سیستان و بلوچستان چشم به‌راه حقابه هیرمند
سهم حقابه ایران ۲۶ مترمکعب آب در ثانیه برای سال‌های معمولی و نرمال آبی است. بر این مبنا، حقابه ایران سالانه به ۸۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد
وزیر نیرو، حقابه هیرمند را حق قانون، طبیعی و بین‌المللی ایران دانسته و اعلام کرده که به هیچ وجه ازحق خود کوتاه نخواهیم آمد و اینکه طرف افغانستانی فقط به زبان بگوید این حق را به رسمیت می‌شناسد، کافی نیست، زمانی قانع می‌شویم که این حقابه طبق قرارداد رهاسازی و به کشور برسد.
علی‌اکبر محرابیان تصریح کرد: به موجب قرارداد بین‌المللی بین ایران و افغانستان حقابه هیرمند حق قانونی، طبیعی و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
رودخانه هیرمند، از کوه‌های بابا یغما در مناطق مرکزی افغانستان و در فاصله حدود هزار کیلومتری از مرز ایران سرچشمه می‌گیرد و آب را پس از آبرسانی به چند صد روستا و آبادی، به مرز ایران و افغانستان می‌رساند.
آب رودخانه هیرمند نقش مهمی در توسعه و آبادانی سیستان و بلوچستان ایفا می‌کند.
وضعیت فراخشک سیستــــــان و بلوچستان، تعداد قابل توجهی از شهرها و روستاهای این استان را در معرض شرایط تنش آبی قرار داده به نحوی که ۱.۵ میلیون نفر از جمعیت شمال و مرکز این استان دچار تنش آبی شده‌اند.
۵۸ درصد برداشت‌های آب برای شهرها و روستاهای سیستان و بلوچستان در شرایط فعلی، وابسته به منابع زیرزمینی و ۴۲ درصد برداشت‌های آب در سیستان و بلوچستان هم وابسته به آب‌های سطحی است. تأمین عمده آب مورد نیاز این بخش، به نقش هیرمند و آب‌های مرزی برمی‌گردد.
براساس معاهده سال ۱۳۵۱ بین ایران و افغانستان در خصوص رودخانه هیرمند، افغانستان متعهد به تحویل بهنگام حقابه ایران است.
سهم حقابه ایران بر اساس این معاهده ۲۶ مترمکعب آب در ثانیه برای سال‌های معمولی و نرمال آبی است. بر این مبنا، حقابه ایران سالانه به ۸۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
در سال‌های آبی ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ در یک‌سال اول ۳۲ میلیون و در سال آبی ۱۴۰1-۱۴۰0 به میزان 27 میلیون مترمکعب عملاً آب به ایران وارد شده است. این ارقام فاصله معنا‌داری با حقابه توافق‌شده ایران دارد.
عدم تحقق حقابه 820 میلیون مترمکعبی ایران بر مبنای معاهده سال 1351 در شرایطی روی می‌دهد که برخی گزارش‌ها حاکی است، سهم آب ایران از رودخانه هیرمند از 60 درصد تا پیش از سال 1351 به تنها 14 درصد پس از امضای معاهده مذکور رسیده است.
پیش‌تر، آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور درباره حقابه هیرمند به حاکمان افغانستان اخطار داده و گفته بود که اگر کارشناسان ما کمبود آب را تأیید کنند، حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود و گفته که حرف من را جدی بگیرید تا بعداً گلایه نکنید.
در مقابل، حاکمان افغانستان هم اعلام کردند، حقابه را قبول دارند و نمی‌گویند آب نمی‌دهیم، اما مدعی هستند آب اینقدر در سد کجکی نیست که رهاسازی آب را انجام دهیم.
ناگفته نماند که براساس بررسی تصاویر ماهواره‌ای، در مخزن سد کجکی در حد خوبی آب وجود دارد و طبق ارزیابی داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای بین‌المللی، سطح آب موجود در پشت سد حدود ۸۰ درصد ظرفیت سد را پر کرده است.
براساس تصاویر ماهواره‌ای و با ارزیابی دقیق انجام شده، در مسیر سد کجکی تا سد کمال‌خان، اراضی متعدد کشاورزی وجود دارد که این اراضی عموماً عمده آب مورد نیازشان از طریق آب رهاسازی شده از سد کجکی تأمین می‌شود.
