ناگفته‌هایی از نحوه شروع هدفمندی یارانه‌ها
رئیس‌جمهور (احمدی‌نژاد) گفـت بایـد کارهــا را نهایــی کنیــم؛ می‌دانســتیم بایــد در روزهــای آینــده طــرح را اجــرا کنیــم، بــرای همیــن در شـب‌های محـرم دوبـاره بـه دفترمـان برمی‌گشـتیم. رئیس‌جمهور در جلسـه‌ای (یکـی از شـب‌های محـرم سـال 89) بـه مـن گفـت: «سـناریوهای نهایـی حامل‌هـای انـرژی را بیـاور»
اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها یکی از پروژه‌های سنگین اقتصادی کشور بود که در قالب طرح تحول اقتصادی و در زمان دولت‌های نهم و دهم کلید خورد. در آن سال‌ها، دولت وقت با تعیین یارانه نقدی 45500 تومانی برای بیش از 63 میلیون نفر، اجرای این طرح را کلید زد که پرداخت این رقم تا زمان دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز ادامه داشت و در دولت سیزدهم، رقم یارانه نقدی به 300 و 400 هزار تومان افزایش یافت. محمدرضا فرزین به عنوان دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها در قالب کتاب درس‌هایی از هدفمندی یارانه‌ها، نکات زیادی را درباره روند اجرای این طرح بیان کرده است. در شماره امروز نیز، فرزین درباره تغییر یارانه نان و تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه سخن گفته است.
در سـال 89 علاوه بـر قیمـت حامل‌های انـرژی، قیمـت نـان هـم افزایـش یافـت و اصلاحات اساسـی در ایـن حـوزه صـورت گرفـت. محورهـای اصلـی اصلاحات در حـوزه کالاهای اساسـی و آرد و نـان چـه بـود؟
یکـی از سـخت‌ترین و پرخطرتریـن اقداماتـی کـه در طـرح تحـول اقتصـادی صـورت پذیرفـت اصلاحات قیمتـی در حـوزه آرد و نـان بود. بسـیاری از کارشناسـان و نماینـدگان مجلـس در آن دوران قیمت‌گذاری بـه دولـت توصیـه می‌کردنـد کـه وارد فرایند اصلاح قیمـت نـان نشـوید. چـرا کـه نـان قـوت عـام مـردم اسـت و هرگونـه تغییـر در قیمـت آن منجـر بـه اعتراضـات اجتماعی شـدیدی خواهد شـد. برخی نیـز بـه تجربه‌های شکسـت خـورده دولت‌های قبلـی در اصلاحات در ایـن حـوزه اشـاره می‌کردنـد. امـا ناکارایـی و فسـاد در ایـن حـوزه آنقـدر زیـاد بـود کـه نمی‌شـد رونـد قبلـی آن را ادامـه داد و قطعاً بایـد اصلاحاتی صـورت می‌پذیرفـت. در سـال‌های اولیـه مطالعـات طـرح تحـول اقتصـادی موضـوع آرد و نـان در کنـار سـایر کالاهای اساسـی کـه در آن سـال‌ها ردیـف یارانـه‌ای مسـتقلی در بودجـه داشـتند مطـرح شـد. به عبـارت دیگـر موضـوع یارانـه کالاهای اساسـی و حامل‌های انـرژی از ایـن منظـر متفـاوت بودنـد. یارانـه کالاهای حامل‌های انـرژی به صـورت ضمنـی بـود، یعنـی دولـت پـول نفـت خـام را کمتـر می‌گرفـت و قیمـت حامل‌های انـرژی را قیمت‌گذاری می‌کـرد. لـذا آنچـه در مـورد اعـداد یارانـه انـرژی بویژه غیـر از بـرق و گاز وجـود داشـت یارانـه‌ای اسـت کـه از مـا‌بـه‌التفـاوت قیمـت داخلـی آن بـا قیمـت جهانـی به دسـت می‌آیـد کـه ایـن مـا‌بـه‌التفـاوت در بودجـه منعکـس نمی‌شـد. امـا در مـورد کالاهای