ماجرای دروغ نوبخت درباره تورم 500 درصدی
ســال 89 کــه اجــرای طــرح هدفمنــدی شــروع شد، دولــت ماهانــه بــه هــر ایرانــی رقــم 45500 تومـان پرداخـت می‌کـرد. آن زمـان نـرخ دلار حـدود هـزار تومـان بـود، یعنـی بـه هـر فـرد ایرانـی ماهانــه بیــش از 45 دلار پرداخــت می‌شــد، با این حال پیش‌بینی‌ها از بروز تورم 500 درصدی، اشتباه بود
کتاب درس‌هایی از هدفمندی یارانه‌ها، به شرح اقداماتی می‌پردازد که سال 89 و همزمان با اجرای فاز اول هدفمندسازی یارانه‌ها گذشت. در آن سال‌ها، دولت محمود احمدی‌نژاد برای اجرای طرح تحول اقتصادی برنامه‌ریزی کرده بود و به‌دنبال فراهم کردن شرایط اجرای هدفمندی یارانه‌ها بود؛ طرحی که در آن زمان به انجام رسید و برای مردم یادآور یارانه‌های 45500 تومانی است. محمدرضا فرزین، دبیر ستاد هدفمندسازی یارانه‌ها در آن مقطع بود که در قالب این کتاب، جزئیات کاملی را از شرایط اجرای طرح بیان کرده است.
یعنی شما کی متوجه شدید قرار است طرح اجرا شود؟
مـا ماه‌ها بـود کـه اعلام آمادگـی کـرده بودیـم، امـا تاریـخ اجـرای دقیـق آن یـک روز قبـل از اجــرا اعلام شــد. شــب قبــل از اجــرا جلســه‌ای در دفتــر معــاون اول برگــزار شــد و در آن جلســه دولتی‌ها متوجــه شــدند کــه قــرار اســت ایــن طــرح از فــردا اجــرا شــود. یــادم اســت شــب اجــرا رئیــس جمهــور مصاحبــه تلویزیونــی داشــت. در مصاحبــه رسماً آغـاز اجـرای طـرح را اعلام کـرد و اجـرای طـرح لحظاتـی بعـد شـروع شـد. رئیس جمهـور بـه مـن گفـت: «سـناریوی سـوم را به‌عنوان قیمت‌ها بـه دستگاه‌های مختلـف ابلاغ کـن.» از چنــد شــب قبلــش تصمیــم گرفتــه بودیــم کــه بــا شــروع طــرح به جــای مصاحبــه بــا رســانه‌ها، اطلاعیه بدهیـم چـون در مصاحبـه ممکـن اسـت حرف‌ها پـس و پیـش گفتـه شـود، بـرای همیـن تصمیـم گرفتـه بودیـم مصاحبـه نکنیـم. بنابراین شـروع کردیـم بـه اطلاعیه دادن. در واقع در سـتاد هدفمنــدی می‌نشســتیم و اطلاعیه می‌دادیــم. همـان شـب قیمـت حامل‌ها را بـرای دستگاه‌های مختلـف فرسـتادم. صبـح اول وقـت هـم رفتـم تلویزیـون و شـروع طـرح را اعلام کـردم. خیلـی نگـران بودیـم. حداقـل خـود مـن کـه خیلـی نگـران بـودم و فشـار روانـی زیـادی روی مـا بـود. دفتـری را در حـوزه معاونـت اول کنـار دفتـر هیأت دولـت در اختیـار مـن گذاشـتند و گفتنـد: «اینجـا بـاش و سـرکار خـودت نـرو.» مـن هـم از اول صبـح تـا آخـر شـب آنجـا بـودم. تمـام جلسـاتم را هـم آنجـا برگـزار می‌کـردم. رئیـس جمهـور و معـاون اول هـم گاهـی آنجـا می‌آمدنـد. حتـی بـرای ایجـاد ارتبـاط مسـتمر بـا مـردم یـک واحـد سـیار صداوسیما در دفتـر معـاون اول مسـتقر شـده بـود و مـا هـر یکـی دو سـاعت از طریـق مصاحبـه بـا مـردم صحبـت می‌کردیـم.