در مورد سدکمال‌خان نیز، وجود آب در مخزن سد، نشانگر این است که آب رهاسازی شده از سد عظیم کجکی، به این سد رسیده و این میزان آب توانسته علاوه بر تأمین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی در مسیر سد کمال‌خان، مخزن سد را هم دربرگیرد.
درباره منطقه بیابانی و شوره‌زار گودزره نیز این نکته قابل توجه است که این منطقه در ادوار مختلف از طریق مسیر جانبی ایجاد شده در حاشیه سد کمال‌خان، مورد توجه مقامات افغانستانی بوده و طبق تصاویر ماهواره خیام و ماهواره‌های بین‌المللی این منطقه دارای آب است.
به این معنا که آب شیرین پشت سد کمال‌خان که در واقع سرریز سد بوده، در شوره‌زار جنوب سد نیز رهاسازی شده و عملاً آب از بین رفته است.
به‌تازگی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان و سفیر تهران در کابل از پذیرش راستی‌آزمایی ایران در موضوع حقابه از سوی طالبان خبر داد و اعلام کرده، حکمرانان افغانستان در این موضوع هیچ بحثی ندارند و در یادداشت رسمی اخیر هم بر این نکته تأکید کردند که مشکل ایستگاه سنجش آب حل و مراحل آزمایشی آن انجام شده، یعنی رسیده به اینکه می‌توانند اطلاعات دهند، اگر از طرف ایران نکته‌ای وجود دارد کارشناسان ما می‌توانند بروند، روی این مسأله نکته اختلافی وجود ندارد.
حسن کاظمی قمی افزود: موافقت‌هایی صورت گرفته که متخصصان ما بروند منطقه را ببینند و زمینه‌ساز شود برای اینکه ا‌ن‌شاءالله آب رها شود.
واقعیت این است که دولت سیزدهم در شرایط فعلی تمام تلاش خود را به‌کار گرفته تا مشکلات کم‌آبی سیستان و بلوچستان را برطرف کند که از جمله آنها می‌توان به سرمایه‌گذاری ۶ هزار میلیارد تومانی دولت سیزدهم برای تسریع در اجرای طرح‌های آب آشامیدنی در سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
از این میزان، 4 هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه‌های تأمین آب و ۲ هزار میلیارد تومان برای آب‌شیرین‌کن در سیستان و بلوچستان در نظر گرفته شده است.
وزیر نیرو، با اشاره به طرح‌های وزارت نیرو برای تأمین آب شرب خاطر نشان کرد: وزارت نیرو برای تأمین آب شرب و آب بهداشتی معطل نمانده است و طرح‌هایی را در چند سطح در دست اجرا دارد. در سطح اضطراری در منطقه سیستان و منطقه عمومی اطراف آن چاه‌های متعددی را حفاری کرده‌ایم و این طرح‌ها یکی پس از دیگری به بهره‌برداری خواهد رسید.
محرابیان، در خصوص برنامه وزارت نیرو برای رفع شوری آب در منطقه سیستان، پیش‌بینی کرد که یک آب‌شیرین‌کن با ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب ویژه این منطقه اجرا شود، نصب چنین آب‌شیرینی‌کنی در مناطق سرزمینی بی‌سابقه است. در کنار این طرح چند پروژه دیگر هم پیگیری می‌شود.
وی با تأکید بر این جمله که دغدغه مردم در جهت تأمین آب شرب و بهداشتی را تأمین خواهیم کرد، عنوان کرد: از جمله این پروژه‌ها خط انتقال آب از دریای عمان به منطقه شرق استان سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی و جنوبی است.
به گفته محرابیان، در استان سیستان و بلوچستان بخش قابل توجهی از این تخصیص مربوط به آب شرب است و بخشی هم مربوط به صنعت است. این طرح‌ها با برنامه و زمانبندی در دست اجرا است. حقابه ایران از هیرمند حق طبیعی ایران است و این آب باید برای مصارف کشاورزی و معیشت مردم مورد استفاده قرار گیرد و به هیچ وجه کوتاه نخواهیم آمد.
محرابیان گفت: اینکه طرف افغانستانی فقط به زبان بگوید این حق را به رسمیت می‌شناسد، کافی نیست و زمانی قانع می‌شویم که این حقابه طبق قرارداد رهاسازی شود و به کشور برسد.