گندم؛ از واردات در دولت گذشته تا خودکفایی در دولت سیزدهم
جهش 133 درصدی در افزایش تولید گندم به عنوان محصولی استراتژیک در حالی رخ داده است که در سال پایانی دولت دوازدهم تولید گندم از ۱۳ میلیون تن به ۸ میلیون تن کاهش یافت
نفیسه امامی
روزنامه نگار
بدون تردید یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت سیزدهم در عرصه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی را باید افزایش تولید گندم از دو سال گذشته قلمداد کرد به‌طوری که همه گندم تولید شده در سال زراعی 1400-1399 کشور که بالغ بر 8 میلیون و 500 هزار تن بود در سال‌جاری به 13 میلیون و 500 هزار تن رسیده است.
در شرایطی که وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده بود خرید تضمینی گندم از کشاورزان برای سال زراعی جاری به 9 میلیون تن برسد اما در حال حاضر که همچنان عملیات خرید گندم از کشاورزان ادامه دارد، رقم نهایی خرید تضمینی به حدود 10.5 میلیون تن خواهد رسید که در مقایسه با سال 1400 بیش از 133 درصد افزایش را نشان می‌دهد. جهش 133 درصدی در افزایش تولید گندم به عنوان محصولی استراتژیک در حالی رخ داده است که در سال پایانی دولت دوازدهم تولید گندم از ۱۳ میلیون تن به ۸ میلیون تن کاهش یافت. همچنین خرید تضمینی گندم از 8.4 میلیون تن به 7.4 میلیون تن افت کرد و همین موضوع موجب شد واردات این محصول استراتژیک به بیش از ۷ میلیون تن افزایش یابد. اینها همه در شرایطی است که طبق آمارها، کشور ما سالانه به حدود ۱۲ میلیون تن گندم نیاز دارد. از سوی دیگر در اثر نبود شفافیت در توزیع و مصرف، بخش قابل توجهی از گندم وارداتی و آرد یارانه‌ای نیز قاچاق می‌شد. کشور در ابتدای دهه 90 در تولید گندم به خودکفایی رسیده بود اما دولت روحانی طی 8 سال نگاه واقع‌بینانه‌ای به بخش کشاورزی و اهمیت آن در امنیت غذایی نداشت و همین مسأله باعث شد خودکفایی در تولید گندم به واردات 7 میلیون تنی منجر گردد. ضمن اینکه در دولت قبل قیمت پایینی برای خرید به کشاورزان پرداخته می‌شد و از سوی دیگر پرداخت مطالبات آنها نیز با تأخیر انجام می‌گرفت که موجب دلسردی کشاورزان گردید.
پرداخت مطالبات کشاورزان
دولت سیزدهم با تعیین نرخ منطقی 13 هزار تومانی برای سال زراعی 1402-1401 و تلاش در تأمین بودجه و پرداخت مطالبات سعی کرده است تا نقدینگی گندمکاران برای شروع عملیات کاشت در سال زراعی آینده تأمین شود. به‌تازگی داود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور نیز اعلام کرده است مطالبات گندمکاران در شهریورماه تسویه می‌شود و تاکنون نیز بیش از 70 هزار میلیارد تومان مطالبات گندمکاران پرداخت شده است.
خودکفایی در تولید گندم خبازی
در شرایطی که بحران‌های آب و هوایی و جنگ اوکراین، موجب کاهش تولید جهانی گندم و افزایش قیمت این کالای راهبردی شده است، کشور در تولید گندم مورد نیاز خبازی (نانوایی) به خودکفایی رسیده است و برای سال آینده نیز پیش‌بینی خودکفایی کامل در تولید گندم می‌شود.
افزایش تولید گندم تأثیر مستقیم خود را بر کاهش واردات نیز گذاشته است به‌طوری که واردات گندم در سال گذشته، یک‌میلیون و 531 هزار و 450 تن به ارزش 621 میلیون و 427 هزار و 470 دلار بوده است که این میزان واردات از نظر ارزشی با کاهش 44 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شده است. این حجم از کاهش واردات به‌خاطر افزایش تولید در واحد سطح در ایران رقم خورده است.
رتبه ایران در میان کشورهای دارای کمترین گرسنه
بر‌اساس گزارش «گلوبال هانگر ایندکس»، ایران رتبه ۳۵ کشورهای دارای کمترین گرسنه را در بین ۲۰۰ کشور دارد و شاخص گرسنگی در محدوده Low قرار گرفته است. به گزارش فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل)، تعداد گرسنگان جهان ظرف یک‌سال، ۴۶ میلیون نفر و در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۵۰ میلیون نفر بیشتر شده است. ۸۲۸ میلیون نفر در جهان گرسنه‌اند و ۳.۱ میلیارد نفر، از عهده تأمین یک رژیم غذایی سالم بر‌نمی‌آیند.
در چنین وضعیتی از بحران جهانی، سال گذشته در ایران با همت و تدبیر دولت، ۷.۵ میلیون تن گندم به صورت تضمینی از کشاورزان خریداری شد. امسال هم تاکنون، میزان خرید تضمینی گندم از مرز ۱۰ میلیون تن فراتر رفته است.
در دولت سیزدهم و در شرایطی که وزارت جهاد کشاورزی، خودکفایی در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی از جمله گندم را در دستور کار قرار داده است، پنج رویکرد متمایز موجب تغییر وضعیت تولید این کالای راهبردی شده است. در مهم‌ترین گام، قیمت خرید تضمینی که تقریباً می‌توان مهم‌ترین علامت برای هدایت فعالان کشاورزی به سوی کشت گندم دانست، از ۵ هزار تومان به ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان و برای سال زراعی جاری ۱۳ هزار تومان تعیین شده است.
علاوه بر تعیین قیمت، کاهش ۴۵ درصدی قیمت کود و سم مورد نیاز کشاورزان از طریق یارانه دولتی، اجرای کشت قراردادی گندم در ۲۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، رشد 3 میلیون تنی خرید تضمینی گندم در سال‌جاری، برآورد کاهش حدود ۲ میلیون تنی مصرف آرد با اصلاح یارانه‌های آرد و نان و کنترل قاچاق و مصرف در این عرصه نیز از دیگر اقدامات انجام شده دولت به شمار می‌رود که موجب شده در نخستین گام، چشم‌انداز خودکفایی در گندم برای سال آینده دور از دسترس نباشد.