مدیرپژوهش و فناوری شرکت ملی نفت درگفت وگو با «ایران» خبرداد
مشارکت 13 دانشگاه در22 مگا پروژه برای تحقق ازدیاد برداشت نفت
مجید میرزاحیدری
خبرنگار
افزایش سهم پروژه‌های فناورانه در حوزه‌های مختلف صنعت نفت، یکی از برنامه‌های اصلی شرکت ملی نفت ایران در شرایطی است که سهم پروژه‌های فناورانه در زمینه‌های مختلف چندان هم زیاد نیست ؛ بر همین اساس کارشناسان بر این باورند که شرکت‌های دانشبنیان در ایران مسیر پر پیچ و خمی را پشت سر گذاشته‌اند.
در سال‌های دور در صنعت ایران، شرکت‌های دانشبنیان جایی برای عرض اندام، معرفی و پیشرفت نداشتند. همواره روند سنتی و دولتی در صنعت دنبال می‌شد و پیشرفت صنعت در گرو دانش و تخصص افراد بود، افرادی که در دل صنعت مشغول به کار بودند و دغدغه به‌روز شدن و روزآمد کردن صنعت را نداشتند. نبود حامیان مالی، سختی‌های ناشی از تورم و تحریم عرصه را برای این شرکت‌ها تنگ کرده بود؛ رفته‌رفته با درک اهمیت حضور شرکت‌های دانشبنیان، بخش دولتی به تکاپو افتاد تا مسیر را برای حضور دانش‌بنیان‌ها فراهم کند. با آغاز به کار دولت سیزدهم اما حمایت از این شرکت‌ها رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت. این موضوع بویژه در صنعت نفت تحرکات بسیار ملموسی داشت. آنچنان که از زمان آغاز به کار دولت سیز دهم تعداد شرکت‌های دانش بنیان بشدت رو به فزونی گذارده است. با هدف بررسی وضعیت شرکت‌های دانش بیان در صنعت نفت، گفت‌وگویی با سید مهدیا مطهری، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران صورت گرفته که از نظر می‌گذرد:
با توجه به آغاز برنامه توسعه هفتم چه برنامه‌هایی برای افزایش تولید دنبال می‌شود؟
امسال به عنوان سال مهار تورم، افزایش تولید از سوی مقام معظم رهبری نامگذاری شده است. از طرف دیگر، امسال شروع برنامه هفتم توسعه کشور خواهد بود که در بند هشتم سیاست‌های کلی برنامه پنج ساله هفتم هم بر افزایش حداکثری تولید نفت و گاز، ازدیاد برداشت و افزایش ارزش افزوده تأکید شده است. پس امسال در واقع برای شرکت ملی نفت ایران سال افزایش تولید است. برای دستیابی به افزایش تولید نیازمند تحول هستیم. یعنی لازم است که نقاط ضعف خودمان در چهار موضوع اساسی سرمایه‌گذاری کسب و کار، فناوری و نوآوری، مدیریت سیستم‌های تولید و در نهایت توانمندسازی نیروی انسانی را شناسایی کنیم و در تصمیم‌گیری‌ها، پیگیری‌ها و اقدامات تمرکز خودمان را بر مرتفع کردن نقاط ضعف در راستای دستیابی به افزایش تولید متمرکز کنیم. از طرفی معتقدیم که افزایش تولید وابسته به دانشبنیان شدن است. دانش بنیان شدن یعنی اینکه در زنجیره ارزش بالادستی که شامل فازهای اکتشاف، توسعه، تولید و ازدیاد برداشت است، از فناوری‌های پیشرفته‌ای استفاده کنیم که باعث می‌شود بهره‌وری ما ارتقا پیدا کند. یعنی زمان و هزینه اقدامات ما در راستای افزایش تولید کاهش یابد و کیفیت بالا برود. برای دستیابی به این مهم، براساس ابلاغیه مدیرعامل محترم شرکت ملی نفت ایران، ستاد ویژه تحول و افزایش تولید دانش بنیان شکل گرفته است. این ستاد شامل پنج کارگروه است که یکی از آنها کارگروه فناوری و نوآوری است. دبیر این کارگروه، مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی و اعضای آن مدیریت‌های پشتیبانی ساخت و تأمین کالا، مهندسی و توسعه، کسب و کار، نظارت بر تولید نفت و گاز، برنامه‌ریزی تلفیقی و پارک فناوری و نوآوری نفت و گاز است. با