در این روزها اتفاق یا مشکل خاصی هم رخ داد؟
یــادم هســت یــک شــب بــه مــن گفتنــد راننــدگان فلان ماشــین‌ها نســبت بــه ســهمیه‌بندی اعتــراض دارنــد. حــال دیگــر اختیاراتــم متمرکــز بــود. اگــر بــه ایــن نتیجــه می‌رســیدم کــه بایــد چیـزی تغییـر کنـد همـان زمـان تغییـر می‌دادیـم چـون دیگـر نیـازی بـه انجـام فرایندهـای دولتـی نبــود و می‌توانســتیم بــا مصوبــه‌ای ســهمیه‌ها را تغییــر دهیــم. مثلاً یــک بــار گفتنــد مرغداری‌ها جوجه‌ریزی لازم را ندارنـد و ایـن ایجـاد مشـکل می‌کنـد. بـرای همیـن بـه مرغداری‌ها سـهمیه گنــدم ارزان دادیــم. اگــر یادتــان باشــد وقتــی ســهمیه‌ها را تعییــن کردیــم، بــرای هــر خانــواده‌ای کـه یـک ماشـین داشـت، 60 لیتـر سـهمیه بنزیـن تعییـن کردیـم امـا بـرای مـاه اول 50 لیتـر بنزیـن 100 تومانـی نیـز در کارت‌شان واریـز شـد. حتـی بـرای گازوئیـل هـم علاوه بـر سـهمیه جدیـدی کـه بـه آنها دادیـم، 10 روز از مصرف‌شان را گازوئیـل 16.5 تومانـی در نظـر گرفتیـم. یعنـی تمـام تلاش‌مان ایـن بـود کـه در ماه‌های اولیـه اجـرای طـرح شـدت کار گرفتـه شـود تـا کار بـه مـرور زمـان جـا بیفتـد. بـا نظـارت مسـتمری کـه از سـوی دولـت وجـود داشـت اگـر مشـکلی هـم بـه وجــود می‌آمــد قابــل مدیریــت بــود و خیلــی زود حــل می‌شــد. بنابرایــن بــا مشــکل خاصــی مواجـه نبودیـم. بیشـتر مشکلات‌مـان مسـائلی بـود کـه خـارج از اختیـارات مـا بـود. بـرای مثـال یکـی از مشکلاتی کـه بعدهـا در طـرح مـا خیلـی اثـر گذاشـت، همزمانـی تحریم‌ها بـا اجـرای ایـن کار بـود. از 6 ماهـه دوم سـال 90 تحریم‌ها تشـدید شـد و محدودیت‌های مالـی از جانـب دوبـی بـرای مـا بـه وجـود آمـد و نـرخ ارز شـروع بـه افزایـش کـرد. بـرای مـراودات مالـی و تجـاری مـا نیز مشـکل بـه وجـود آمـد. قبـل از ایـن اتفـاق یکـی از مـواردی کـه پیش‌بینی کـرده بودیـم، ایـن بـود کـه اگـر قیمـت حامل‌های انــرژی را بــرای واحدهــای تولیــدی افزایــش دهیــم، آنها بــرای بهینــه‌سازی مصــرف ســوخت بــه سـمت تکنولوژی‌ها و فناوری‌های جدیـد می‌رونـد، امـا تحریم‌ها باعـث شـد ایـن کار بـا مشـکل مواجـه شـود و به خوبی صـورت نگیـرد. بنابرایـن فضـای تحریم‌ها در کشـور اثـرات منفـی زیـادی بـر ادامـه اجـرای ایـن طـرح گذاشـت. بعدهــا نیــز خیلی‌ها در قضاوت‌هایشــان اتفاقــات سال‌های 91 و 92 را بــه نتایــج هدفمنــدی یارانه‌ها در ایـران مرتبـط کردنـد کـه خـود ایـن موضـوع نیـز اصطلاحاً باعـث تخریـب ایـن طـرح در اذهـان و افـکار عمومـی شـد در حالـی کـه بسـیاری از آن مسائل ارتباطـی بـا هدفمنـدی یارانه‌ها نداشـت. عمــده مشکلاتی کــه بــرای هدفمنــدی بــه وجــود آمــد، ناشــی از اثــرات تحریــم، فضــای تحریــم و مسائلی بـود کـه بـه خـود طـرح ارتباطـی نداشـت.
بـه نظرتـان اگـر هدفمنـدی اجـرا نمی‌شـد، تحریم‌ها اثـر شـدیدتری روی اقتصـاد ایـران نمی‌گذاشـت؟
بـرای مثـال بـا اجـرای هدفمنـدی رونـد مصـرف بنزیـن در کشـور کاهشـی شـد یـا قاچـاق سـوخت در کشـور کاهـش یافـت. ســال 89 کــه اجــرای طــرح هدفمنــدی را شــروع کردیــم، دولــت ماهانــه بــه هــر ایرانــی رقــم 45500 تومـان پرداخـت کـرد. آن زمـان نـرخ دلار حـدود هـزار تومـان بـود. یعنـی بـه هـر فـرد ایرانـی ماهانــه بیــش از 45 دلار و بــه یــک خانــواده 4 نفــره حــدود 180 دلار پرداخــت می‌شــد. در حالی کـه آن زمـان مطالعـات بانـک جهانـی نشـان می‌داد خـط فقـر بـرای هـر فـرد 1.5 دلار در روز اسـت. یعنـی اگـر می‌خواهیـد هیـچ فـرد فقیـری در ایـران نباشـد، بایـد 1.5 دلار در روز یـا بـه عبارتـی 45 دلار در مـاه بـه او بدهیـد. بنابرایـن عـدد 45 هـزار تومـان در مـاه در آن زمـان بویژه بـرای اقشـار فقیـر جامعـه عـدد قابـل توجهـی بـود و باعـث شـد تـا بـا تعریـف بانـک جهانـی هیـچ فقیـری در ایـران وجـود نداشـته باشـد. آثار درآمـدی ایـن طـرح بـرای بخـش عمـده‌ای از طبقـات متوسـط و فقیر جامعـه آثار مثبتی بود کـه نتایـج ایـن طـرح نیـز بیانگـر ایـن موضـوع بـود. همیـن منابـع درآمـدی هـر خانـوار می‌توانسـت در هـر بحرانـی کشـور را کمـک کنـد کـه مـردم بتواننـد حداقـل مایحتـاج عمومی‌شان را تأمین کننـد. نمی‌توان منکـر ایـن موضـوع بـود کـه درآمدهایـی کـه در هدفمنـدی یارانه‌ها در اختیـار مـردم بویژه طبقـات فقیـر و متوسـط و بویژه در مناطـق مـرزی و دورافتـاده کشـور قـرار گرفـت، انقلابی در زندگـی برخـی خانوارهـا بـه وجـود آورد کـه می‌توانسـت خیلـی ارزشـمند باشـد.
