مدیر سابق نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار:
چشم‌انداز بورس مثبت است
عامل تهدیدکننده‌ای در بازار سهام وجود ندارد
بازار سرمایه به عنوان یک بازار پرریسک و پویا، همواره با نوسانات زیادی روبه‌رو است و روند معاملات در آن از عوامل بسیار زیادی تأثیر می‌پذیرد.
اما این نوسانات در بازار سهام ایران به دلیل ناکارآمدی و عدم توانایی این نهاد برای کشف قیمت تعادلی و بهره ور، بسیار زیادتر از بازارهای توسعه‌یافته جهانی بوده است.
براساس اظهارنظر برخی کارشناسان، کارایی نهاد بازار سرمایه در کشف قیمت‌های تعادلی به پیش شرط‌هایی مانند شفافیت و تقارن کامل اطلاعاتی نیازمند است. پیش شرط‌هایی که به عقیده برخی از اندیشمندان اقتصادی و علوم مالی، نمی‌تواند درعمل محقق شود و همواره اطلاعات در بازار به صورت رتبه‌بندی منتشر می‌شد.
باوجود این تفاسیر، مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار طی سال‌های گذشته همواره سعی کرده‌اند تا با ایجاد زیرساخت‌های لازم، درجه کارایی بازارهای سهام را بالا ببرند و از رفتار هیجانی درآن بکاهند. اینکه مدیران بازار سهام در این راستا تا چه میزان موفق عمل کرده‌اند و چالش‌های پیش روی بازار چیست، سؤالاتی است که برای یافتن پاسخی برای آنها با سیدمهدی پارچینی، مدیر سابق نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.
شرح این گفت‌و‌گو در ادامه از نظر می‌گذرد.
ارزیابی شما از معاملات فعلی بازار سهام چیست؟ روند کنونی بازار سهام با چه تغییری نسبت به معاملات قبل از سال ۹۹ و آغاز ریزش‌های شاخص بورس همراه شده است؟
بازار سرمایه را می‌توان به لحاظ انجام معاملات به دو دوره زمانی تقسیم کرد، نخستین دوره زمانی به قبل از سال 1399 و دیگر دوره زمانی به بعد از سال 1399 برمی‌گردد.
در دوره قبل، از سال 1399 عمده فعالان بازار را اشخاص حقوقی تشکیل می‌دادند و اشخاص حقیقی سهم کمتری در روند معاملات داشتند، اما از سال 1399 با اجرایی شدن تخصیص سهام عدالت به مشمولان سهام عدالت و نیز ورود گسترده مردم برای سرمایه‌گذاری در بازار به منظور حفاظت سبد دارایی‌های خود در مقابل تورم، شکل غالب فعالین بازار از نهادهای مالی و اشخاص حقوقی به اشخاص حقیقی تغییر پیدا کرد.
در حقیقت عدم تناسب تعداد نهادهای مالی ارائه‌دهنده خدمات با میزان متقاضیان این دسته از خدمات و فعالین حاضر در بازار، عدم وجود فرهنگ سرمایه‌گذاری و رویکرد سنتی در حوزه سرمایه‌گذاری موجب شد تا در مواجهه با اخبار، رویدادها و شایعات شاهد رفتارهای هیجانی بیشتری در بازار باشیم. ارزیابی بازارهای مالی در اکثر کشورهای پیشرفته و توسعه یافته نشان‌دهنده غالب بودن فعالیت نهادهای مالی در بازارهاست و سرمایه‌گذاران خرد به صورت غیرمستقیم و از طریق نهادهای مالی درگیر سرمایه‌گذاری در بازار می‌شوند. زمانی که تعداد زیادی از افراد به صورت مستقیم برای سرمایه‌گذاری در بورس ورود می‌کنند مسلماً رفتار این افراد بر روند معاملات اثر می‌گذارد و شاهد رفتار هیجانی آنها در بازار خواهیم بود. به نظر می‌رسد از سال 1400 تاکنون به واسطه اقدامات انجام شده توسط نهاد ناظر بازار سرمایه با توسعه قابل توجه نهادهای مالی مواجه هستیم و مقداری فضا برای این موضوع بهبود پیدا کرده، به گونه‌ای که می‌توان گفت که مردم اکنون دسترسی راحت‌تری به نهادهای مالی دارند.