اساسـی ردیفـی در بودجـه منظـور می‌شـد کـه در سـال 1389 تقریباً 4300 میلیـارد تومـان بـود کـه ایـن رقـم در اختیـار دولـت قـرار می‌گرفـت تـا کالاهای اساسـی مانـند گنـدم، برنـج، روغـن نباتـی، شـیر و سـایر کالاهای اساسـی را بـا قیمتـی بالاتر خریـده و بـا اسـتفاده از ایـن منابـع بـا قیمتـی پاییـن‌تر بـه مـردم بفروشـد. بنابرایـن در جلسـات مشـترک بـا مدیـران و کارشناسـان وزارت بازرگانـی آن زمـان، تفکـر غالـب ایـن بـود کـه در مـورد برخـی از کالاهای اساسـی نمی‌تـوان و به عبـارت دیگـر صحیـح نیسـت کـه یارانـه آنهـا قطـع شـود. مثلاً عمومـاً بـا قطـع یارانـه شـیر مخالـف بودنـد. مدیـران وزارتخانـه مثـل آقـای مفتـح کـه آن زمـان معـاون بازرگانـی داخلـی بـود معتقـد بـود یارانـه شـیر کاملاً بـه گروه‌های هـدف می‌رسـد یـا مثلاً یارانـه شـیر مـدارس کـه در برخـی از اسـتان‌های کشـور اجـرا می‌شـد طـرح موفقـی بـود کـه کاملاً بــه گروه‌های هــدف می‌رســید. شــواهد نشــان می‌دهــد در ســال‌های اخیــر کــودکان در بســیاری از مــدارس مناطــق محــروم و حتـی در بسـیاری از مـدارس شـهرهای تهـران در جنـوب شـهر، دارای سـوء تغذیـه هسـتند و نیـاز جدی بـه طـرح تغذیـه در مـدارس داریـم. حتـی در بسـیاری از ایـن مـدارس بایـد حداقـل یـک وعـده غـذای گـرم نیـز بدهیـم. ایـن طـرح می‌توانـد کاملاً هدفمنـد و بـا پرداخـت یارانـه بسـیار اندکـی نسـبت بـه سـایر یارانه‌ها صـورت پذیـرد و کارایـی آن هـم بسـیار زیـاد باشـد. امـا در مـورد یارانـه آرد و نـان معتقـد بودنـد کـه حتماً بایـد اصلاح قیمـت صـورت پذیـرد. در حـوزه بـازار آرد و نـان در کشـور، آقـای رضـا عبداللهـی کـه در آن سـال‌ها نماینـده مجلـس بــود افــکار بســیار روشــنی داشــت. وی معتقــد بــود بایــد در ایــن حــوزه بیــن کارخانجــات آرد و نانوایی‌ها رقابـت شـکل بگیـرد. او منتقـد تعییـن قیمـت توسـط نهادهـای دولتـی بـود. عبداللهـی دائماً بـا اسـتفاده از آمـار نشـان می‌داد کـه قطـع یارانـه آرد نمی‌توانـد بـه افزایـش چشـمگیـری در قیمـت نـان منجـر شـود و دولـت را بـه انجـام اصلاحات در ایـن حـوزه تشـویق می‌کـرد. در ســال 89 مــا حــدود 400 کارخانــه آرد و 6 هــزار نانوایــی داشــتیم کــه روزانــه 30 هــزار تــن نـان تولیـد می‌کردنـد. مصـرف سالانه گنـدم نیـز حـدود 12 میلیـون تـن بـود. یعنـی بـه هـر کارخانـه تقریباً 30 هـزار تـن گنـدم می‌رسـید. گنـدم هـم بـا قیمـت تضمینـی حـدود 250 تومـان از کشـاورزان خریـداری می‌شـد و پـس از توزیـع بیـن کارخانجـات آرد، آرد توسـط شـرکت بازرگانـی دولتـی از آنهــا خریــداری می‌شــد و بــه چندیــن نــرخ بــه نانوایی‌ها فروختــه می‌شــد. قیمت آرد برای نانوایی‌ها 3 نرخ 75 ریالی، 100 ریالی و 400 ریالی و آزاد بود. کار اصلــی تعــدادی از نانوایی‌ها کــه هر کــدام ســهمیه مشــخصی داشــتند فقــط فــروش آرد سهمیه‌ای شــان بــود. بــر آوردهــا نشــان می‌داد حــدود 