قبـل از اجـرای طـرح هدفمنـدی، موضوعاتـی دربـاره بـار تورمـی اجـرای ایـن طـرح مطـرح بــود. مثلاً محمــدباقــر نوبخــت در قامــت رئیس مرکــز تحقیقــات اســتراتژیک مجمــع تشــخیص، مدعـی تـورم 500 درصـدی ناشـی از اجـرای ایـن طـرح بـود. یـا مثلاً احمـد توکلـی به‌عنوان رئیس مرکــز پژوهش‌های مجلــس می‌گفــت بــا اجــرای ایــن طــرح کشــور تــورم 70 درصــدی خواهــد داشــت. امــا هدفمنــدی اجــرا شــد و هیــچ کــدام از تورم‌های پیش‌بینی شــده محقــق نشــد. بــه نظرتــان چــرا پیش‌بینی ایــن افــراد بــه هیــچ وجــه محقــق نشــد؟ ایــن پیش‌بینی‌ها ایـراد داشـت یـا موضـوع دیگـری بـود؟
اولاً سـازماندهی دولـت بسـیار خـوب بـود و رئیـس جمهـور هـم بـا تمـام وجـودش پشـت ایـن طـرح ایسـتاد. تقسـیم کار و مطالعـات دقیـق انجـام شـده بـود و همیـن موضـوع کمـک کـرد کـه افکار عمومـی نیـز همـراه مـا باشـد. به نظـرم نقـش آقای احمـدی‌نژاد بسـیار تعییـن کننـده بـود. هـم از لحـاظ شـناخت ایشـان از نظـام اداری کشـور و رفتـار اقتصـادی مـردم و هـم قـدرت بسـیار بالای ایشـان در سـازماندهی و ایمـان ایشـان در اثـرات مثبـت طـرح بـر زندگـی مـردم. بنابرایــن بــه نظــرم یــک بخــش از موفقیــت ایــن طــرح ناشــی از اجــرا و مدیریــت خــوب بــود. بخشـی هـم ناشـی از ایـن بـود کـه تحلیل‌های آنها غلـط بـود. یعنـی برخـی از ایـن دوسـتان بـدون اینکــه مطالعــه کننــد می‌نشســتند و یــک عــدد سرانگشــتی را مطــرح می‌کردنــد، البتــه در ایــن میــان اختلافات سیاسـی هـم وجـود داشـت و مزیـد بـر علـت بـود. همیــن اعــدادی را کــه شــما گفتیــد در مجلــس مطــرح کــرده و می‌گفتنــد شــما از طــرح دفــاع کنیـد. مـا بـرای اینکـه ایـن مطالعـه را انجـام دهیـم میـزان تـورم بـرای سـناریوهای مختلفـی را کـه داشـتیم بـا اسـتفاده از 3 روش متفـاوت بررسـی و محاسـبه کردیـم. یکـی روش FP بـود. ایـن روش یـک مـدل تعادلـی بـود کـه بانک‌های مرکـزی از مطالعـات بانـک جهانـی یـا صنـدوق بین‌المللـی پـول گرفتـه بودنـد و آن زمـان مرحـوم پاشـایی فـام کـه معـاون اقتصـادی بانـک مرکـزی بـود روی آن کار می‌کــرد. در واقـع مـا تـورم را یکبـار بـا ایـن مـدل و یکبـار بـا مـدل داده - سـتانده و یکبـار هـم بـا CGA تحلیـل حساسـیت کردیم. آن زمــان مرکــز پژوهش‌ها بــا مــدل داده - ســتانده یــک تحلیلــی کــرده بــود و بــه اعــداد بالایی هـم رسـیده بـود کـه مـا گفتیـم ایـن مـدل را قبـول نداریـم. بعداً بـه مـا گفتنـد جلسـه‌ای بــا حضــور اقتصاددان‌های کشــور کــه روی مدل‌ها کارهــای اقتصادســنجی کردنــد برگــزار می‌کنیــم و شــما آنجــا دربــاره عــدم واقعــی بــودن ایــن اعــداد بحــث کنیــد و از اعــداد خودتــان دفـاع کنیـد. احمـد توکلـی جلسـه‌ای در مرکـز پژوهش‌های مجلـس برگـزار کـرد کـه مجموعـه‌ای از استادان صاحـبنظـر در اقتصـادسـنجی در ایـن جلسـه حضـور داشـتند، مـن هـم بـه همـراه آقایـان رامیـن پاشـایی فـام، زاهـدی وفـا و علـی عسـکری به‌عنوان نماینـدگان دولـت بـه