افزایش نفوذ ایران در صنعت پالایشی قاره سیاه
تحریمهای ظالمانه علیه صنعت نفت ایران با اتخاذ سیاست دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم به زانو درآمد.
اقدامات دولت سیزدهم برای افزایش صادرات نفت از ایجاد بازارهای سنتی گرفته تا جذب مشتریان جدید، جملگی سبب شده با وجود تحریمهای سخت، صادرات نفت ایران رکورد بزند.
ناگفته نماند که صنعت نفت ایران از چند دهه پیش، بدین سو با انواع تحریمهای مختلف روبهرو بوده است. تحریمهایی که بر مقدار تولید و صادرات نفت کشور اثر مستقیمی داشته از جمله وقتی که امریکا بهصورت یکطرفه از برجام خارج شد، تحریمهای جدید هم علیه نفت ایران اعمال شد؛ تحریمهایی که به دنبال آن صادرات نفت کشور بشدت پایین آمد.
این موضوع باعث شد در دولت قبل درآمدهای نفتی ایران در یک سال به کمتر از 10 میلیارد دلار در یک سال سقوط کند.
اما چرا میزان تولید و صادرات نفت در دولت سیزدهم جهشی شد؟
از توسعه طرحهای پالایشی فراسرزمینی به عنوان یکی از سیاستهای مهم و موفق وزارت نفت در دولت سیزدهم یاد میشود.
سیاستی که در سایه همکاری صنعت نفت ایران با کشورهای مختلف روند افزایشی گرفته و در یک نمونه، با دیپلماسی فعال وزارت نفت ایران و اقدامهای جدی دولت سیزدهم حجم مبادلات صنعت نفت ایران با ونزوئلا به 4 میلیارد دلار در طول 20 ماه گذشته رسید.
اکنون خبر رسیده که ایران برای حضور در احداث پالایشگاه 60 هزار بشکهای هویما در کشور اوگاندا اعلام آمادگی کرده تا بتواند بخشی از بازار صادرات نفت خود را در سالهای آینده به این کشور اختصاص دهد.
توسعه پالایشگاههای سرزمینی در دولت سیزدهم بعد از آن جان گرفت که برای نخستین بار، ایران برای سهامداری در پالایشگاههای فراسرزمینی ونزوئلا اقدام کرد. به دنبال این امر، قرارداد 110 میلیون یورویی بازسازی و تعمیرات اساسی پالایشگاه الپالیتو ونزوئلا در ابتدای سال 1401 امضا و اجرایی شد.
با اجرای این قرارداد و با بازسازی این پالایشگاه و احیای ظرفیت آن، روزانه 100 هزار بشکه نفت خود را به این کشور صادر میکند.
اما اجرای مدل خرید تقاضا از طریق سهامداری در پالایشگاههای فراسرزمینی فقط به امریکای لاتین محدود نشد و حال ایران به دنبال نوسازی و بازسازی پالایشگاههای آفریقاست.
یکی از مهمترین موضوعاتی که میتواند به عنوان محور همکاری نفتی ایران و کشورهای آفریقایی قرار بگیرد، سهامداری ایران در پالایشگاههای فراسرزمینی است.
ظرفیت پالایشی آفریقا 3.5 میلیون بشکه در روز است که حدود نیمی از آن غیرفعال است. ایران میتواند با تعمیرات اساسی و نوسازی این پالایشگاهها، همانند تجربه ونزوئلا این واحدها را به مقصد صادرات نفت خود تبدیل کند.
بررسی پروژههای پالایشی کشور اوگاندا نشان میدهد که پالایشگاه 60 هزار بشکهای هویما شامل واحدهای فرایندی و پایانه ذخیرهسازی است که برآورد سرمایهگذاری آن حدود 4 میلیارد دلار است. مطالعات مهندسی این طرح تکمیل شده و در سالجاری میلادی با اتخاذ تصمیم نهایی درباره سرمایهگذاری، ساخت و ساز آغاز میشود.
قرارداد تأمین نفت خام این پالایشگاه همچنان تعیین تکلیف نشده است
واقعیت این است که برقراری دیپلماسی متوازن و متعادل بخصوص در حوزه انرژی با کشورهای آفریقایی مورد توجه دولت بوده چراکه افزون بر افزایش جایگاه و سهم ایران از بازار 1200 میلیارد دلاری قاره آفریقا، بازار صادراتی برای منافع اقتصادی و انتقال دانش و فناوری کشور فراهم خواهد شد. در سفر اخیر رئیسجمهور به این قاره بهمنظور ارتقای سطح روابط با کشورهای دوست و همسو در مجموع 21 سند همکاری میان مقامهای عالیرتبه ایران و همتایانشان در سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه امضا شد.