10 هــزار نانوایــی فقــط آرد می‌فروشــند. از طــرف دیگــر در حــوزه تولیــد گنــدم چــون گنــدم بــا قیمــت تضمینــی توســط دولــت خریــداری می‌شــد مشکلات عدیــده‌ای وجــود داشــت. بــه طوری کــه مشکلات در کل زنجیــره گنــدم - آرد و نــان مشــاهده می‌شــد. راهبــردی کــه بــرای اصلاح قیمــت اتخــاذ شــد ایــن بــود کــه قیمــت آرد را بــه قیمــت خریــد تضمینـی گنـدم کـه در آن سـال 250 تومـان بـود برسـانیم و دولـت را از فرایندهـای عملیاتـی خریـد گنــدم و فــروش بــه کارخانجــات آرد و ســپس فــروش بــه نانوایــی‌ها خــارج کنیــم ولــی بــر تمــام فرایند نظـارت صـورت گیـرد. بنـا شـد یارانـه پرداختـی بـه ایـن فرایند کـه در آن سـال حـدود 3200 میلیـارد تومـان در بودجـه دولــت منظــور می‌شــد به صــورت یکســان بــه تمــام افــراد پرداخــت شــود. به همیــن دلیــل معــادل 5 هـزار تومـان یارانـه نقـدی بـه عـدد یارانـه مـورد نظـر بـرای حامل‌های انـرژی اضافـه شـد و یارانـه نقـدی بـه 45500 تومـان افزایـش یافـت. البتـه چـون تعـداد افـراد متقاضـی یارانـه در شـروع حـدود 63 میلیـون نفـر بـود، لـذا ایـن عـدد کمـی فراتـر از سـرانه آن می‌شـد. از طـرف دیگـر قیمـت سـوخت بـرای نانوایی‌ها تغییـر چندانـی نکـرد و در شـروع طـرح قـرار شـد آرد بـه صـورت اعتبـار بـه نانوایی‌ها داده شـود. ایـن طـرح توسـط وزارت بازرگانـی اجـرا شـد و آقـای مهـدی غضنفـری (وزیـر بازرگانـی) و همکاران شـان ماننـد آقایـان علـی خانـی، آدم عـارف، خانـم مرجـان فقیـه نصیـری و ضیغمـی تلاش زیــادی بــرای طراحــی و اجــرای آن متقبــل شــدند و آثــار مثبــت بســیار زیــادی از جملــه کاهــش ضایعـات گنـدم و آرد در کشـور و اینکـه بسـیاری از مفاسـد فرایند مالـی آن حـذف شـد را بـه همـراه داشـت. بـرای مثـال در قیمت‌ها، نـان سـنگک در تهـران از 250 تومـان بـه 400 تومـان افزایـش یافـت و نـان لـواش از 50 تومـان بـه 90 تومـان رسـید، ولـی یارانـه 5 هـزار تومانـی نقـدی بـرای هـر نفـر بـرای طبقـات متوسـط و فقیـر جامعـه بسـیار بالاتراز افزایـش قیمتـی بـود کـه در نـان اتفـاق افتـاد. البتـه متأسفانه الان کـه در سـال 1398 سـاختار ایـن بـازار را نـگاه می‌کنیـم مشـاهده می‌شـود کـه بیـن نـرخ خریـد گنـدم از بـازار جهانـی، قیمـت خریـد گنـدم ارزان و قیمـت فـروش آرد بـه نانوایی‌ها اختلافات جدی وجـود دارد. مشــکل اصلــی هــم، همــان نقــدی اســت کــه در ابتــدا بــه فرایند اصلاحات اقتصــادی اشــاره کـردم. تـا زمانـی کـه سـاختار بـازار گنـدم، آرد و نـان اصلاح نشـود هرگونـه اصلاح قیمتـی مـا را مجدداً بــه نقطــه اولیــه برمی گردانــد. هـدف اصلـی از تغییـر روش پرداخـت یارانـه در ایـن حـوزه اصلاح سـاختار بـازار و شـکل‌گیری قیمت‌های رقابتــی بــود. ولــی همچنــان تفکــر قبلــی حاکــم بــوده و نــوع سیاســت‌گذاری مان در ایــن حـوزه در چهارچوب نظـم قبلـی صـورت گرفـت.