ایـن جلسـه رفتیـم و دلایل خودمــان را ارائــه کردیــم. منتقدان بــرای اثبــات ادعــای خــود مبنــی بــر وجــود تورم‌های بالا در اجــرای ایــن طــرح دائماً بــه مدل‌های اقتصــادســنجی تأکید می‌کردنــد و در افــکار عمومــی بــه گونــه‌ای برخــورد می‌شــد کــه انــگار ایــن طــرح خــودش مدلــی نــدارد و یــا کار دولــت به عبارتــی علمـی و کارشناسـی نیسـت. دولـت یـک کار مطالعاتـی بسـیار وسـیع بـا تمـام مدل‌های موجـود را شـروع کـرده بـود کـه نتایـج آن در آن جلسـه ارائـه شـد و آقایـان دیدنـد کـه این کار توسـط دولـت انجــام شــده و از مدل‌های لازم اســتفاده شــده اســت.
نتایج مدل‌های شما چه می‌گفت؟
عمـوم مدل‌هایی کـه مـا اسـتفاده کـرده بودیـم تورمـی حـدود 8 تـا 10 درصـد را نشـان می‌داد. بـا ایـن حـال بـاز هـم اعلام می‌کردیـم کـه ایـن مدل‌ها قـدرت پیش‌بینی آثار تورمـی ایـن طـرح را نـدارد، ولـی در هـر صـورت روی سـنجش تـورم از مدل‌های سـنجی اسـتفاده کردیـم. می‌خواهـم بگویـم تحلیل‌های دوسـتان غلـط بـود چـون آنها بـا اسـتفاده از روش‌ها و شـرایط گذشـته آثار تورمـی را محاسـبه می‌کردنـد، در حالـی کـه وقتـی طـرح اجـرا شـد اصلاحات قیمتـی بـه گونـه‌ای بود کـه باعـث تغییـر در رفتـار مصرفـی مـردم شـد و مـردم دیگـر آن رفتـار قبلـی را نداشـتند. نکتـه بعـد اینکـه نظـارت دولـت در طـول اجـرای ایـن طـرح یـک نظـارت مسـتمر بـود. البتـه بایـد بپذیریـم طرح‌های اقتصـادی علاوه بـر اینکـه به‌صورت ذاتـی آثـاری دارنـد بخشـی از آثارشـان بـه مدیریـت کار، پیش‌بینی‌ها، برآوردهـا و برنامـه‌ریزی‌های دقیـق بـر می‌گـردد. در واقـع یـک بخـش ناشـی از ایـن بـود کـه برنامـه‌ریزی‌های مـا به‌صورت دقیـق صـورت گرفتـه بـود و بخـش دیگـرش ناشـی از ایـن بـود کـه تحلیل‌های دوسـتان از آثار طـرح غلـط بـود.
احمـد توکلـی در گفت‌و‌گویـی بـا روزنامـه همشـهری در سـال 90 وقتـی خبرنـگار از او می‌پرسـد چــرا پیش‌بینی‌هایتــان دربــاره تــورم ناشــی از اجــرای طــرح هدفمنــدی محقــق نشــد و وضعیــت تولیــد نیــز به‌هــم نریخــت، می‌گویــد دولــت بــا سیاســت‌های دســتوری جلــوی افزایــش قیمت‌ها را گرفـت. چقـدر حـرف احمـد توکلـی را قبـول داریـد؟
خیــر، بــه ایــن صــورت نبــود. دولــت می‌خواســت کــه افزایــش قیمتــی رخ ندهــد و جلــوی محرک‌های بـازار در افزایـش قیمـت را نگرفـت، امـا بـه یـاد دارم در آسـتانه شـروع طـرح، یکـی از مشکلات اساسـی مـا قیمـت حامل‌های محصولات پتروشـیمی بـود. قیمـت محصـولات پتروشـیمی در آسـتانه اجـرای طـرح به‌دلیل افزایـش قیمـت حامل‌ها در حـال افزایـش بـود. مسئولان وزارت صنعـت پیـش رئیـس جمهـور رفتـه و گفتـه بودنـد افزایـش قیمـت محصولات پتروشـیمی دائماً باعث افزایــش قیمــت محصولات صنعتــی می‌شــود، بنابرایــن بایــد جلــوی افزایــش قیمــت آنها گرفتــه شـود. بعـد هـم بـا فشـارهایی کـه آورده بودنـد مصوبـه‌ای در بـورس کالا داده شـده بـود کـه تمـام قیمـت محصولات پتروشـیمی در بـورس بـر اسـاس قیمـت مردادمـاه محاسـبه شـود.
