گسترش کشت برنج بدون استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی
استفاده از آفت‌کش‌های کم خطر و جایگزینی آفت‌کش‌های گیاهی به جای شیمیایی محقق شدنی است
نفیسه امامی
روزنامه نگار
باقیمانده سموم آفت‌کش در محصولات کشاورزی و ورود آنها به بدن انسان می‌تواند ایجاد مسمومیت و عوارض ناخواسته‌ای مانند سرطان، ناهنجاری‌های جنینی، ناباروری، کند ذهنی و غیره را در پی داشته باشد، بنابراین هنگام مصرف محصولات کشاورزی، لازم است استانداردهای خاصی از نظر میزان باقیمانده سموم رعایت شود.
عدم رعایت دستورالعمل‌های توصیه شده توسط کارشناسان حفظ نباتات از مهم‌ترین دلایل ایجاد معضل باقیمانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی است که خاص کشور ما نیست و جزو مشکلات بین‌المللی است. کیفیت پایین آفت‌کش‌ها، عدم مصرف آفت‌کش‌های توصیه شده یا مجاز، نحوه مصرف نادرست، سمپاشی‌های متعدد و عدم رعایت دوره کارنس از مهم‌ترین دلایل ایجاد این معضل است.
امنیت غذا با کمک شیوه‌های مدرن تولید تأمین می‌شود. در همین راستا در حوزه ایمنی و سلامت غذایی، استفاده از آفت کش‌های کم خطر و جایگزینی آفت کش‌های گیاهی به جای شیمیایی قابل محقق شدن است.
بخش تحقیقات آفت‌کش‌های سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) وزارت جهاد کشاورزی در تحقق ایمنی غذایی به عنوان یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی فعالیت دارد که در راستای تحقق شعار «غذای کافی-غذای ایمن» می‌کوشد.
رئیس مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور در نشستی با اشاره به اینکه با شناسایی عوامل زیان آور در این بخش و به کارگیری عوامل پیشگیرانه می‌توان به مهار آفات گیاهی پرداخت، افزود: در این راستا هوش مصنوعی نیز کمک کننده است. ضمن اینکه تجهیزات سخت‌افزاری بخش کشاورزی کنار روش‌های سم پاشی، استفاده از سمپاش‌های مناسب در بهبود و ارتقای کشت دارای اهمیت است.
به گفته شهرام نعیمی، وظیفه تأمین و سلامت غذایی کشور از طریق «ارتقای سلامت محصولات»، «بهینه‌سازی آفت کش‌ها»، «توسعه و کنترل بیولوژیک»، «بررسی تغییرات اقلیمی» و… از جمله برنامه‌هایی است که در راستای تعهد غذایی در حال پیگیری است.
رئیس مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی گفت: شناسایی و مدیریت عامل خسارت‌زای گیاهی و نقش آفرینی در حوادث غیر مترقبه کشور و ساخت فرمولاسیون‌های کم خطر و بیولوژیک، همچنین ایجاد تنوع در سبد آفت‌کش‌ها برای اصلاح الگوی استفاده از آفت‌کش‌ها در حال انجام است و در این زمینه دستورالعمل‌های فنی که هر سال به سازمان‌های مختلف ارائه می‌شود، کمک بزرگی به رفع چالش‌های گیاه پزشکی دارد.
تولید برنج بدون استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی
معاون پژوهش مرکز رشد تات نیز با تأکید بر اهمیت سلامت غذایی، خبر از تولید برنج بدون استفاده از آفت کش‌های شیمیایی داده و می‌گوید: بر اساس دستورالعمل‌های موجود در امنیت و سلامت غذایی، تولید برنج بدون استفاده از آفت کش‌های شیمیایی در سال گذشته در دو مزرعه به مساحت ۱۰ هکتار با موفقیت به انجام رسید.
شهرام شاهرخی اشاره کرده است: این فعالیت تحقیقاتی امسال در ۱۰۰ هکتار و ۷ شهرستان و نیز با مشارکت ۴۶ کشاورز در حال پیگیری است. این امر ضمن کاهش هزینه برای برنج کاران منجر به افزایش عملکرد کشاورزان می‌شود. در این دستورالعمل تولید برنج سالم با استفاده از روش مدیریت تلفیقی بدون آفت‌کش‌های شیمیایی ارائه شده است. هزینه کنترل عدم استفاده از آفت کش‌های شیمیایی نسبت به کنترل شیمیایی هم کمتر است و عملکرد برنج در مقایسه با مبارزه با سموم‌شیمیایی کاهش پیدا نکرده است.
به گفته وی، کشت برنج در استان‌های شمالی کشور دارای دو کشت بوده و بیشترین چالش در حوزه آفات مربوط به کشت دوم است؛ از این رو در بحث مطالعات و تحقیقات کشت این محصول بدون استفاده از آفت کش‌های شیمیایی با تمرکز به کشت دوم در حال انجام است.
نکته مهم در کشت دوم برنج، استفاده بیشتر از سموم و آفت‌کش‌ها است و به همین علت تولید برنج بدون استفاده از آفت کش‌های شیمیایی از اهمیت بیشتری برخوردار است و دستورالعمل عدم استفاده از آفات برای این محصول درنظر گرفته شده است.
روش‌های کاهش باقیمانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی
روش‌های کاهش باقیمانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی به دو دسته کلی خانگی و صنعتی تقسیم می‌شود که از روش‌های خانگی می‌توان به شست‌و‌شو، پوست گیری، بلانچ کردن، پختن، رب و کنسرو کردن و غیره اشاره کرد. در روش‌های صنعتی ازون‌تراپی، پرتودهی، مایکروویو، پلاسمای سرد و شست‌و‌شو با آب پلاسما می‌تواند مؤثر باشد.
با توجه به بروز تغییرات اقلیمی و بروز آفات نوظهور باید به دنبال توسعه آفت‌کش‌های بیولوژیک رفت. به همین منظور قرار است برنامه امنیت غذایی چهار ساله بزودی به بهره‌برداری برسد که ۶ محور ارتقای سلامت، بهینه‌سازی آفت‌کش‌ها، مدیریت تلفیقی آفت‌کش‌ها، توسعه کنترل بیولوژیک، مطالعه در تنوع زیستی و… در آن ارائه شده و هدف تولید محصول سالم و مصرف کمتر آفت‌کش‌ها در نظر گرفته شده است تا محصول سالم‌تر به دست مردم جامعه برسد. همچنین با افزایش مدیریت و کنترل تلفیقی آفات، تهیه و تولید فرمولاسیون شیمیایی و غیر شیمیایی در حال انجام است.
ردیابی عوامل خسارت‌زای جدید، کشف و توصیف آلاینده جدید نیز از دیگر اقدامات مهم برای ارتقای ضریب سلامت مواد غذایی بسیار اهمیت دارد. در حال حاضر آگاهی مردم افزایش و سطح گلخانه‌ها رشد پیدا کرده است و مبارزه بیولوژیک با انواع آفت‌ها نیز ادامه دارد.