هدفگذاری درآمد 11 میلیارد دلاری از کریدور شمال-جنوب
در صورتی که مبادلات کشورهای کریدور شمال – جنوب از مسیرهای ایران انجام شود امکان کسب درآمد 11 میلیارد دلاری از این مسیر برای ایران وجود دارد
مطابق اهداف اعلام شده سیاست‌های کلی برنامه هفتم در بخش ترانزیت، میزان عملیات ترانزیتی در کشور باید به ۳۰ میلیون تن در سال ارتقا یابد که این ارتقا عمدتاً از کریدور شمال-جنوب باید تحقق یابد. در سال ۲۰۲۲، میزان حمل و نقل کالا در این کریدور نسبت به سال قبل از آن، افزایش ۲۱ درصدی داشت و به ۱۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تن رسید. این کریدور، ظرفیت‌های بسیار زیادی دارد و بر این اساس کشورهایی که از این کریدور استفاده می‌کنند پیش‌بینی می‌کنند با ارتقای زیرساخت‌ها، میزان حمل بار در این گذرگاه بین‌المللی به 40 میلیون تن در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد که برنامه هفتم توسعه کشور نیز همین عدد را هدفگذاری کرده است.
احداث کریدور شمال – جنوب سال ۲۰۰۰ توسط سه کشور روسیه، ایران و هند در قراردادی امضا شد، این کریدور روسیه و شمال اروپا را از طریق ایران به جنوب و هند متصل می‌کند. سه مسیر کریدور شامل دو مسیر زمینی و ریلی شرق و غرب دریای خزر و نیز مسیر ترکیبی زمینی دریایی روسیه – دریای خزر – ایران را شامل می‌شود.
در بخش ریلی شرق دریای خزر، کریدور شمال – جنوب هم اینک فعال است. کالاها در این مسیر با گذر از روسیه و قزاقستان از یکی از دو مرز ریلی ایران در سرخس و اینچه‌برون وارد کشورمان می‌شود و از طریق خط آهن به بندرعباس می‌رسد. در بخش غربی این کریدور که از جمهوری آذربایجان می‌گذرد، احداث خط ریلی رشت – آستارا به تکمیل حلقه مفقوده مسیر ریلی این مسیر منجر خواهد شد. کشورهای اوراسیا نیز اخیراً به جمع کشورهای بهره‌بردار از کریدور شمال-جنوب اضافه شده‌اند. به گفته آندری اسلپنف، وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا «کریدور شمال – جنوب در مسیر روسیه – ایران – هند، فرصت خوبی را نیز برای همکاران و شرکای ما در قزاقستان و ترکمنستان و همچنین تولیدکنندگان دیگر مناطق همچون سیبری برای دسترسی به بازارهای آسیایی فراهم خواهد کرد.»
اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک اتحادیه اقتصادی میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. اعضای ناظر این اتحادیه ازبکستان، مولداوی و کوبا هستند. ایران شریک تجاری اوراسیا و از گذرگاه‌های اصلی عبور بار این کشورها است. در مسیر سنتی از طریق عبور در کانال سوئز، جابه‌جایی محموله‌های بار در مسیر هند تا سن پترزبورگ ۴۵ روز طول می‌کشد که با استفاده از مسیر مستقیم در کریدور شمال – جنوب به ۱۰ روز کاهش می‌یابد.
ساخت راه‌آهن رشت – آستارا به عنوان حلقه مفقوده کریدور شمال – جنوب اهمیت زیادی در اتصال سواحل دریای بالتیک به سواحل هند از طریق خطوط آهن دارد. با توجه به درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم ترانزیت از کریدور شمال- جنوب، تأخیر در تکمیل زیرساخت‌ها و ناوگان، از دست رفتن سالانه میلیاردها دلار درآمد ارزی برای ایران را در پی دارد. ایران در زمره معدود کشورهایی است که از موقعیت بین‌المللی خاصی برای ترانزیت بار برخوردار است؛ اما به دلایل مختلف ازجمله ناهماهنگی‌های داخلی در امر سیاستگذاری در ترانزیت نتوانسته از مزیت‌های متنوع آن استفاده کند. فارغ از موضوع تحریم‌ها، برخی مشکلات داخلی نیز مانع دستیابی و بهره‌برداری ایران از مزیت‌های فراوان ترانزیت و پتانسیل‌های بالقوه کشور در این زمینه شده است. یکی از مهم‌ترین مشکلات نبود هماهنگی میان دستگاه‌های متولی این بخش است.
هم در سیاست‌های کلی و هم لایحه برنامه هفتم دولت، موضوع ترانزیت تا حدود زیادی مورد توجه قرار گرفته است. در سیاست‌های کلی «فعالسازی مزیت‌های جغرافیایی- سیاسی و تبدیل ایران به مرکز مبادلات... و حمل ونقل» مورد تأکید قرار گرفته است. در لایحه برنامه هفتم نیز به«ایجاد ستاد ترانزیت» توجه شده است. کارشناسان حوزه حمل و نقل و پژوهشی که بخش لجستیک اتاق بازرگانی انجام داده است به این موضوع اشاره دارند که با توجه به ابعاد مختلف ترانزیت، تمهیدات همه‌جانبه‌ای برای آن اندیشیده نشده است. موانع و مشکلات داخلی، موقعیت سیاسی کشور و موضوع تحریم‌ها مهم‌ترین موانع دستیابی ایران به هدف ارتقای موقعیت ترانزیتی ایران و بهره‌مندی کامل از مزیت‌های جغرافیایی-سیاسی کشور و تبدیل آن به مرکز مبادلات و خدمات تجاری، انرژی، ارتباطات و حمل و نقل اداری، زیرساختی در منطقه است؛ برای روانسازی و فعال کردن ترانزیت از مسیر ایران و استفاده حداکثری از مزایای آن، مستلزم اقدامات اساسی در حوزه‌های بخشی و فرابخشی در این حوزه است.