چرا مرداد ماه؟
چـون در آن مـاه قیمـت نفـت 75 دلار بـود ولـی در ماه‌هایی کـه مـا بررسـی می‌کردیـم قیمـت نفـت 87 دلار شـده بـود. بنابرایـن اگـر بـه قیمـت فـوب مـرداد مـاه محاسـبه می‌کردنـد نمی‌توانسـتند محصولات پتروشـیمی را در بـورس بـا قیمت‌های بالاتر و بـر اسـاس قیمت‌های جدیـد بفروشـند. ایـن باعـث شـده بـود کـه تقاضـا بـه شـدت افزایـش پیـدا کـرده و محصولات بـه دسـت تولیـد کننـده واقعـی نمی‌رسـید. ایـن مسـائل و مشکلاتی اسـت کـه وقتـی جلـوی قیمـت را می‌گیریـم ممکـن اسـت در همـه بازارهـا اتفـاق بیفتـد کـه در بـازار پتروشـیمی اتفـاق افتـاد. بـه یـاد دارم این مشـکل حدود یـک مـاه مانـده بـه اجـرای طـرح در کارگروهـی کـه در آن هیأتـی از پتروشـیمی و مدیـران بـورس حضـور داشـتند بـه مـا گفتـه شـد. رئیـس جمهـور دسـتور داد تـا آقای پرویـز داوودی، جلسـه‌ای در این بـاره برگـزار کنـد و مـن هـم دبیـر آن جلسـه باشـم و بعـد از شـنیدن حرف‌ها درنهایت تصمیـم بگیریـم. چنـد جلسـه‌ای برگـزار شـد و تمـام حرف‌های مسئولان پتروشـیمی بویژه بنگاه‌هایی را کـه از ایـن لحـاظ آسـیب دیـده بودنـد شـنیدیم، نهایتاً در دوره‌ای بـه ایـن جمـع‌بندی رسـیدیم کـه قیمـت فوب مردادمـاه را برداریـم و قیمـت فـوب همـان زمـان را بپذیریـم. یعنـی پذیـرش نتایج بـازار پتروشـیمی. البته افزایـش قیمـت محصولات پتروشـیمی ناشـی از افزایـش قیمـت جهانـی قیمـت نفـت بـود و ارتباطـی با طـرح مـا نداشـت، ولـی معتقـد نبودیـم کـه کارکـرد بـورس را مختـل نماییـم. اگـر سال‌های 89 و 90 را بررسـی کنیـد، می‌بینیـد در آن سـال به‌دلیل افزایـش قیمـت انـرژی در بازارهـای جهانـی قیمـت حامل‌های انـرژی و محصولات پتروشـیمی نیـز افزایـش پیـدا کـرد. از آنجـا کـه مـا همـه ایـن محصـولات را در بـورس کالا بـا قیمـت فـوب می‌خریدیـم افزایـش قیمـت ایــن محصولات در داخــل ناشــی از افزایــش قیمــت جهانــی بــود. شــما اگــر شــاخص‌های فائــو را بررسـی کنیـد، می‌بینیـد در سـال 1390 به‌دلیل افزایـش قیمـت انـرژی، قیمـت محصولات کشـاورزی بالاترین میــزان شــاخص 10 ســال اخیــر بــوده اســت. طبــق گزارشــی از فائــو در فوریــه 2010 یعنــی بهمـن مـاه سـال 90 کـه تنهـا دو مـاه از اجـرای طـرح می‌گذشـت، در بازارهـای جهانـی، قیمـت لبنیـات 5.8 درصــد، گوشــت 13.2 درصــد، غــلات 23.2 درصــد، روغــن و چربی‌ها 15.2 درصــد و شــکر 14.5 درصـد نسـبت بـه سـال قبـل رشـد یافتـه بـود.
