بریکس قدرت نفت و گاز جهان می‌شود
مسعود مستاجران
کارشناس ارشد مسائل حوزه دیپلماسی انرژی
در دهه‌های اخیر شاهد هستیم گروه‌های اقتصادی با هدف همکاری و هم‌افزایی ظرفیت‌ها برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و افزایش سطح رفاه و افزایش بهره‌وری در استفاده از منابع کشورهای عضو تشکیل می‌شوند.
با توجه به رویکرد تقابلی و تهاجمی کشورهای غربی با محوریت امریکا علیه برخی از کشورها نظیر چین و روسیه، تلاش‌هایی برای کاهش اثرپذیری و آسیب ناشی از اقدامات خصمانه کشورهای غربی توسط برخی کشورهای مستقل و قدرتمند از منظر اقتصادی صورت پذیرفته که گروه بریکس یکی از مهم‌ترین مصادیق این موضوع است.
پیش از این نیز شاهد رویکرد مشابه در کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بودیم. ایران با عضویت در نهادهایی نظیر بریکس و سازمان همکاری شانگهای که سه قدرت شرقی چین، روسیه و هند نیز در آنها حضور دارند، می‌تواند از فرصت‌های بالقوه قابل‌توجهی برای اقتصاد، انرژی و شرایط ژئوپلیتیک خود برخوردار شود و زمینه را برای متنوع‌سازی روابط خارجی خود فراتر از اتحادهای منطقه‌ای کنونی هموار سازد. گروه بریکس با دارا بودن حدود 42 درصد از جمعیت جهان، سهم 26 درصدی از تولید ناخالص داخلی جهان، منابع وافر انرژی و غذایی و همچنین حضور نمایندگان از چهار قاره مهم دنیا دارای ظرفیت بالقوه مناسبی برای نقش‌آفرینی در عرصه اقتصاد جهانی است. توانمندی‌های فناورانه بالای اعضای این گروه در زمینه صنایع هوافضا، هسته‌ای، انرژی، نظامی، فناوری اطلاعات و سلامت در کنار داشتن حق وتو دو عضو این گروه (چین و روسیه) در شورای امنیت موجب قدرت سیاسی - اقتصادی این گروه در عرصه بین‌المللی است. در نشست اخیر سران بریکس در تاریخ دوم شهریورماه اعلام شد که 6 عضو جدید شامل ایران، آرژانتین، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و اتیوپی به این گروه دعوت شده‌اند و از اول ژانویه ۲۰۲۴ (۱۱ دی ۱۴۰۲) به عضویت کامل بریکس درخواهند آمد.
ایران به دلیل برخورداری از منابع وافر انرژی فسیلی و تجدیدپذیر و تولید حجم قابل‌توجه نفت و گاز جهان، یکی از کشورهای مهم برای مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی دنیا از جمله چین و هند محسوب می‌شود؛ بنابراین، مشارکت ایران در بریکس پلاس می‌تواند فرصت‌هایی را برای همکاری‌های حوزه انرژی با دیگر اعضای این گروه فراهم کند که این امر به گسترش صادرات انرژی کشور کمک خواهد کرد.
اعضای بریکس پلاس مهم‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت‌خام هستند و با سهم 43 درصدی از تولید و 35 درصدی از مصرف نفت‌خام جهان به عنوان یک گروه کاملاً مؤثر در صنعت نفت می‌توانند ایفای نقش نمایند. ایران نیز با وجود چالش‌های ناشی از تحریم و کاهش تکلیفی نفت‌خام همچنان کشوری مهم در تولید نفت‌خام بوده و 10 درصد از تولید نفت این گروه به ایران اختصاص دارد. یکی از محورهای مهم همکاری در بین اعضای گروه بریکس می‌تواند تضمین عرضه و تقاضای نفت‌خام در بین اعضا باشد و از این طریق می‌تواند منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت‌خام تأمین شود. در گام بعدی می‌تواند این گروه برای معاملات نفتی بین اعضا از ارز مرجع خود استفاده کند.
در شرایط کنونی شواهد حاکی از آن است حداقل در زمینه کاهش وابستگی به دلار، اجماع مناسبی میان اعضای بریکس در حال شکل‌گیری است که در صورت موفقیت کامل در تحقق این هدف، دستاورد مهمی در کارنامه بریکس ثبت خواهد شد و این امر کشورهای بیشتری را برای عضویت در بریکس ترغیب خواهد کرد.
بنابراین دستیابی به هدف کاهش وابستگی به دلار بویژه در معاملات نفتی فی‌ما‌بین اعضا به نظر دست‌یافتنی باشد. بویژه آنکه کشورهای روسیه و ایران با تحریم روبه‌رو بوده و از سوی دیگر کشورهای چین و هند تمایل به خرید نفت از این دو کشور دارند.
همچنین بررسی آمار تولید و مصرف گاز طبیعی نشان می‌دهد 36 درصد از تولید گاز به کشورهای عضو بریکس پلاس اختصاص داشته و از سوی دیگر این گروه نزدیک به 35 درصد از گاز طبیعی جهان را مصرف می‌کند.
در میان اعضای بریکس پلاس، ایران نزدیک به 20 درصد از تولید گاز طبیعی این گروه را به خود اختصاص داده و نقش مهمی در این زمینه خواهد داشت. با توجه به نیاز کشورهای عضو به گاز مایع شده (LNG)، توسعه مشترک فناوری‌های حوزه LNG و احداث تأسیسات مرتبط می‌تواند یکی از محورهای همکاری بوده تا از این طریق ضمن بازارسازی برای گاز کشورهای عضو، نیاز سایر اعضا تأمین شود.
رویکرد عمومی بریکس متمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها در کشورهای عضو بوده؛ بنابراین عضویت ایران در این گروه می‌تواند فرصت‌هایی را برای کشور فراهم کند تا از طرح‌های توسعه‌ای گروه در حوزه زیرساخت‌ها در انواع زمینه‌های صنعتی، عمرانی، مخابراتی، انرژی، مواصلاتی و سایر زمینه‌ها بهره‌مند شود؛ امری که به‌شدت کشور نیازمند آن است.