توجه به موضوع مورد بررسی، نمایندگان شرکت‌های تابعه و دیگر مدیریت‌های ستادی برای ارتقای فناوری، نوآوری و ساخت داخل برای بهبود بهره‌وری منجر به افزایش تولید در کارگروه مذکور حضور خواهند داشت. انتظار می‌رود این کارگروه بتواند تسهیل‌گری در راهبری و مراقبت از میدان ارتقای فناوری در سطح شرکت ملی نفت را انجام دهد. وظایف این کارگروه متناظر با مقوله فناوری و نوآوری در زنجیره ارزش بالادستی صنعت نفت است. به عبارت دیگر، زنجیره ارزش بالادستی که متشکل از فازهای اکتشاف، حفاری، تولید و ازدیاد برداشت است، با مسائل فناورانه‌ای مواجه است که تلاش برای ارتقای فناوری در این فازها می‌تواند منجر به بهبود بهره‌وری از جمله افزایش ضریب بازیافت، افزایش بهره‌وری در حفاری و افزایش تولید شود. به عنوان نمونه و در حوزه ازدیاد برداشت؛ با توجه به اینکه میادین نفتی در نیمه عمر هستند، لازم است تا از روش‌های فناورانه بهبود تولید و ازدیاد برداشت برای افزایش تولید استفاده شود. در این راستا، با استفاده از توانمندی بازیگران زیست بوم فناوری و نوآوری از جمله دانشگاهها، شرکت‌های دانشبنیان و فناور، شرکت‌های خدمات چاه و شرکت‌های اکتشاف و تولید پروژه‌های پایلوت میدانی ازدیاد برداشت طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند.
در مجموع شرکت ملی نفت ایران در حوزه فناوری، به دنبال استفاده از فناوری‌های پیشرفته در جهت بهبود بهره‌وری است. برای این منظور طراحی و پیاده‌سازی پایلوت‌های فناورانه میدانی راهبرد اصلی شرکت ملی نفت ایران است. از مهم‌ترین اقدامات مورد انتظار از کارگروه مذکور می‌توان به سه مورد ذیل اشاره کرد:
- برگزاری رویدادهای فناورانه با حضور شرکت‌های تابعه، شرکت‌های دانشبنیان و فناور، شرکت‌های خدمات چاه، اکتشاف و تولید، تأمین کنندگان مالی خطرپذیر و سازندگان کالا و مواد
- تعریف طرح‌های ملی، پیشران، زیرساختی، روزآمد و مبتنی بر آینده‌نگاری (بند نهم سیاست‌های کلی برنامه هفتم)
- تعریف نظام مسائل زیست بوم فناوری و نوآوری؛ شناسایی نقاط ضعف و طرح‌ریزی و اقدام در جهت مرتفع کردن نقاط ضعف (به عنوان نمونه، اجرایی کردن پایلوت‌های فناورانه با چالش‌هایی از جمله تأمین مالی، ریسک موفقیت و فرآیند زمانبر مناقصه مواجه هستند که باید به دنبال رفع این چالش‌ها بود). با توجه به موارد فوق و بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده و در تعامل با دیگر مجموعه‌های زیست بوم فناوری و نوآوری نفت و گاز می‌توان به طراحی و پیاده‌سازی پایلوت‌های میدانی ازدیاد برداشت و بهبود تولید، توسعه فناوری‌های انرژی‌های پاک از جمله هیدروژن، تولید و ساخت بار اول، توسعه و کاربردی کردن تحول دیجیتال و هوشمندسازی در بالادستی نفت و گاز، احیای چاه‌های بسته و کم بازده، توسعه فناوری‌های حفاری و اکتشافی و شناسایی و مرتفع کردن چالش‌های زیست بوم فناوری و نوآوری در نفت و گاز به عنوان مهم‌ترین برنامه‌های مدیریت پژوهش و فناوری اشاره کرد. علاوه بر موارد فوق، برای اینکه دچار غافلگیری استراتژیک فناورانه در آینده نشویم، از سال گذشته در حال تدوین راهبرد فناورانه شرکت ملی نفت ایران هستیم. در طراحی این راهبرد از هوش مصنوعی و ظرفیت خبرگی صنعت نفت به شکل توأمان استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، تدوین راهبرد فناورانه شرکت ملی نفت ایران مبتنی بر نوآوری استفاده از فن‌کاوی (Tech Mining) است.