اولاً سـازماندهی دولـت بسـیار خـوب بـود و رئیـس جمهـور هـم بـا تمـام وجـودش پشـت ایـن طـرح ایسـتاد. تقسـیم کار و مطالعـات دقیـق انجـام شـده بـود و همیـن موضـوع کمـک کـرد کـه افکار عمومـی نیـز همـراه مـا باشـد. به نظـرم نقـش آقای احمـدی‌نژاد بسـیار تعییـن کننـده بـود. هـم از لحـاظ شـناخت ایشـان از نظـام اداری کشـور و رفتـار اقتصـادی مـردم و هـم قـدرت بسـیار بالای ایشـان در سـازماندهی و ایمـان ایشـان در اثـرات مثبـت طـرح بـر زندگـی مـردم. بنابرایــن بــه نظــرم یــک بخــش از موفقیــت ایــن طــرح ناشــی از اجــرا و مدیریــت خــوب بــود. بخشـی هـم ناشـی از ایـن بـود کـه تحلیل‌های آنها غلـط بـود. یعنـی برخـی از ایـن دوسـتان بـدون اینکــه مطالعــه کننــد می‌نشســتند و یــک عــدد سرانگشــتی را مطــرح می‌کردنــد، البتــه در ایــن میــان اختلافات سیاسـی هـم وجـود داشـت و مزیـد بـر علـت بـود. همیــن اعــدادی را کــه شــما گفتیــد در مجلــس مطــرح کــرده و می‌گفتنــد شــما از طــرح دفــاع کنیـد. مـا بـرای اینکـه ایـن مطالعـه را انجـام دهیـم میـزان تـورم بـرای سـناریوهای مختلفـی را کـه داشـتیم بـا اسـتفاده از 3 روش متفـاوت بررسـی و محاسـبه کردیـم. یکـی روش FP بـود. ایـن روش یـک مـدل تعادلـی بـود کـه بانک‌های مرکـزی از مطالعـات بانـک جهانـی یـا صنـدوق بین‌المللـی پـول گرفتـه بودنـد و آن زمـان مرحـوم پاشـایی فـام کـه معـاون اقتصـادی بانـک مرکـزی بـود روی آن کار می‌کــرد. در واقـع مـا تـورم را یکبـار بـا ایـن مـدل و یکبـار بـا مـدل داده - سـتانده و یکبـار هـم بـا CGA تحلیـل حساسـیت کردیم. آن زمــان مرکــز پژوهش‌ها بــا مــدل داده - ســتانده یــک تحلیلــی کــرده بــود و بــه اعــداد بالایی هـم رسـیده بـود کـه مـا گفتیـم ایـن مـدل را قبـول نداریـم. بعداً بـه مـا گفتنـد جلسـه‌ای بــا حضــور اقتصاددان‌های کشــور کــه روی مدل‌ها کارهــای اقتصادســنجی کردنــد برگــزار می‌کنیــم و شــما آنجــا دربــاره عــدم واقعــی بــودن ایــن اعــداد بحــث کنیــد و از اعــداد خودتــان دفـاع کنیـد. احمـد توکلـی جلسـه‌ای در مرکـز پژوهش‌های مجلـس برگـزار کـرد کـه مجموعـه‌ای از استادان صاحـبنظـر در اقتصـادسـنجی در ایـن جلسـه حضـور داشـتند، مـن هـم بـه همـراه آقایـان رامیـن پاشـایی فـام، زاهـدی وفـا و علـی عسـکری به‌عنوان نماینـدگان دولـت بـه ایـن جلسـه رفتیـم و دلایل خودمــان را ارائــه کردیــم. منتقدان بــرای اثبــات ادعــای خــود مبنــی بــر وجــود تورم‌های بالا در اجــرای ایــن طــرح دائماً بــه مدل‌های اقتصــادســنجی تأکید می‌کردنــد و در افــکار عمومــی بــه گونــه‌ای برخــورد می‌شــد کــه انــگار ایــن طــرح خــودش مدلــی نــدارد و یــا کار دولــت به عبارتــی علمـی و کارشناسـی نیسـت. دولـت یـک کار مطالعاتـی بسـیار وسـیع بـا تمـام مدل‌های موجـود را شـروع کـرده بـود کـه نتایـج آن در آن جلسـه ارائـه شـد و آقایـان دیدنـد کـه این کار توسـط دولـت انجــام شــده و از مدل‌های لازم اســتفاده شــده اســت.
نتایج مدل‌های شما چه بود؟
عمـوم مدل‌هایی کـه مـا اسـتفاده کـرده بودیـم تورمـی حـدود 8 تـا 10 درصـد را نشـان می‌داد. بـا ایـن حـال بـاز هـم اعلام می‌کردیـم کـه ایـن مدل‌ها قـدرت پیش‌بینی آثار تورمـی ایـن طـرح را نـدارد، ولـی در هـر صـورت روی سـنجش تـورم از مدل‌های سـنجی اسـتفاده کردیـم. می‌خواهـم بگویـم تحلیل‌های دوسـتان غلـط بـود چـون آنها بـا اسـتفاده از روش‌ها و شـرایط گذشـته آثار تورمـی را محاسـبه می‌کردنـد، در حالـی کـه وقتـی طـرح اجـرا شـد اصلاحات قیمتـی بـه گونـه‌ای بود کـه باعـث تغییـر در رفتـار مصرفـی مـردم شـد و مـردم دیگـر آن رفتـار قبلـی را نداشـتند. نکتـه بعـد اینکـه نظـارت دولـت در طـول اجـرای ایـن طـرح یـک نظـارت مسـتمر بـود. البتـه بایـد بپذیریـم طرح‌های اقتصـادی علاوه بـر اینکـه به‌صورت ذاتـی آثـاری دارنـد بخشـی از آثارشـان بـه مدیریـت کار، پیش‌بینی‌ها، برآوردهـا و برنامـه‌ریزی‌های دقیـق بـر می‌گـردد. در واقـع یـک بخـش ناشـی از ایـن بـود کـه برنامـه‌ریزی‌های مـا به‌صورت دقیـق صـورت گرفتـه بـود و بخـش دیگـرش ناشـی از ایـن بـود کـه تحلیل‌های دوسـتان از آثار طـرح غلـط بـود.
