قیمت دینار برای نخستین بار در ایام اربعین کاهش یافت
آرامش به بازار ارز بازگشت
دیگر حنای دلالان در بازار ارز رنگ ندارد. از اواخر سال گذشته و با ورود محمدرضا فرزین به بانک مرکزی و اجرای سیاست‌های جدید ارزی، رفته رفته بازار ارز از شرایط گذشته خود فاصله گرفت. درگذشته دلالان سلاطین بلامنازع این بازار بودند و حتی در مواقعی بازارساز نیز سیاست‌های خود را بر مبنای عملکرد آنها تدوین می‌کرد تا مانع گپ قیمتی شود.
اما با اجرای سیاست تثبیت که بخش عمده آن در بازار ارز در حال اجراست، شرایط تغییر کرد؛ تغییری که با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای کشور ابتکار عمل از دست دلالان گرفته شد و این بازار با تأمین حدود 60 نیاز خدماتی در کنار سامانه نیما و بازار دوم حواله، مسیر متقاضیان بازار ارز را از خیابان به سامانه‌های الکترونیکی و تالار خدماتی مرکز مبادله تغییر داد. در حالی که هر ساله در ایام پرتقاضای بازار همانند اسفند ماه و اربعین، قیمت ارز با نوسان رو به بالا مواجه می‌شد، ولی امسال در ایامی که زائران اربعین در حال عزیمت به کشور عراق هستند؛ برای نخستین بار نه تنها نرخ ارز افزایش نیافت، بلکه قیمت دینار در بازار غیررسمی نیز کاهش یافت.
افت معنادار نرخ دلار غیررسمی
همزمان با ثبات نرخ ارز رسمی و مرکز مبادله ارز و طلای کشور، سیاست‌های بازارساز باعث شده تا قیمت ارز در بازار غیررسمی هم تحت تأثیر قرار گرفته و روند نزولی داشته باشد. با وجود تمام تلاش‌هایی که از سوی دلالان صورت گرفته است، اما بویژه از خرداد ماه امسال، قیمت دلار در بازار غیررسمی در زیر کانال 50 هزار تومان آرام گرفته است. بررسی قیمت دلار غیررسمی نشان می‌دهد که نرخ این ارز در آخرین روز کاری سال گذشته یعنی 28 اسفند 53 هزار و 800 تومان بسته شد و این در حالی است که این نرخ در روز پنجم شهریور ماه در زمان تنظیم این گزارش، 49 هزار و 161 تومان بود که بدین ترتیب این نرخ حدود 10 درصد کاهش نشان می‌دهد که به معنای افت بیش از 4 هزار و 639 تومانی آن است.
بازگشت آرامش به بازار ارز
افزایش تأمین ارز واردات، برقراری آرامش نسبی در فضای ملتهب نرخ ارز و بازگشت ثبات نسبی به اقتصاد کشور از جمله مهم‌ترین دستاوردهای بانک مرکزی دولت سیزدهم در دوره کنونی به شمار می‌رود. بانک مرکزی با هدف بازگشت ثبات به اقتصاد کشور، فعالیت‌های خود را با عنوان سیاست تثبیت اقتصادی در سه محور اصلی «ثبات بخشی و پیش‌بینی‌پذیر نمودن بازار ارز»، «کنترل نقدینگی» و «تقویت نظام تنظیم‌گری (Regulation) در بازارهای مالی (پولی، ارزی و اعتباری)» دنبال می‌کند.
تعدیل انتظارات منفی در بازار ارز با 8 راهکار
بررسی عملکرد بازارساز از اواخر سال گذشته تاکنون نشان می‌دهد که بانک مرکزی از طریق هشت راهکار و روش توانسته است، انتظارات تورمی منفی در بازار ارز را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. در سال‌های گذشته همین انتظارات و موج سواری دلالان روی آن موجب می‌شد ارز به عنوان یک بازار سرمایه‌گذاری پرسود خودنمایی کند و تعداد قابل توجهی از مردم را به سمت خود بکشاند. نکته‌ای که خود دلیل تازه‌ای برای تشدید نوسانات و گاه التهابات ارزی می‌شد، ولی طی ماه‌های اخیر نگاهی به بازار ارز غیررسمی همانند خیابان فردوسی و سبزه میدان حکایت از تغییر قابل توجهی دارد. دیگر خبری از جمعیتی که لحظه لحظه قیمت ارز را رصد می‌کردند و از دلالان سؤال کرده و معامله می‌کردند، نیست.