با توجه به تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر رشد تولید در سال 1402، بازار سرمایه تا چه میزان می‌تواند در تحقق شعار سال و نیز افزایش تولید کشور تأثیرگذار باشد؟
بازار سرمایه، بازاری است که می‌تواند در راستای کمک به تولید مؤثر واقع شود، اگر نقدینگی سرگردان و خرد در سطح جامعه به سمت بازارسرمایه هدایت و از طریق ارائه مشوق‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران به سمت شرکت‌ها سوق داده شود به طور حتم نقش کلیدی را در رشد و توسعه بنگاه‌های اقتصادی تأثیرگذار و در تحقق رشد تولید خواهد داشت. برای نمونه در این زمینه سازمان بورس اقدام به ارائه برخی از راهکارهای مناسب مانند استفاده از مکانیزم سلب حق تقدم در عرضه‌های اولیه کرد و این امر مورد توجه سرمایه‌گذاران و نیز عرضه کنندگان سهام قرار گرفت، چراکه سرمایه‌گذار در آینده نزدیک از وجوه پرداختی بابت خرید حق تقدم به داخل همان شرکت تزریق خواهد کرد و می‌تواند موتور محرکی برای رشد تولید و سودآوری باشد. از طرفی عرضه‌کننده ضمن بهره‌مندی از مشوق‌های اعلامی در قوانین و مقررات و تأمین شدن پول جدید برای عملکرد شرکت، به دلیل رقیق شدن درصد تملک همه سهامداران به یک نسبت تا حدودی ریسک‌های مدیریتی را کنترل می‌کند.
از نظر شما اکنون بازارهای جهانی که به عنوان یک عامل تأثیرگذار بر معاملات بازار تلقی می‌شود در چه موقعیتی قرار دارند؟
بررسی شرایط کلی اقتصاد جهان بویژه سیاست‌های فدرال رزرو در خصوص نرخ بهره، سیاست‌های اقتصادی کشور چین، حضور مؤثر هند در بازارهای جهانی و با توجه به جنگ روسیه و اوکراین نشان از آن دارد که با وجود نوسانات قیمتی محدود در کالاها نباید چندان شاهد نوسان شدید در بازارهای جهانی باشیم. با توجه به چنین مسأله‌ای، به لحاظ اقتصاد جهانی در شرایط فعلی اتفاق چندان جدی رخ نداده که باعث ایجاد نگرانی برای ایجا روند ریزشی بازار شود.
با توجه به ارزیابی فعالان حاضر در بازار سرمایه خطری تهدید کننده معاملات بورس نیست و اکنون این بازار در موقعیت مناسب سرمایه‌گذاری قرار دارد، از نظر شما چه عاملی در چند وقت گذشته منجر به ایجاد نوسانات کاذب در بازار شده است؟
به نظر می‌رسد اتفاقاتی که در روند نزولی بازار رخ داد ناشی از ابهام حاکم در صنایع و عدم وجود تعادل در سمت عرضه و تقاضا در بازار است، این درشرایطی است که با ارائه گزارش عملکرد شرکت‌ها شاهد رشد قابل توجه در عملکرد برخی شرکت‌ها و نیز پوشش بودجه با انحراف مثبت بیشتر شرکت‌ها خواهیم بود.
آنچه در طی ماه‌های اخیر عامل اصلی و زمینه‌ساز روند ریزشی در بازار شد، مربوط به حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی کشور و عدم تعیین تکلیف بموقع و مناسب تصمیمات بود که نرخ خوراک صنایع، نرخ و نحوه فروش خودرو، تعیین عوارض صادرات محصولات فولادی، قطعی برق، ... از جمله این موارد تلقی می‌شود.