احمـد توکلـی در گفت‌و‌گویـی بـا روزنامـه همشـهری در سـال 90 وقتـی خبرنـگار از او می‌پرسـد چــرا پیش‌بینی‌هایتــان دربــاره تــورم ناشــی از اجــرای طــرح هدفمنــدی محقــق نشــد و وضعیــت تولیــد نیــز به‌هــم نریخــت، می‌گویــد دولــت بــا سیاســت‌های دســتوری جلــوی افزایــش قیمت‌ها را گرفـت. چقـدر حـرف احمـد توکلـی را قبـول داریـد؟
خیــر، بــه ایــن صــورت نبــود. دولــت می‌خواســت کــه افزایــش قیمتــی رخ ندهــد و جلــوی محرک‌های بـازار در افزایـش قیمـت را نگرفـت، امـا بـه یـاد دارم در آسـتانه شـروع طـرح، یکـی از مشکلات اساسـی مـا قیمـت حامل‌های محصولات پتروشـیمی بـود. قیمـت محصـولات پتروشـیمی در آسـتانه اجـرای طـرح به‌دلیل افزایـش قیمـت حامل‌ها در حـال افزایـش بـود. مسئولان وزارت صنعـت پیـش رئیـس جمهـور رفتـه و گفتـه بودنـد افزایـش قیمـت محصولات پتروشـیمی دائماً باعث افزایــش قیمــت محصولات صنعتــی می‌شــود، بنابرایــن بایــد جلــوی افزایــش قیمــت آنها گرفتــه شـود. بعـد هـم بـا فشـارهایی کـه آورده بودنـد مصوبـه‌ای در بـورس کالا داده شـده بـود کـه تمـام قیمـت محصولات پتروشـیمی در بـورس بـر اسـاس قیمـت مردادمـاه محاسـبه شـود.
چرا مرداد ماه؟
چـون در آن مـاه قیمـت نفـت 75 دلار بـود ولـی در ماه‌هایی کـه مـا بررسـی می‌کردیـم قیمـت نفـت 87 دلار شـده بـود. بنابرایـن اگـر بـه قیمـت فـوب مـرداد مـاه محاسـبه می‌کردنـد نمی‌توانسـتند محصولات پتروشـیمی را در بـورس بـا قیمت‌های بالاتر و بـر اسـاس قیمت‌های جدیـد بفروشـند. ایـن باعـث شـده بـود کـه تقاضـا بـه شـدت افزایـش پیـدا کـرده و محصولات بـه دسـت تولیـد کننـده واقعـی نمی‌رسـید. ایـن مسـائل و مشکلاتی اسـت کـه وقتـی جلـوی قیمـت را می‌گیریـم ممکـن اسـت در همـه بازارهـا اتفـاق بیفتـد کـه در بـازار پتروشـیمی اتفـاق افتـاد. بـه یـاد دارم این مشـکل حدود یـک مـاه مانـده بـه اجـرای طـرح در کارگروهـی کـه در آن هیأتـی از پتروشـیمی و مدیـران بـورس حضـور داشـتند بـه مـا گفتـه شـد. رئیـس جمهـور دسـتور داد تـا آقای پرویـز داوودی، جلسـه‌ای در این بـاره برگـزار کنـد و مـن هـم دبیـر آن جلسـه باشـم و بعـد از شـنیدن حرف‌ها درنهایت تصمیـم بگیریـم. چنـد جلسـه‌ای برگـزار شـد و تمـام حرف‌های مسئولان پتروشـیمی بویژه بنگاه‌هایی را کـه از ایـن لحـاظ آسـیب دیـده بودنـد شـنیدیم، نهایتاً در دوره‌ای بـه ایـن جمـع‌بندی رسـیدیم کـه قیمـت فوب مردادمـاه را برداریـم و قیمـت فـوب همـان زمـان را بپذیریـم. یعنـی پذیـرش نتایج بـازار پتروشـیمی. البته افزایـش قیمـت محصولات پتروشـیمی ناشـی از افزایـش قیمـت جهانـی قیمـت نفـت بـود و ارتباطـی با طـرح مـا نداشـت، ولـی معتقـد نبودیـم کـه کارکـرد بـورس را مختـل نماییـم. اگـر سال‌های 89 و 90 را بررسـی کنیـد، می‌بینیـد در آن سـال به‌دلیل افزایـش قیمـت انـرژی در بازارهـای جهانـی قیمـت حامل‌های انـرژی و محصولات پتروشـیمی نیـز افزایـش پیـدا کـرد. از آنجـا کـه مـا همـه ایـن محصـولات را در بـورس کالا بـا قیمـت فـوب می‌خریدیـم افزایـش قیمـت ایــن محصولات در داخــل ناشــی از افزایــش قیمــت جهانــی بــود. شــما اگــر شــاخص‌های فائــو را بررسـی کنیـد، می‌بینیـد در سـال 1390 به‌دلیل افزایـش قیمـت انـرژی، قیمـت محصولات کشـاورزی بالاترین میــزان شــاخص 10 ســال اخیــر بــوده اســت. طبــق گزارشــی از فائــو در فوریــه 2010 یعنــی بهمـن مـاه سـال 90 کـه تنهـا دو مـاه از اجـرای طـرح می‌گذشـت، در بازارهـای جهانـی، قیمـت لبنیـات 5.8 درصــد، گوشــت 13.2 درصــد، غــلات 23.2 درصــد، روغــن و چربی‌ها 15.2 درصــد و شــکر 14.5 درصـد نسـبت بـه سـال قبـل رشـد یافتـه بـود.