اقدامات در زمینه چاه‌های بسته و کم بازده تاکنون و تا پایان سال چه مواردی پیگیری خواهد شد؟
مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران نظام در پانزدهم فروردین ماه امسال فرمودند، باید بخش‌هایی که در اولویت دانش بنیان شدن هستند را به اطلاع مردم رساند. احیای چاه‌های غیرفعال و کم بازده نفتی به عنوان یکی از طرح‌های بزرگ پیشران و دانش بنیان کشور یکی از این بخش‌ها است. بر اساس نگرش سیستمی به مقوله تولید نفت و گاز می‌توان گفت که سه زیرسیستم مخزن، چاه و تأسیسات سطح‌الارضی وجود دارند. هر اقدامی که در جهت بهبود تولید انجام می‌شود اگر متناظر با هر یک از این زیرسیستم‌ها باشد، به ترتیب روش بهبود تولید مخزن‌محور، چاه‌محور و تأسیسات‌محور نامیده می‌شود.
تمایز این سه روش بهبود تولید در زمان دستیابی به افزایش تولید و سرمایه لازم برای این مهم است.
در این بین، روش‌های چاه محور مدت زمان و سرمایه کمتری را برای بهبود تولید در مقایسه با دو روش دیگر نیاز دارند و از این رو فرصت خوبی برای استفاده از توان شرکت‌های دانش بنیان و فناور هستند.
به طور خاص در تشبیه روش‌های بهبود تولید چاه محور و مخزن محور در رابطه با تولید می‌توان به یک مدار ساده الکتریکی که متشکل از یک قوه (باتری)، مقاومت و لامپ است، اشاره کرد. در اینجا مخزن متناظر با باتری و شدت نور لامپ متناظر با مقدار تولید نفت و گاز است. کم شدن نور لامپ (کاهش تولید نفت و گاز) می‌تواند ناشی از ضعیف شدن باتری (وجود مشکل در مخزن نفت و گاز از جمله کم شدن انرژی مخزن نفت و گاز) یا ایجاد مقاومت در مدار الکتریکی (به وجود آمدن مشکلاتی در اطراف چاه نفت و گاز از جمله تشکیل رسوبات) باشد. در این شرایط یا باید باتری را شارژ کرد (استفاده از روش‌های مخزن محور مثل تزریق آب یا گاز به مخزن برای افزایش انرژی مخزن) یا اثر نامطلوب مقاومت را کاهش داد (استفاده از روش‌های بهبود تولید چاه محور مثل شکافت هیدرولیکی). نگرش غالب در صنعت نفت عمدتاً متمرکز بر روش‌های بهبود تولید مخزن محور بوده است. طرح احیای چاه‌های بسته و کم بازده بستری است تا روش‌های چاه محور هم از حاشیه به متن بیایند و از این پتانسیل هم در کنار سایر روش‌ها بتوان برای افزایش تولید استفاده کرد. یکی دیگر از مزایای این طرح هم عبارت از دانش بنیان شدن شرکت‌های ارائه دهنده خدمات چاه به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان زیست بوم فناوری و نوآوری است. شرکت‌های دانش بنیان و فناور می‌توانند با نوآوری در روش‌های بهبود تولید چاه‌محور به عنوان پژوهش و فناوری متصل یا منفصل شرکت‌های خدمات چاه، نقش مهمی در دانش بنیان شدن و ارتقای سطح فناوری در صنعت نفت داشته باشند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها برای استفاده از توان شرکت‌های دانش بنیان برای افزایش تولید چاه‌محور، مدل قرارداد بود که با طراحی آن در شرکت ملی نفت، زمین بازی مناسب برای ایفای نقش دانش بنیان‌ها در این حوزه ایجاد شد.