در این مدت تأمین ارز مورد نیاز واردات کالای اساسی در بستر سامانه نیما با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به ازای هر دلار امریکا، کاهش تعدد نرخ ارز به سه نرخ در نظام ارزی کشور شامل نرخ حواله کالاهای اساسی، اسکناس ETS و حواله ETS، راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، اصلاح دستورالعمل اجرایی فروش اسکناس ارز از طریق واریز به حساب ارزی بانکی، تخصیص ارز مسافرتی به مسافران بعد از گیت فرودگاه، کاهش مدت زمان بازگشت ارز صادراتی، همکاری و هماهنگی با وزارتخانه‌ها و سایر نهادها و مداخله حاشیه‌ای در بازار غیر رسمی ارز و طلا از طریق فروش ارز به اشخاص و عرضه سکه در بورس کالا هشت راهکار بازارساز برای تعدیل انتظارات منفی در این بازار بوده که نتیجه آن را به خوبی می‌توان در بازار ارز و قیمت‌های آن مشاهده کرد. علاوه بر این بانک مرکزی در حوزه سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری بازار ارز نیز اقدامات متعددی صورت داده است که تمام آنها به ثبات و پیش‌بینی‌پذیری بیشتر بازار انجامیده است. در همین راستا کاهش مدت زمان بازگشت ارز صادرات از ۱۲۵ روز به ۸۰ روز، تمرکز خرید ارز اسکناس و رفع تعهد صادراتی در بانک ملی، فروش ارز تأمین نیازهای ضروری از طریق واریز به حساب ارزی نزد بانک‌ها و تخصیص به‌روز و بهنگام کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی از جمله این سیاست‌هاست. بانک مرکزی در سه ماهه انتهای سال گذشته اقدام به تهیه بودجه ارزی کشور کرد و این اقدام برای سال ۱۴۰۲ هم به تفکیک بازار اول کالاهای اساسی و کشاورزی و دارو طراحی شده است. همچنین براساس تدبیری که در بانک مرکزی انجام شده، کمیته رسیدگی به تخلفات پولی و ارزی تشکیل شده که نهادهای ذیربط از جمله نمایندگان مراجع محترم قضایی، پلیس امنیت اقتصادی، وزارت اطلاعات و سایر دستگاه‌های ذیربط در این کمیته حضور دارند و با تمام ظرفیت نسبت به شناسایی متخلفین بازار ارز در دو حوزه صرافی‌ها و مشتریان صرافی‌ها اقدام می‌شود.
برنامه‌های آتی بانک مرکزی برای ساماندهی بازار ارز
اقداماتی که بانک مرکزی تاکنون در بازار ارز و سیاست‌های ارزی انجام داده است، بخش نخست برنامه بازارساز محسوب می‌شود، چرا که این بانک برنامه‌های دیگری را در حال آماده‌سازی دارد که با اجرایی شدن بازار ارز بیش از پیش با ثبات خواهد شد. برهمین اساس اصلاح سیاست‌های خرید و فروش ارز، توسعه مرکز مبادله ارز و طلای ایران، ایجاد صندوق تثبیت برای کمک به تثبیت نرخ ارز در مواقع لزوم، ارتقای نظارت عملیاتی بر فعالیت تراستی‌ها و مدیریت فعال بانک مرکزی و همچنین تقویت و توسعه تعاملات با کشورهای همسایه و شرکای تجاری برای استفاده از ظرفیت‌های آنها در تسهیل مالی مبادلات فی‌مابین از جمله برنامه‌های آتی بازارساز برای این بازار مهم محسوب می‌شود.
افزایش تأمین ارز و بهبود شرایط حساب جاری کشور
پارسال ۶۵ میلیارد دلار تأمین ارز مورد نیاز دستگاه‌ها انجام شد و امسال تأمین ارز مورد نیاز دستگاه‌ها رشد ۶.۸ درصدی داشته است. از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۲۳ میلیارد و ۸۲۲ میلیون دلار تأمین ارز انجام شد، در حالی که در دوره مشابه سال گذشته ۲۲ میلیارد و ۳۰۵ میلیون دلار بود. گفتنی است در حوزه ارزی تا پایان سال گذشته کل تأمین ارز انجام شده توسط بانک مرکزی نزدیک به ۶۵ میلیارد دلار بود که ۱۶ میلیارد دلار سهم بخش کشاورزی، ۳.۵ میلیارد دلار سهم بخش بهداشت و ۴۵ میلیارد دلار هم بخش صنعت بوده است. سال گذشته حدود ۹۰ میلیارد دلار آمار بخش صادرات بود که ۵۳ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی و ۳۸ میلیارد دلار صادرات نفت و معیانات گازی بوده است. مدت زمان بازگشت ارز حاصل از صادرات در سال گذشته چهار ماه در نظر گرفته شد که به‌تازگی این مدت زمان از ۱۲۵ روز به ۸۰ روز کاهش یافته است. طبق برنامه‌ریزی انجام شده، امسال درصد برگشت ارز خیلی بالاتر پیش‌بینی شده است و میزان بازگشت از میانگین ۷۵ درصد فعلی به ۹۰ درصد خواهد رسید که نویدبخش بهبود وضعیت تثبیت ارز در سال ۱۴۰۲ خواهد بود.