اینکـه قیمـت نـان را تثبیـت کنیـم، قیمـت آرد را تثبیـت کنیـم و نظـام چنـد نرخـی برقـرار کنیـم و بـا قیمـت تضمینـی بـدون توجـه بـه قیمـت گنـدم در بـازار جهانـی آن را از کشـاورز خریـداری کنیـم. در حالـی کـه بایـد همـه ایـن سیاسـتگذاری‌ها را تغییـر می‌دادیـم. بـرای مثـال می‌توانیـم از تولیـد گنـدم به‌عنوان یـک محصـول اسـتراتژیک حمایـت کنیـم امـا ایـن حمایـت را می‌توانیـم سـر مزرعـه داشـته باشـیم ولـی بـه قیمـت وارداتـی آن خریـداری کنیـم. از طـرف دیگـر صـادرات و واردات آن را هـم آزاد بگذاریـم. حمایـت سـر مزرعـه یعنـی اینکـه از کشــاورز متناســب بــا ســطح کشــت گنــدم حمایــت کنیــم. ایــن کار منجــر بــه بهــره‌وری بالاتر می‌شــود. البتـه حمایـت از خانـوار را بـا یارانـه نقـدی یـا حتـی اگـر لازم شـد بـا کالابـرگ نـان همچنـان ادامـه دهیـم، ولـی بگذاریـم بـازار کار خـود را انجـام دهـد و بـر فرایند آن و اسـتانداردها و کیفیـت آرد و نـان نظـارت کنیـم. بنابرایـن می‌توانیـم بابـت بهـره‌وری و تحقیقـات و توسـعه یارانـه بدهیـم. بـه عبارتـی پرداخـت یارانـه در ایـن حـوزه پذیرفتنـی اسـت بـه شـرطی کـه ایـن یارانـه سـاختار بـازار را مختـل نکنـد. بــه هر حــال اصلاحات در ایــن حــوزه کــه بســیار پرریســک بــود در ســال 89 انجــام شــد، امــا متأسفانه مجدداً بــه همــان ســاختار و تفکــرات اولیــه برگشــتیم.
در سال 1398 وضعیت گندم، آرد و نان چگونه است؟
الان دولـت گنـدم را بـه قیمـت تضمینـی 2300 تومـان از کشـاورز خریـداری می‌کنـد، در حالی کـه قیمـت جهانـی آن حدوداً تنـی 250 دلاراسـت. لـذا بـرای کشـاورزی اصلاً صـرف نمی‌کنـد کـه بـه دولـت بفروشـد و آن را به‌صورت غیررسـمی صـادر می‌کنـد. نکتـه جالـب اینکـه بودجـه یارانـه نـان و خریـد تضمینـی گنـدم حـدود 6100 میلیـارد تومـان اسـت کـه تمـام آن از محـل درآمد هدفمندسـازی یارانه‌ها تأمین می‌شــود.
اجـرای هدفمنـدی یارانه‌ها در 28 آذرمـاه سـال 89 آغـاز شـد. دربـاره چنـد مـاه قبـل و چنـد مــاه بعــد از آغــاز اجــرای ایــن قانــون توضیــح دهیــد. به‌عنوان مثــال بــه یــاد دارم ســخنگوی اقتصـادی دولـت آبـان مـاه 89 در نشسـتی دربـاره زمـان اجـرای ایـن طـرح گفـت: «زمـان مشـخص اسـت و بـه همیـن زودی اجـرا می‌شـود.» امـا زمـان مشـخص اجـرا هیـچ وقـت اعلام نشـد. خـود شـما هـم اگـر چـه چندیـن نشسـت خبـری برگـزار کردیـد امـا هیـچ وقـت زمـان دقیـق اجـرای ایـن طـرح را اعلام نکردیـد. چـرا آخریـن روزهـای آذر بـرای ایـن کار انتخـاب شـد؟
فضـای سـال 88 کاملاً انتخاباتـی بـود و قاعدتـاً کارکـردن در ایـن شـرایط خیلـی سـخت بـود. ضمـن اینکـه مجلـس هـم بـه خاطـر نزدیکـی بـه انتخابـات همـکاری لازم را بـا مـا نمی‌کـرد و منتظـر نتایـج انتخابـات بـود. مثلاً خـود مجلسـی‌ها در کمیسـیون‌ها اعلام می‌کردنـد منتظریـم ببینیـم نتایـج انتخابـات چـه می‌شـود. بـرای همیـن کار اجـرای طـرح تـا برگـزاری انتخابـات بـه تعویـق افتـاد. بعــد از برگــزاری انتخابــات و از نیمــه دوم ســال 88 مجدداً کار را ادامــه دادیــم و در نهایــت توانسـتیم در سـال 88 لایحه را بـه تصویـب مجلـس برسـانیم، جمـع‌بندی مـا ایـن شـد کـه طـرح در لایحه بودجـه 88 دیـده شـود تـا بتوانیـم اجـرای آن را از سـال 89 آغـاز کنیـم. بعـد از ایـن اقدامـات چندیـن بـار بـه طـور رسـمی اعلام کردیـم طـرح در سـال 89 اجـرا خواهـد شـد امـا تاریـخ دقیـق اجـرای آن را مشـخص نکردیـم و فقـط گفتیـم اجـرای طـرح در نیمـه دوم سـال 89 خواهـد بـود.