تاکنون هشت قرارداد مابین پارک فناوری و نوآوری نفت و گاز به نمایندگی از شرکت ملی نفت و شرکت‌های دانشبنیان و فناور امضا شده است. به یاری خدا شاهد امضای قراردادهای بسیار بیشتری در این حوزه دانش بنیانی تا پایان سال خواهیم بود. در ادامه خلاصه‌ای از اقدامات انجام شده تاکنون ارائه می‌شوند:
اعلان فراخوان طرح در 12 بهمن 1400: در این فراخوان، 28 شرکت دانشبنیان و 25 شرکت فناور مجموعاً 53 شرکت ثبت نام کردند که تعداد بالای شرکت‌ها حاکی از جذابیت طرح برای شرکت‌های دانشبنیان و فناور است.
ارزیابی اولیه شرکت‌های متقاضی: کارگروه ارزیابی اولیه با مشارکت نمایندگان مدیریت نظارت بر تولید نفت و گاز، مدیریت پژوهش و فناوری و همکاران پارک تشکیل جلسه داد. در نهایت 48 شرکت دانشبنیان و فناور صاحب صلاحیت اولیه برای ادامه مراحل فراخوان تشخیص داده شدند.
برگزاری نشست‌های مجزا با سه رکن اصلی مشارکت کننده در طرح احیای چاه‌ها: سه جلسه مجزا با شرکت‌های فناور/ دانش بنیان به عنوان طرف دوم قرارداد، شرکت‌های ارائه دهنده خدمات چاه به عنوان شرکت‌های همکار در پیاده‌سازی فناوری و تأمین کنندگان مالی به عنوان سرمایه‌گذاران خطرپذیر جهت آشنایی با ابعاد مختلف فنی، عملیاتی و سرمایه‌گذاری برگزار شد. نشست به‌هم‌رسانی کسب و کارهای مرتبط با طرح احیای چاه‌ها: متعاقب برگزاری جلسات جداگانه فوق، در نشست هم‌رسانی کسب و کارها موسوم به B2B (Business-To-Business) با مشارکت حدود 250 نفر از نمایندگان این مجموعه‌ها در مرکز همایش‌های بین‌المللی کوشک برگزار شد. در این نشست، شرکت‌های متقاضی به ارائه فناوری‌های خود پرداختند و فرصت مناسبی در اختیار این شرکت‌ها قرار داده شد که زمینه برای حمایت شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات چاه و مشارکت سرمایه‌گذاران خطرپذیر فراهم شود.
در زمینه اکتشاف، آر اند دی چه اقداماتی در سال گذشته صورت داده و چه اهداف و برنامه‌هایی در سال جاری دنبال می‌شود؟
طرح توسعه فناوری‌های حوزه اکتشاف در اواخر سال 1396 شروع شد و با انعقاد چند قرارداد با دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حال انجام است. هر کدام از این قراردادها متشکل از چندین پروژه پژوهشی و فناورانه است. تعریف این پروژه‌ها با توجه به نقشه راه توسعه فناوری‌های انتخاب شده در سه حوزه زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و مهندسی نفت- حفاری اکتشافی است. از سال گذشته 16 عنوان پروژه جاری پژوهشی و فناورانه ذیل مگاپروژه‌های اکتشافی در حال انجام است.
یک پروژه هم با عنوان «تلفیق داده‌های ماهواره‌ای و گرانی‌سنجی در فرآیند اکتشاف ذخایر هیدروکربنی» خاتمه یافته و از نتایج و دستاوردهای آن در مدیریت اکتشاف استفاده می‌شود.
برخی از نقشه راه‌های توسعه فناوری هم که پروژه‌های اکتشافی بر اساس آنها تعریف می‌شوند، در حال بازنگری هستند و تلاش شده خروجی این پروژه‌ها منجر به پایلوت‌های فناورانه میدانی در بلوک‌های اکتشافی مشخص شوند.
در سال 1402 هم 20 عنوان پروژه جاری پژوهشی و فناوری وجود دارد. به علاوه، 30 عنوان چالش فناورانه در حوزه اکتشاف شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های تابعه شناسایی شده است که در کمیته تخصصی مربوطه با حضور کارشناسان و متخصصان حوزه اکتشاف شرکت ملی نفت و شرکت‌های تابعه، این چالش‌ها غربالگری، تجمیع و اولویت‌بندی می‌شود.
