداشتی میشود و مقداری از این محصول نیز به کشور امارات صادر میشود اما تولید تجاری قابل توجهی نیست.
در بحث تولید جلبک نیز، تولیداتی برای شرکتهای آرایشی بهداشتی داریم به طوری که باعث شده نیاز کشور از منابع داخلی تأمین شود و واردات این محصول کاهش یابد.
بنابراین یکسری بخشها مثل گیاهان دریایی(جلبک) ماهیان حرام گوشت، حلزون، قورباغه و زالو مواردی است که در آینده میتواند توسعه پیدا کند و زمینه صادراتی برایش وجود دارد.
بــــرش
برنامه افزایش تولید آبزیان باعث متعادلسازی قیمتها در داخل کشور میشود؛ سرانه مصرف آبزیان در ایران را چگونه میبینید و آیا پیامی برای مردم جهت افزایش مصرف این محصول پروتئینی در ایران دارید؟
آبزیان ایران از لحاظ کیفیت از جایگاه ویژهای در جهان برخوردار است، زیرا از مجموع یک میلیون و 280 هزارتن آبزیان تولیدی کشور، حدود 140 هزارتن(بدون احتساب خوراک آبزیان) یعنی بیش از 10 درصد تولید صادر میشود. این درحالی است که در سایر بخشهای تولیدی کشور چنین ظرفیتی وجود ندارد و این نشاندهنده کیفیت ماهی و میگوی کشور ما است که در دنیا مورد استقبال قرار میگیرد، بنابراین مردم هم میتوانند از این مزیت با اعتماد کامل بهره ببرند.
آبزیان ایران از کشورهای اتحادیه اروپا، چین و روسیه گواهی صادراتی دارد، همچنین نزدیک 60 شرکت ایرانی در کشور چین رجیستر شدهاند یعنی آبزیان ایران به بزرگترین بازارهای آبزیان دنیا صادر میشود بنابراین انتظار میرود مردم به این تولیدات اعتماد و اطمینان کنند و مصرف را افزایش دهند.
سرانه مصرف آبزیان ایران نسبت به کشورهای دنیا کمتر است که به نظر من نیاز به فرهنگسازی و آشنایی بیشتر مردم با نحوه و تنوع پخت و پز آبزیان دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. در بحث قیمت نیز با افزایش راندمان تولید بزودی شرایط به گونهای فراهم میشود که مردم بتوانند از این محصول پروتئینی سفید با قیمتهای مناسب بهره ببرند.