علاوه بر این در سال ۱۳۹۰ حساب جاری کشور ۲۶ میلیارد دلار مثبت و در سال ۱۳۹۸ یک میلیارد و ۶۵۲ میلیون دلار منفی بوده است. در سال ۱۳۹۹ حساب جاری منفی ۷۰۸ میلیون دلار بوده است، اما این میزان در سال ۱۴۰۰ به مثبت ۱۱ میلیارد و در سال ۱۴۰۱ به ۱۴ میلیارد و ۴۳۳ میلیون دلار رسیده است. همچنین در سال ۱۴۰۱ مازاد حساب کالایی کشور به بیش از ۲۲ میلیارد دلار رسیده است؛ یعنی صادرات کشور ۲۲ میلیارد دلار بیش از واردات بوده است.
همچنین گفتنی است صادرات کالای کشور قبل از تحریم‌های ترامپ ۹۲ میلیارد دلار بود که این میزان در سال ۱۴۰۱ به ۹۷ میلیارد دلار رسیده است. همچنین صادرات غیرنفتی کشور از ۳۵ میلیارد دلار در سال ۹۷ به ۴۲ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
بـرش
نرخ دینار عراق در بازار غیررسمی کاهش یافت
معاون بین‌الملل بانک مرکزی با بیان اینکه امسال برای اولین بار شاهد کاهش نرخ ارز دینار در بازار غیررسمی در ایام اربعین حسینی بودیم، گفت: تاکنون قریب به 670 هزار نفر ارز اربعین دریافت کرده‌اند.
به گزارش بانک مرکزی، کریمی با اشاره به تمهیدات بانک مرکزی برای توزیع ارز اربعین در سال‌جاری افزود: بانک مرکزی امسال در حوزه ارز اربعین مداخله خوبی انجام داد و با تجهیز بموقع منابع و سازماندهی و هماهنگی مناسب با سایر دستگاه‌های ذیربط برای اولین بار در ایام اربعین نرخ ارز دینار کاهش پیدا کرد، به طوری که قبل از شروع توزیع ارز اربعین هزار دینار عراق معادل 36 هزار تومان بود و در حال حاضر صرافی‌هایی هستند که حاضرند با نرخ 32 هزار تومان به بانک مرکزی بفروشند و البته نرخ بانک مرکزی 31500 تومان است.
کریمی تأکید کرد: بنابراین یک مداخله مفید توسط بانک مرکزی در زمینه پایین آوردن نرخ غیررسمی رخ داد و در حالی که نرخ بازار غیررسمی همیشه در زمان اوج تقاضای اربعین بالا می‌رفت امسال کاهش نرخ رقم خورد.
وی ادامه داد: دلیل این امر هم ورود بموقع و تأکید رئیس کل بانک مرکزی در زمینه توزیع ارز اربعین بود که حدود یک ماه قبل دستورالعمل ۱۱ بندی در این زمینه را به حوزه‌های ذیربط در بانک مرکزی و شبکه بانکی ابلاغ کرد که همه پیش‌بینی‌ها اعم از اینکه توزیع ارز حتماً به صورت دینار باشد در آن قید شده بود.
کریمی تصریح کرد: رئیس کل بانک مرکزی تأکید داشتند که دلارزدایی از همین توزیع ارز اربعین باید کلید بخورد چرا که توزیع ارز اربعین به شکل دلار با راهبرد بانک مرکزی در زمینه دلارزدایی تناقض داشت و خوشبختانه منابع دیناری در کشور به خوبی و بموقع تجهیز شد و از آنجا که زائرین و گردشگران عراقی زیادی در طول سال به ایران مراجعه می‌کنند و ارز خود را عرضه می‌کنند خوشبختانه از این منابع استفاده خوبی انجام گرفت.