در زمینه افزایش تولید از محل ازدیاد برداشت، آر اند دی در راستای تحقق این هدف چه وظایف و برنامه‌هایی دارد؟
نقش ازدیاد برداشت در افزایش تولید بسیار پررنگ است؛ به گونه‌ای که در سناریوهای 7/5 و 5/6 میلیون بشکه نفت تولیدی، به ترتیب 900 هزار و 5/1 میلیون بشکه آن باید از محل ازدیاد برداشت باشد. از این‌رو یکی دیگر از حوزه‌های دانشبنیان شدن، حوزه بهبود تولید و ازدیاد برداشت است که در سال گذشته هم شاهد تغییر رویکرد قراردادهای بزرگ با دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حوزه بهبود تولید و ازدیاد برداشت بودیم.
در این حوزه 22 مگاپروژه با 13 دانشگاه و پژوهشگاه صنعت نفت داریم که ارزش قرارداد آنها بالغ بر هزار میلیارد تومان به اضافه 55 میلیون یورو است.
با توجه به رویکرد میدانمحور موجود در این قراردادها، از سوی نخبگان کشور انتقاداتی به این قراردادها وارد بود. به‌عنوان نمونه می‌توان به وجود بسته کاری دوم در قراردادهای میدانمحور اشاره کرد که مشتمل بر مطالعه جامع مخزن و تهیه طرح توسعه است. براساس تجربیات موفق ملی و بین‌المللی این نوع کار توسط شرکت‌های حرفه‌ای مطالعه مخزن انجام می‌شود. با درک این انتقادات و با هدف کارآتر کردن خروجی‌ها و محصولات مورد انتظار از این قراردادها، رویکرد قراردادها از میدانمحور به فناوری‌محور تغییر کرد. در این راستا جلسات خوبی با دانشگاهها و شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت برگزار شد و ماحصل آن تغییر رویکرد از میدانمحور به مسأله‌محور فناورانه بود.
در رویکرد مسأله‌محور فناورانه، چالش‌ها و مسائل فناورانه میادین نفتی شناسایی و اولویت‌بندی شدند. در نتیجه 50 مسأله فناورانه در حوزه بهبود تولید و ازدیاد برداشت به مراکز پژوهشی و تحقیقاتی طرف قرارداد ارائه شدند. در این چهارچوب، چالش‌های اولویت‌دار به میادین نفتی که چالش مد نظر در آن موضوعیت دارد؛ تخصیص داده شدند. براساس فرایند مدیریت فناوری، دانشگاه/پژوهشگاه نسبت به شناسایی فناوری‌ها در راستای رفع هر چالش مرتبط با میدان واگذار شده، انتخاب فناوری مناسب از بین فناوری‌های شناسایی شده و در نهایت نحوه کسب فناوری منتخب، پیشنهادات را به شرکت ملی نفت ارائه داده‌اند که در مرحله تأیید و تصویب این پیشنهادات هستیم. در این رویکرد میدان نفتی که موضوع قرارداد است، جایگاه پایلوت را خواهد داشت یعنی دانشگاه در جهت توسعه یک فناوری برای رفع چالش آن میدان حرکت می‌کند و هنگامی که فناوری مورد نظر در میدان پیاده‌سازی شد می‌توان گفت فناوری به اثبات رسیده است و متعاقباً و ضمن بهره‌مندی از آن در میدان مورد نظر، در میادین مشابه هم می‌تواند پیاده‌سازی شود و در نهایت ازدیاد برداشت و بهبود تولید حاصل می‌شود.
می‌توان فناوری توسعه داده شده را در بازارهای منطقه معرفی کرد و از این طریق به تحقق درآمد دانشبنیان از طریق صدور خدمات فناورانه کمک کرد. در این رویکرد تأکید بر آن است که پروژه‌ها در قالب پایلوت‌های فناورانه میدانی تعریف شوند بدین‌معنا که صرفاً یک اقدام مطالعاتی، آزمایشگاهی یا مدل‌سازی انجام نشود، بلکه در تکمیل زنجیره توسعه فناوری در راستای حل مسائل فناورانه، طراحی و پیاده‌سازی فناوری در مقیاس پایلوت در میدان نفتی هم انجام شود. معتقدیم بعد از طراحی و اجرای پایلوت‌های میدانی فناورانه از جمله پایلوت میدانی ازدیاد برداشت، شاهد شکل‌گیری نسل نوینی از پروژه‌های پژوهش و فناوری در صنعت نفت خواهیم بود که هدف آنها تکمیل حلقه‌های یادگیری حاصل از پروژه‌های پایلوت است. با انباشت دانش در این حوزه، می‌توان به نوآوری در ارائه روش‌های بهبود تولید و ازدیاد برداشت در سطح جهانی و متناسب با مخازن نفت و گاز کشور هم دست پیدا کرد.