پس از فراز و نشیب‌های ایجاد شده در بازار طی چند سال گذشته و ورود گسترده سهامداران به این بازار تا چه میزان به فرهنگ‌سازی در این حوزه اهمیت داده شده و مسئولان در این زمینه موفق عمل کردند؟
در خصوص رفتارهای هیجانی که در بازار با آن مواجه هستیم، بحث فرهنگ‌سازی جزو مسائل مهم ارزیابی می‌شود، اکنون سهامداران با رویکرد سنتی تمایل دارند تا نسبت به مدیریت دارایی خود اقدام کنند.
جنس بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها متفاوت است و عوامل مختلفی در سطح داخلی و بین‌المللی در آن دخیل است که این مسأله باعث می‌شود تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری در این بازار پیچیده‌تر از دیگر بازارها باشد.
زمانی که عوامل مختلف در روند معاملات بازارهای مالی دخیل می‌شوند، یک نوسان کوچک و مقطعی می‌تواند باعث تغییر تصمیم سرمایه‌گذاران خرد شود که این امر موجب اثر توده‌وار بر رفتار سایر سرمایه‌گذاران و در نهایت رفتار هیجانی در بازار خواهد شد.
در حوزه فرهنگ‌سازی باید اقدامات گسترده‌ای صورت بگیرد، در بورس‌های دنیا شاهد حضور غیرمستقیم مردم در بازار هستیم و مردم کمتر به صورت مستقیم درگیر بازار می‌شوند که اکنون در کشور برای فرهنگ‌سازی در بورس باید این موضوع مورد توجه باشد.
آیا سازمان بورس تاکنون توانسته به نقش خود در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی سهامداران موفق عمل کند؟
این موضوع فقط بر دوش سازمان بورس نیست، حتی آموزش و پرورش هم باید در زمینه آموزش سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه فعال باشد و آغاز فرهنگ‌سازی و شناخت کودکان نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس باید از زمان ورود آنها به مدارس باشد.
اکنون فضای فرهنگ‌سازی نسبت به سال 99 تغییر زیادی کرده است، تعداد صندوق‌های سهامی، مختلط، اهرمی که مجوز فعالیت گرفته‌اند افزایش یافته و منابع زیادی جذب این صندوق‌ها شده است اما اکنون در این زمینه در ابتدای راه قرار داریم و باید تلاش بیشتری برای هدایت مردم به سمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری صورت بگیرد. افرادی که سال 99 را تجربه کردند و ضرر و زیان سنگینی را در این بازار متحمل شدند، اکنون برای ورود به بازار به دنبال صندوق‌ها هستند و کمتر سعی می‌کنند به صورت مستقیم وارد بازار شوند، اکنون هم آمارهای موجود نشان از آن دارد که منابع تحت مدیریت صندوق‌ها با افزایش چشمگیری نسبت به سال 99 همراه شده است.
معضل فعلی سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در بورس چیست؟
اندازه بازار سرمایه دیگر مانند گذشته نیست، بازار بزرگ شده و نسبت به گذشته شاهد حضور بازیگران متنوع و بیشتری در این بازار هستیم.
متأسفانه مردم به صورت مستقیم وارد بازار می‌شوند، زمانی که اقتصاد کشور پیش‌بینی‌پذیر نیست و هر روز با شوک‌های اقتصادی مواجه می‌شود نوسانات به سرمایه مردم آسیب می‌زند که در این زمان وظیفه سازمان بورس حمایت از منافع سرمایه‌گذاران است.
برای نمونه زمانی که رئیس سازمان بورس اعلام می‌کند دامنه نوسان باید کاهش پیدا کند، به دنبال افزایش قدرت تحلیل بازار است تا از این طریق فرصتی به سهامداران داده شود که سرمایه‌هایشان در بازاردر اثر رفتارهای هیجانی آسیب نبیند. همچنین از طریق صندوق‌های تثبیت و توسعه بازار سرمایه، حمایت از بازار صورت می‌گیرد، سازمان بورس این رسالت را در نظر گرفته تا در مواقعی که بازار از عوامل بنیادی پیروی نمی‌کند و دچار شوک رفتاری می‌شود، این وضعیت را با واریز منابع تعدیل کند و ضمن کاهش ضرر سهامداران به دنبال عبور از این شرایط است. اگر فضای اقتصادی کشور پیش‌بینی پذیر شود و دید سهامداران برای سرمایه‌گذاری در بازار بلندمدت شود به طور حتم سرمایه‌گذاران از نوسانات بازار و دام تلاطمات مصون خواهند ماند.