ضمن اینکه قاره آفریقا فرصت مناسبی برای احداث پالایشگاههای فراسرزمینی است که با بهرهگیری از این موقعیت، بهطور حتم جایگاه دیپلماسی انرژی کشور و سهم ما از بازارهای جهان دوچندان خواهد شد.
رئیسجمهور در دیدار با همتای اوگاندایی خود، از آمادگی ایران برای انتقال تجربه در حوزه انرژی به اوگاندا خبر داد و با اشاره به آغاز بهکار دفتر نوآوری و فناوری ایران در اوگاندا و ظرفیتهای بسیار خوب جمهوری اسلامی ایران، بویژه در حوزههای پزشکی، علم و فناوری و کشاورزی، بر آمادگی ایران برای انتقال تجربههای خود در این زمینهها و در قالب توسعه همکاریهای تجاری و اقتصادی با اوگاندا تأکید کرد.
بررسی وضعیت بازارهای مختلف در قاره آفریقا بیانگر این است که در صادرات نفت خام نیجریه با افزایش ظرفیت پالایشی کاهش و صادرات محصولات پالایشی تا سال 2023 با تکمیل Dangote افزایش مییابد یعنی از واردکننده به صادرکننده تبدیل خواهد شد.
اکنون عمده واردات سوختهای پالایشی از ایالات متحده انجام میشود و نیجریه همچنین مقدار قابل توجهی سوخت پالایشی از روسیه، سوئد و هند وارد کرده است.
در الجزایر پیشبینی کاهش صادرات نفت خام و میعانات تا سال 2031 در الجزایر با افزایش تولید نفت شیل ایالات متحده البته افزایش کوتاه مدت به دلیل پرکردن شکاف عرضه و افزایش قیمت نفت وجود دارد. اکثریت قریب به اتفاق نفت خام الجزایر به بازارهای اروپا صادر میشود.
کامبوج به علت کمبود امکانات پالایشی نفت خام داخلی، هیچ نفت خامی را وارد نمیکند. ولی این کشور کاملاً به واردات سوخت برای مصارف داخلی وابسته است.
بخش عمده واردات سوخت این کشور از تایلند، ویتنام، سنگاپور و مالزی انجام میشود. اتیوپی در حال حاضر هیچ نفت خام صادر یا وارد نمیکند. پیشبینی میشود که این شرایط در دهه آینده تا سال 2030 تغییر نکند. بدون ظرفیت پالایش داخلی، این کشور تقریباً تمام سوختهای پالایشی مورد نیاز خود را وارد میکند. بیش از 80 درصد از واردات سوختهای پالایشی آن از طریق جاده از سودان و از طریق بندر جیبوتی انجام میشود.
تونس یک صادرکننده خالص نفت خام است زیرا صنعت پالایش داخلی کوچک است و به مواد اولیه زیادی نیاز ندارد.
تونس شاهد کاهش در صادرات خالص نفت خام خود به دلیل کاهش تولید نفت به دلیل بالغ شدن میادین خواهد بود.
اوگاندا بشدت به واردات سوخت وابسته است، انتظار میرود که میانگین صادرات نفت خام در دوره پیشبینی به 133 هزار بشکه در روز برسد. تا زمانی که پالایشگاه Hoima به بهرهبرداری برسد و به نرخ بهرهبرداری بالاتری ارتقا نیابد، اوگاندا بشدت به واردات سوخت برای تأمین مصرف داخلی خود وابسته خواهد بود.
واقعیت این است که ایران با سیاست مشارکت در پالایشگاهی فرا سرزمینی به خوبی توانسته تحریمها را دور زده و بر حجم تولید و صادرات نفت خود بیفزاید.
اطلاعات مؤسسه کپلر نشان میدهد صادرات نفت خام ایران در ماه مه (اردیبهشت و خرداد) از یک و نیم میلیون بشکه در روز بیشتر شده که از سال 2018 تاکنون بیسابقه است.
این در حالی است که صادرات نفت خام ایران در سال 2018 و پیش از خروج امریکا از برجام 2.5 میلیون بشکه بود، اما با بازگشت تحریمها، صادرات نفت در دولت گذشته تا زیر 200 هزار بشکه در روز نیز کاهش یافت. ظرفیت تولید نفت بهعنوان یکی از ابزارهای قدرت هر کشور نفتی در چانهزنیهای سیاسی و اقتصادی بهشمار میرود.
بدون شک انتظار میرود که بزودی سهم از بازار ایران در بازار نفت قاره سبز هم افزایشی شود.