به‌عنوان نمونه، پایلوت ازدیاد برداشت در سازند بنگستانی میدان اهواز در حال طراحی است و به یاری خدا از اواخر امسال یا اوایل سال آینده وارد مراحل پیاده‌سازی در میدان می‌شود. پایلوت‌های ازدیاد برداشت و بهبود تولید دیگر هم به‌تدریج وارد مدار خواهند شد. این پایلوت‌های میدانی ازدیاد برداشت برای ما اهمیت حیاتی دارند چرا که انتظار می‌رود وزن قابل توجهی از افزایش تولید، ناشی از به‌کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت باشد. در مورد اهمیت پایلوت میدانی ازدیاد برداشت در میدان اهواز اجازه دهید به این نکته اشاره کنم که در حدود 750 میلیارد بشکه نفت درجا در مخازن کشور داریم که یک‌سوم آن یعنی 250 میلیارد بشکه در مخازن بنگستانی قرار دارند. مخازن بنگستانی نوع خاصی از مخازن کشور هستند که به‌دلیل متراکم بودن سنگ مخزن، قابلیت عبوردهی سیال در داخل آن مقادیر کمی است و از این‌رو ضریب بازیافت در این دسته میادین در مقایسه با سایر مخازن کمتر است.
با توجه به 250 میلیارد بشکه حجم نفت درجا در مخازن بنگستانی و ضریب بازیافت کم این مخازن، در صورت موفقیت پایلوت میدانی ازدیاد برداشت در مخزن بنگستانی میدان اهواز، ضمن دستیابی به فناوری ازدیاد برداشت در این نوع مخازن، می‌توانیم شاهد تحقق افزایش ضریب بازیافت و در نتیجه افزایش میلیاردها بشکه نفت قابل استحصال به میزان قابل توجه از مخازن بنگستانی باشیم.
بـرش
یکی از ضعف‌ها کم بودن تعداد شرکت‌های دانشبنیان در زمینه پژوهش و فناوری است. در این خصوص چه اهداف و برنامه‌هایی را برای افزایش تعداد این شرکت‌ها دنبال می‌کنید؟
در تغییر رویکردی که در حوزه پژوهش و فناوری انجام شده است، اصرار داریم که فعالیت‌های مرتبط با سطوح بلوغ فناوری شماره پنج و شش توسط شرکت‌های دانشبنیان و فناور انجام شود. در برخی قراردادها هم این مسأله را شرط کرده‌ایم و در مگاپروژه‌های پژوهشی و فناورانه تأکید بیشتری بر شکل‌گیری شبکه یا زنجیره‌ای از شرکت‌های دانشبنیان داریم. به علاوه، تعداد شرکت‌های دانشبنیان تابعی از حجم تقاضا در طرف شرکت ملی نفت است که در این حوزه هم با هماهنگی با ارکان زیست‌بوم فناوری و نوآوری به دنبال بالفعل کردن تقاضاهای پنهان هستیم. در این چهارچوب، چالش‌های شرکت ملی نفت در حوزه‌هایی از جمله خوردگی، هوشمندسازی، اکتشاف، حفاری، تولید و ازدیاد برداشت را به اتفاق همکاران مربوطه در شرکت‌های تابعه و مدیریت‌های ستادی شرکت ملی نفت احصا، تجمیع و جامع‌سازی می‌کنیم و آنها را در قالب رویدادهای فناورانه گام معکوس به عنوان چالش‌ها و مسائل فناورانه به شرکت‌های دانشبنیان و فناور در حوزه‌های مربوطه ارائه می‌دهیم و از این طریق با افزایش تقاضا، به شکل‌گیری و همچنین تقویت شرکت‌های دانشبنیان و فناور کمک می‌کنیم. یکی دیگر از شیوه‌هایی هم که می‌توان به افزایش تعداد شرکت‌های دانش بنیان کمک کرد، تغییر در متن قراردادها است.