چرا؟
بـه هر حـال بایـد هماهنگی‌ها و سـازماندهی‌ها صـورت می‌گرفـت. در نیمـه دوم سـال 89 کاملاً روی کار متمرکـز شـدیم. یکـی از کارهـای بسـیار مهـم مـا، تهیـه بسـته‌های حمایتـی بـود مـا بـرای تـک تـک بخش‌ها از جملـه حمل‌ونقل شـهری، حمل‌ونقل غیرشـهری، صنعـت، کشـاورزی و... بسـته‌های حمایتـی ارائـه داده بودیـم، یعنـی کاملاً مشـخص کـرده بودیـم کـه بایـد چقـدر منابـع مالـی بـه آنها پرداخـت شـود و آنها چـه طرح‌ها و پروژه‌هایی را انجـام دهنـد. کار دیگرمـان نهایـی کـردن قیمـت حامل‌ها بـود. اولیـن کاری کـه پیشـنهاد کردیـم تعییـن قیمت حامل‌ها بـر اسـاس 10 سـناریو بـود کـه در هـر سـناریو، قیمـت حامل‌ها نیـز متفـاوت بـود. در واقـع قیمت‌گذاری حامل‌ها وقـت زیـادی از مـا و دولـت گرفـت. یکـی دیگـر از موضوعـات مهـم بحـث سـایر نهاده‌ها و قیمـت آنها بـود. بـه یـاد دارم یکـی از موضوعـات مهـم، بحـث فرآورده‌های پتروشـیمی بـود. در سـال 89 قیمـت جهانـی نفـت دائماً در حـال افزایـش بـود و لـذا قیمـت محصولات پتروشـیمی در بـازار ایـران نیـز افزایـش می‌یافـت. دلیلـش هـم فـروش فرآورده‌های پتروشـیمی در بـورس و افزایـش قیمـت ایـن فرآورده‌ها در بـورس بـود، زیــرا در بــورس، محصولات پتروشــیمی بــه قیمــت فــوب فــروش می‌رفــت. در نیمــه دوم ســال 89 وقتـی دیدیـم قیمـت حامل‌های انـرژی در حـال افزایـش اسـت قیمـت تمـام محصولات پتروشـیمی نیـز افزایـش یافـت و افزایـش قیمـت محصولات پتروشـیمی نیـز شدیداً باعـث افزایـش قیمـت تمـام شــده ســایر محصولات می‌شــد. وزارت صنعــت و معــدن ســر ایــن موضــوع بــه شــدت منتقــد بــود و می‌گفــت افزایــش قیمــت محصولات پتروشـیمی باعـث افزایـش قیمـت محصولات صنعتـی می‌شود و مـا نمی‌دانیـم چـه کار کنیـم. ایـن مسأله یکـی از موضوعاتـی بـود کـه بایـد راه حلـی بـرای آن پیـدا می‌کردیـم. یکــی از موضوعــات دیگــر حســاب‌های بانکــی مــردم بــود. وقتــی کار را شــروع کردیــم بسـیاری از خانوارهـا حسـاب بانکـی نداشـتند، در حالـی کـه بـرای اجـرای ایـن طـرح نیـاز بـود تـا همـه خانوارهـای ایرانـی یـک حسـاب بانکـی داشـته باشـند. بـرای همیـن ابتـدا بایـد ایـن اطمینـان حاصــل می‌شــد کــه همــه خانوارهــای ایرانـی حسـاب بانکــی دارنــد. اگــر اشـتباه نکنـم در تاریــخ 89/9/30 بـود کـه بـرای اولیـن بـار پولـی بـه حسـاب همـه خانوارهـا واریـز کردیـم. پـول را واریـز کردیــم امــا بــه مــردم گفتیــم حــق برداشــت ایــن پــول وجــود نــدارد. فقــط ببینیــد ایــن مبلــغ بــه حســابتان واریــز شــده یــا نــه؟ موضـوع بعـدی سـازماندهی طـرح بـود. ایـن سؤال برای‌مان مطـرح بـود کـه آیـا اجـازه بدهیـم بـه مـوازات کارگـروه هدفمنـدی یارانه‌ها کـه مشـغول انجـام کارش اسـت، بقیـه کمیسـیون‌های دولـت هــم کارشــان را انجــام دهنــد یــا نــه؟
بــه هــر حــال ایــن کمیســیون‌ها در فضــای هدفمنــدی یارانه‌ها نبودنـد و همیـن باعـث ایجـاد مشکلاتی می‌شـد. بـه همیـن دلیـل دولـت مجبـور شـد ایـن اختیـارات را از آنهـا گرفتـه و بـه کارگـروه تحـول اقتصـادی منتقـل کنـد. بحـث دیگـری کـه خیلـی نگـران آن بودیـم موضـوع ذخیـره‌سازی بـود. نگـران بودیـم اگـر شـایعاتی دربـاره کالایی ایجـاد شـود و کشـور ذخیـره‌سازی لازم را دربـاره آن کالا نداشـته باشـد ممکـن اسـت اجـرای طـرح دچـار مشـکل شـود. بنابرایـن ذخیـره‌سازی کالاها نیـز موضـوع اساسـی دیگـری بـود. موضـوع مهم‌تر بحـث اطلاع‌رسانی بـود. چگونـه اطلاع‌رسانی کنیـم؟ چگونـه افـکار عمومـی را آرام نگـه داریـم؟ چگونـه روی مـوج انصـراف تبلیـغ کنیـم و...