اقدامات صورت گرفته و تصمیمات اتخاذ شده از سوی دولت و سازمان بورس را در راستای بهبود وضعیت معاملات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وزیر اقتصاد از روز نخست تأکید زیادی در فضای کسب و کار به بحث پیش‌بینی پذیری داشت و سازمان بورس هم با توجه به اینکه متولی بازار سرمایه است و با مشکلات صنایع آشنا بود، برگزاری جلسات میز صنعت را افزایش داد و خروجی‌ها را به دولت منعکس کرد.
در ارکان کلان کشور این تفکر ایجاد شده که سهامداران و سرمایه‌گذاران حقی نسبت به بنگاه‌ها و قیمت‌گذاری آن دارند که این مسأله خود به عنوان یک نکته مثبت تلقی می‌شود، این موضوع در دولت‌های گذشته هم بوده اما با این شدت پیگیری نمی‌شد. از سوی دیگر توسعه نهادهای مالی در طی سال‌های اخیر و ارائه مجوز برای راه‌اندازی نهادهای مالی جدید باعث می‌شود تا ضمن نوآوری و بهبود فضای سرمایه‌گذاری با معرفی ابزارهای جدید از سوی این نهادها به سازمان بورس، کمکی در زمینه توسعه ابزارهای مالی نوین و عمق بخشی به بازار شود. توسعه ابزارهای مالی همراه با توسعه نهادهای مالی می‌توانند سفیری برای سازمان بورس در راستای معرفی بهتر بازار سرمایه به صنایع و فعالین اقتصادی باشند.
آینده بازار سرمایه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به تلاش‌های درجریان از سمت مجلس، معاون اول رئیس جمهور، وزیر اقتصاد برای حل موارد ابهامی حاکم بر فضای اقتصادی کشور، کماکان آینده بازار را مثبت ارزیابی می‌کنیم، اکنون به لحاظ فضای سیاسی و اقتصادی پارامتر تهدید کننده‌ای در بازار وجود ندارد و بازار همچنان می‌تواند افق مثبتی داشته باشد.
بــــرش
توصیه شما به سهامداران برای سرمایه‌گذاری در بورس و کسب بازدهی مناسب از این بازار چیست؟ آیا از نظر شما بهتر نیست سهامداران به صورت غیرمستقیم و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری سرمایه‌های خود را وارد این بازار کنند؟
بررسی این موضوع مربوط به تکانه‌های اقتصادی است، اتخاذ تصمیمات مقطعی باعث ایجاد بسیاری از این شوک‌ها به بازار می‌شود، بازار نسبت به افرادی که صاحب تریبون هستند و اظهارنظرهای غیرکارشناسی ارائه می‌کنند، واکنش نشان می‌دهد. اگر در این زمینه دقت نظر بیشتری صورت بگیرد و با ثبات بیشتری در حوزه اقتصاد کلان کشور مواجه شویم قادر به مدیریت این مسائل خواهیم بود. سهامداران باید همیشه پس اندازهای خود را وارد بازار کنند و منابعی که جزو ضروریات زندگی آنها است را درگیر بازار نکنند. اگر سرمایه‌گذاران از دانش، زمان و تخصص کافی برخوردارند می‌توانند خود در بازار، سرمایه‌گذاری و اقدام به مدیریت سرمایه‌هایشان در بورس کنند، در غیر اینصورت باید از نهادهای حرفه‌ای و رسمی کمک بگیرند تا در دام کانال‌های تلگرامی و افراد غیرحرفه‌ای که به صورت غیررسمی در حال فعالیت هستند گرفتار نشوند.