بــــرش
دفاع نمایندگان دولت از طرح هدفمندی یارانه‌ها
برخـی از ایـن دوسـتان بـدون اینکــه مطالعــه کننــد می‌نشســتند و یــک عــدد سرانگشــتی را مطــرح می‌کردنــد، البتــه در ایــن میــان اختلافات سیاسـی هـم وجـود داشـت و مزیـد بـر علـت بـود. همیــن اعــدادی را کــه شــما گفتیــد در مجلــس مطــرح کــرده و می‌گفتنــد شــما از طــرح دفــاع کنیـد. مـا بـرای اینکـه ایـن مطالعـه را انجـام دهیـم میـزان تـورم بـرای سـناریوهای مختلفـی را کـه داشـتیم بـا اسـتفاده از 3 روش متفـاوت بررسـی و محاسـبه کردیـم. یکـی روش FPبـود. ایـن روش یـک مـدل تعادلـی بـود کـه بانک‌های مرکـزی از مطالعـات بانـک جهانـی یـا صنـدوق بین‌المللـی پـول گرفتـه بودنـد و آن زمـان مرحـوم پاشـایی فـام کـه معـاون اقتصـادی بانـک مرکـزی بـود روی آن کار می‌کــرد. در واقـع مـا تـورم را یکبـار بـا ایـن مـدل و یکبـار بـا مـدل داده - سـتانده و یکبـار هـم بـا CGA تحلیـل حساسـیت کردیم. آن زمــان مرکــز پژوهش‌ها بــا مــدل داده - ســتانده یــک تحلیلــی کــرده بــود و بــه اعــداد بالایی هـم رسـیده بـود کـه مـا گفتیـم ایـن مـدل را قبـول نداریـم. بعداً بـه مـا گفتنـد جلسـه‌ای بــا حضــور اقتصاددان‌های کشــور کــه روی مدل‌ها کارهــای اقتصادســنجی کردنــد برگــزار می‌کنیــم و شــما آنجــا دربــاره عــدم واقعــی بــودن ایــن اعــداد بحــث کنیــد و از اعــداد خودتــان دفـاع کنیـد.
بــــرش
یارانه نقدی بهتر از یارانه کالایی بود
نتایــج مطالعاتــی کــه براســاس ســفارش دولــت در وزارت رفــاه انجــام شــده بــود نشــان می‌داد یارانـه نقـدی روش مؤثرتـری نسـبت بـه یارانـه غیرنقـدی اسـت. حداقـل، تجربه‌هایی کـه در سـایر کشـورها وجـود داشـت مؤیـد ایـن موضـوع بـود کـه یارانـه نقـدی نسـبت بـه یارانـه غیرنقـدی مؤثرتـر اسـت و بسـیاری از کشـورهایی کـه در ایـن طـرح موفـق بودنـد از روش یارانـه نقـدی اسـتفاده کردنـد. منطـق دولـت ایـن بـود کـه می‌خواهیـم از خانوارهـا حمایـت کنیـم. مـا به‌عنوان دولـت اگـر بخواهیــم حمایت‌مان غیرنقــدی باشــد بایــد ســبدی مثــل ســبد کالا را کــه در سال‌های 93 و 94 از سـوی دولـت یازدهـم بـه مـردم داده شـد انتخـاب می‌کردیـم. اینجـا نکاتی وجـود داشـت، اول اینکـه آیـا مـا می‌توانیـم بسـته کالایی را تهیـه کنیـم کـه متناسـب بـا نیـاز تمـام مـردم ایـران باشـد؟ بـه هر حـال ممکـن اسـت ترکیـب هزینـه‌ای مـردم ایـران در مناطـق جغرافیایـی مختلـف متفـاوت باشـد. واقعاً چــه اصــراری اســت کــه مــا به‌عنوان دولــت یــک ســبد مشــخص را بــه همــه مــردم ایــران اختصـاص دهیـم. اصولاً ایـن کار بـا ایـن نـگاه کـه جامعـه خـودش قـدرت تشـخیص دارد مغایـر بـود.