می‌تـوان گفـت در نیمـه دوم سـال کارهـا تشـدید و تمـام وقت‌مـان روی ایـن کار متمرکـز شـد. بـرای زمـان اجـرای ایـن طـرح هـم بـه دنبـال یـک فصـل آرام بودیـم. می‌دانسـتیم هـر چـقـدر بـه عیـد نزدیک‌تر شـویم مدیریـت کار سـخت‌تر می‌شـود. بنابرایـن مجبـور بودیـم ایـن طـرح را زمانـی کـه مصـرف حامل‌ها خیلـی بالا نیسـت، انجـام دهیـم. اجـازه بدهیـد بـه سـال 89 برگردیـم. در ایـن سـال وضعیـت شـاخص‌های اقتصـادی بـرای اجـرای طـرح بسـیار مناسـب بـود. تـورم تـا حـدودی کنتـرل شـده و بـه حـول و حـوش 10 درصـد رسـیده بـود. کشـور نـرخ رشـد اقتصـادی خیلـی خوبـی داشـت. قیمـت نفـت بالا رفتـه و درآمدمـان خـوب بـود. شـاخص بـورس وضعیـت خوبـی داشـت، از طرفـی یکـی دو سـالی بـود بـا مـردم صحبـت کـرده بودیـم و مـردم کـم و زیـاد بـا طـرح آشـنا شـده بودنـد. یـادم اسـت از نیمـه دوم سـال 89 بـه بعـد خیلـی از مسـئولان امنیتـی هـم بـه مـا توصیـه می‌کردنـد کـه اجـرای طـرح را شـروع کنیـد. آن زمـان کارگروهـی در وزارت کشـور زیـر نظـر وزیـر کشـور تشـکیل شـده بـود کـه مـن هـم در جلسـات آن کارگـروه شـرکت می‌کـردم. در آن کارگـروه کـه نامـش کمیتـه اجتماعـی بود مباحـث امنیتـی این طرح و اینکـه آیـا از لحـاظ امنیتـی آمادگـی اجـرای ایـن طـرح در کشـور وجـود دارد یـا نـه؟ بررسـی می‌شـد. اول آبـان مـاه سـال 89 بـود کـه جلسـه کمیتـه اجتماعـی برگـزار شـد. آن زمـان سـردار کاظمـی کـه معـاون عملیـات سـپاه بـود بـه عنـوان نماینـده سـپاه و سـردار اشـتری کـه آن زمـان معـاون نیـروی انتظامـی بـود از طـرف نیـروی انتظامـی در ایـن جلسـات شـرکت می‌کردنـد. در ایـن جلسـات اعلام کـرده بودیـم اجـرای طـرح را به‌زودی آغـاز می‌کنیـم. وقتـی تحلیـل امنیتـی موضـوع را از دوسـتان خواسـتم، سـردار اشـتری دو نگرانـی عمـده داشـت؛ نگرانـی اول فعالیـت و اخبــار برخــی از ســایت‌ها و نگرانــی بعــدی صف‌های طولانی پمــپ‌بنزین‌ها بــود. اگــر یادتــان باشـد وقتـی شـایعه آغـاز اجـرای ایـن طـرح مطـرح می‌شـد همـان شـب صف‌های طولانی در پمـپ‌بنزین‌ها شــکل می‌گرفــت. بـا ایـن حـال جمـع‌بنـدی مـا ایـن بـود کـه جـو عمومـی آرام اسـت و زمـان بـرای اجـرای طـرح مناســب اســت. حتــی بــه‌رغــم نگرانی‌های موجــود جمـع‌بنـدی ســردار اشــتری هــم ایــن بــود کــه وضعیـت عـادی اسـت. یعنـی آن زمـان جمـع‌بنـدی مقامـات امنیتـی کشـور نیـز ایـن بـود کـه اگـر می‌خواهیــد طــرح را شــروع کنیــد الان بهتریــن زمــان اســت و وضعیــت مناســبی وجــود دارد.