برای توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی، پیش‌بینی احداث زیرساخت‌های ریلی ترانزیتی به میزان 3200 کیلومتر تا پایان سال است. این در حالی است که عملکرد زیرساخت راه‌آهن در سال‌های قبل حدود 140 کیلومتر برای ساخت و حدود 270 کیلومتر برای ریل‌گذاری بوده است. بر اساس برنامه هفتم قرار است دولت 4.5 برابر عملکرد ساخت ریل و نزدیک به 2.5 برابر ریل‌گذاری را محقق کند. برای تحقق اهداف ترانزیتی، قرار است حدود ۲ هزار میلیارد تومان به سرمایه‌گذاران صنعت ریلی پرداخت شود. سید میعاد صالحی، مدیرعامل راه‌آهن از امضای الحاقیه قرارداد ماده ۱۲ بین راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و ۱۶ شرکت سرمایه‌گذار صنعت ریلی خبر داده است.
وی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: پس از امضای تفاهمنامه با شرکت بهینه‌سازی مصرف انرژی درباره شیوه‌نامه جدید ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید، امروز اولین سری الحاقیه قرارداد سرمایه‌گذاران ریلی بر اساس شیوه‌نامه جدید امضا می‌شود که عایدی حدوداً ٢ هزار میلیارد تومانی برای این ۱۶ سرمایه‌گذار خواهد داشت. به گفته صالحی، در نتیجه سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ریلی با ریسک پایین و بسیار پربازده خواهد بود.
معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: امیدواریم با افزایش جذابیت، به‌زودی شاهد جهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه راهبردی، افزایش تولید در این بخش و رونق قابل توجه در حمل و نقل ریلی کشور باشیم.
بــــرش
افزایش 700 درصدی ترانزیت با روسیه
با توجه به اینکه در حال حاضر روسیه اصلی‌ترین شریک ترانزیتی ایران از کریدور شمال-جنوب است، مدیرعامل راه‌آهن در جلسه مشترک با سرگئی پاولف، قائم‌مقام راه‌آهن روسیه گفت: ضمن همکاری با روسیه برای راه‌اندازی راه‌آهن رشت_ آستارا پیشنهاد می‌کنیم از ظرفیت موجود در سرخس برای ترانزیت بار استفاده کنیم تا زمانی که راه‌آهن رشت_ آستارا راه‌اندازی شود. مدیرعامل راه‌آهن ایران گفت: حمل بار ترانزیت در ایران باید با کمترین زمان ممکن صورت گیرد و هرگونه معطلی برای واگن باعث می‌شود که مسیر دریایی نسبت به ریلی مزیت پیدا کند. صالحی ادامه داد: بخشی از هدف با تلاش طرف روسی محقق می‌شود و بخشی از آن را باید در ایران پیگیری کنیم. سطح ترانزیت بار ایران از روسیه نسبت به گذشته ۷۰ درصد افزایش یافته است اما ایران آمادگی دارد این افزایش را به ۷۰۰ درصد برساند. مدیرعامل راه‌آهن ایران در ادامه پیشنهاد کرد، برای اینکه معطلی‌ها در ایران کاهش یابد، قبل از ارسال محموله از روسیه مشخصات را اعلام کنید تا ما مجوزهای لازم را بگیریم. شاید این وظیفه راه‌آهن ایران نباشد اما به‌خاطر اینکه حسن‌نیت‌مان را نشان داده و همکاری‌ها را گسترش دهیم، این موضوعات را پیگیری خواهیم کرد. صالحی ادامه داد: پیشنهاد می‌کنم پنج کالای مورد نیاز برای حمل ترانزیت از سوی شما را هدفگذاری و پیش از حرکت برای آنها نامه‌نگاری کنیم که موانع تشریفاتی آن برطرف شود و در کمترین زمان سیر کرده و ترانزیت صورت گیرد. با این کار اعتماد فرواردرها بیش از پیش جلب خواهد شد. سرگئی پاولوف نیز در این جلسه اظهار کرد: رقم ۷۰ درصدی ترانزیت برای تعامل ما کوچک است و طبق گفت‌وگویی که قبل از این سفر با وزیر اقتصاد روسیه داشتم، افزایش ۷۰۰ درصدی ترانزیت یعنی همان رقمی که شما در نظر دارید، انتظار می‌رود. به گفته مسئولان بخش ریلی، با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته میزان معطلی گمرک و قرنطینه برای ترانزیت بار روسیه به حداقل ممکن در سرخس رسیده و در بندرعباس هم موانع برطرف می‌شود. بر اساس این گزارش، در صورتی که مبادلات کشورهای کریدور شمال – جنوب و یک سوم مبادلات چین و اروپا از مسیرهای ایران انجام شود و میزان درآمد مستقیم حاصل از ترانزیت برای کشور را ۷۵ دلار برای هر تن در نظر بگیریم، به طور بالقوه امکان کسب درآمد مستقیم 11 میلیارد دلاری از این مسیر برای ایران وجود خواهد داشت.