منظورتان از فعالیت و اخبار برخی از رسانه‌های کشور چیست؟
منظـورم فعالیـت برخـی سـایت‌های خبـری و خبرگزاری‌هاسـت. یعنـی افراد مسـئول خیلـی کنترل شـده بـا رسـانه‌ها مصاحبـه کننـد؛ مثلاً در جلسـه‌ای کـه حـدود چنـد هفتـه قبـل از اجـرای رسـمی طـرح هدفمنـدی برگـزار شـد، قرارمـان ایـن شـد کـه جلـوی مصاحبه‌های تنـد گرفتـه شـود. مسئولان تعزیــرات اصلاً مصاحبــه نکننــد، دلهــره در صحبــت کســی نباشــد، هــر کــس صحبــت می‌کنــد بــا اطمینـان بـا مـردم صحبـت کنـد. تمـام شـواهد و قرائـن بیانگـر ایـن بـود کـه از لحـاظ امنیتـی، اقتصادی و سیاسـی زمـان بـرای اجـرای طـرح مناسـب اسـت. بـه همیـن دلیـل 28 آذر بـرای اجـرا انتخـاب شـد.
چه زمانی مشخص شد قرار است قیمت بنزین عدد 400 تومان باشد؟
تقریبـاً محـرم همـان سـال و چنـد هفتـه قبـل از اجـرای طـرح بـود. رئیس‌جمهور گفـت بایـد کارهــا را نهایــی کنیــم. می‌دانســتیم بایــد در روزهــای آینــده طــرح را اجــرا کنیــم، بــرای همیــن در شـب‌های محـرم دوبـاره بـه دفترمـان برمی‌گشـتیم. رئیس‌جمهور در جلسـه‌ای (یکـی از شـب‌های محـرم سـال 89) بـه مـن گفـت: «سـناریوهای نهایـی حامل‌های انـرژی را بیـاور.» از ایـن سـناریوهای مختلـف سـه سـناریو آمـاده کـرده بودیـم کـه از نظـر مـا نهایـی بـود. بـه یـاد دارم ایشـان در آن جلسـه بـه گونـه‌ای بـا 3 سـناریوی مطـرح شـده از سـوی مـا برخـورد کـرد کـه نشـان می‌داد بـا سـناریوی یـک موافـق اسـت. بنابرایـن اکثـر افـراد حاضـر در آن جلسـه انتظـار داشـتند سـناریوی یـک اجرایـی شـود، امـا بعـداً مـرا خواسـتند و گفتنـد: «سـناریو 3 را اجـرا کنیـد.» یعنـی احمـدی‌نژاد حتـی در جلسـه خصوصـی هـم نشـان نـداد قصـدش چیسـت و دولـت می‌خواهـد کـدام سـناریو را اجرایـی کنـد.
کارگروه تحولات اقتصادی از چه زمانی و چگونه تشکیل شد؟
8-9 مـاه قبـل از اجـرای طـرح هدفمنـدی، آقـای احمـدی‌نژاد احـکام جدیـدی بـه اعضـا داد و گفـت: «می‌خواهیـم کارگروهـی تحـت عنـوان کارگـروه تحولات اقتصـادی تشـکیل دهیـم.» شــما برویــد و کارگــروه دیگــری تحــت عنــوان کارگــروه هدفمنــدی یارانه‌ها تشــکیل دهیــد. رئیـس ایـن کارگـروه هـم آقـای رحیمـی، معـاون اول رئیس‌جمهور شـد و مـن هـم دبیـر کارگـروه شـدم. هنـوز حـدود 8-7 مـاه بـه اجـرای طـرح مانـده بـود، مـا معمولاً هـر شـب در ایـن کارگـروه جلسـه داشـتیم و پیشـنهادات و نظرات‌مـان را در ایـن جلسـات مطـرح می‌کردیـم. ایـن جلسـات یـا بـا حضـور رئیس‌جمهور یـا بـا حضـور معـاون اول و وزرا تشـکیل می‌شـد.
جلسات کارگروه تحولات اقتصادی چه روزهایی تشکیل می‌شد؟
ایـن جلسـات در سـال‌های 88-87 هفتگـی و سـاعت 7 و نیـم صبـح سه‌شنبه‌ها برگـزار می‌شـد، امـا بعـد از اینکـه کار دائمـی شـد تقریباً هـر شـب جلسـه داشـتیم. جلسـات هـم از سـاعت حـدود 6 عصـر آغـاز و تـا حوالـی 9 شـب ادامـه داشـت. جلسـات کارگـروه هدفمنـدی هـم گاهـی در دفتـر معـاون اول برگـزار می‌شـد و گاهـی اوقـات نیـز بـا دعـوت رئیس‌جمهور در دفتـر ایشـان برگـزار می‌شـد و تـا حـدود 10 شـب ادامـه داشـت. شـبی کـه قـرار بود هدفمنـدی اجرا شـود، جلسـه کارگروه هدفمنـدی در دفتـر معـاون اول برگزار شـد. آن شـب دیگـر می‌دانسـتیم کـه قـرار اسـت اجـرای هدفمنـدی شـروع شـود. آقـای احمـدی‌نژاد همـان شـب مصاحبـه تلویزیونـی داشـت و قـرار بـود ایـن موضـوع آنجـا اعلام شـود.
بــــرش
دلیل تعویق اجرای هدفمندی یارانه‌ها در سال 88
فضـای سـال 88 کاملاً انتخاباتـی بـود و قاعدتـاً کارکـردن در ایـن شـرایط خیلـی سـخت بـود. ضمـن اینکـه مجلـس هـم بـه خاطـر نزدیکـی بـه انتخابـات همـکاری لازم را بـا مـا نمی‌کـرد و منتظـر نتایـج انتخابـات بـود. مثلاً خـود مجلسـی‌ها در کمیسـیون‌ها اعلام می‌کردنـد منتظریـم ببینیـم نتایـج انتخابـات چـه می‌شـود. بـرای همیـن کار اجـرای طـرح تـا برگـزاری انتخابـات بـه تعویـق افتـاد. بعــد از برگــزاری انتخابــات و از نیمــه دوم ســال 88 مجدداً کار را ادامــه دادیــم و در نهایــت توانسـتیم در سـال 88 لایحه را بـه تصویـب مجلـس برسـانیم، جمـع‌بندی مـا ایـن شـد کـه طـرح در لایحه بودجـه 88 دیـده شـود تـا بتوانیـم اجـرای آن را از سـال 89 آغـاز کنیـم. بعـد از ایـن اقدامـات چندیـن بـار بـه طـور رسـمی اعلام کردیـم طـرح در سـال 89 اجـرا خواهـد شـد امـا تاریـخ دقیـق اجـرای آن را مشـخص نکردیـم و فقـط گفتیـم اجـرای طـرح در نیمـه دوم سـال 89 خواهـد بـود.
بــــرش
10 سناریو برای قیمت حامل‌های انرژی
طراحی کرده بودیم
در نیمـه دوم سـال 89 کاملاً روی کار متمرکـز شـدیم. یکـی از کارهـای بسـیار مهـم مـا، تهیـه بسـته‌های حمایتـی بـود. مـا بـرای تـک تـک بخش‌ها از جملـه حمل‌ونقل شـهری، حمل‌ونقل غیرشـهری، صنعـت، کشـاورزی و... بسـته‌های حمایتـی ارائـه داده بودیـم، یعنـی کاملاً مشـخص کـرده بودیـم کـه بایـد چقـدر منابـع مالـی بـه آنها پرداخـت شـود و آنها چـه طرح‌ها و پروژه‌هایی را انجـام دهنـد. کار دیگرمـان نهایـی کـردن قیمـت حامل‌ها بـود. اولیـن کاری کـه پیشـنهاد کردیـم تعییـن قیمت حامل‌ها بـر اسـاس 10 سـناریو بـود کـه در هـر سـناریو، قیمـت حامل‌ها نیـز متفـاوت بـود. در واقـع قیمت‌گذاری حامل‌ها وقـت زیـادی از مـا و دولـت گرفـت. یکـی دیگـر از موضوعـات مهـم بحـث سـایر نهاده‌ها و قیمـت آنها بـود. بـه یـاد دارم یکـی از موضوعـات مهـم، بحـث فرآورده‌های پتروشـیمی بـود. در سـال 89 قیمـت جهانـی نفـت دائماً در حـال افزایـش بـود و لـذا قیمـت محصولات پتروشـیمی در بـازار ایـران نیـز افزایـش می‌یافـت. دلیلـش هـم فـروش فرآورده‌های پتروشـیمی در بـورس و افزایـش قیمـت ایـن فرآورده‌ها در بـورس بـود، زیــرا در بــورس، محصولات پتروشــیمی بــه قیمــت فــوب فــروش می‌رفــت.