بهرهبرداری از مسیرهای جدید ترانزیتی کریدور شمال‐جنوب
آزادراه اصفهان‐شیراز، ریل رشت‐بندرکاسپین، قرارداد نهایی مشارکت هند در توسعه بندر چابهار و ساخت راهآهن رشت‐آستارا با هدف تکمیل کریدور ترانزیتی شمال‐جنوب بزودی به مرحله اجرا میرسد
کشورهای منطقه با محوریت ایران، برای استفاده از گذرگاه شمال‐جنوب برای انتقال بار حساب ویژهایی باز کردهاند. با توجه به عبور کریدور شمال‐جنوب از ایران، تکمیل این مسیر در مدهای مختلف حمل و نقلی مورد توجه دولت قرار گرفته است. سرعت بخشی به ساخت و تکمیل زیرساختهای حمل و نقل مهمترین اقدام در راستای تکمیل کریدور شمال جنوب است. با توجه به رقابتی که در منطقه برای ساخت کریدورهای جدید ارتباطی میان کشورها ایجاد شده است، برای حفط مزیت رقابتی ایران، توسعه حمل و نقل از اولویتهای کشور است. کریدور شمال به جنوب راهگذر مسیر مهمی برای کشورهای مسیر این کریدور مانند روسیه، ایران، آذربایجان و هند و همچنین کشورهای حاشیه این راهگذر به شمار میرود . علاوه بر مشارکت سه کشور ایران، هند و روسیه در کریدور شمال‐جنوب کشورهای همسایه مانند قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان برای رسیدن به دریا باید از طریق ایران کالاهای خود را حمل کنند، این فرصت برای ایران با بهرهمندی از کریدورها از جمله کریدور شمال‐جنوب فراهم میشود.
تکمیل کریدور
کریدور شمال‐جنوب در کشور توسعه شبکه ارتیاطی داخلی در حال تکمیل است. راههای ارتباطی ریلی، جاده ایی و دریایی به همین منظور در حال اجرا است که بخشی از آنها در روزهاو هفتههای پیشرو به بهرهبرداری میرسد. یکی از مسیرهای مهم ارتباطی در کریدور شمال‐جنوب در حنوب کشور، اتصال اصفهان به شیراز از مسیر جدید است. آزادراه 230 کیلومتری اصفهان‐شیراز با سفر رییس جمهور به فارس به بهره برداری میرسد تردد آزمایشی اغاز شده و در مهر ماه رسما افتتاح میشود.
در حوزه ریلی هم مسیر همدان‐سنندج مهرماه به شبکه ریلی کشور اضافه میشود، با اتصال ریل به ان استان مرزی، اتصال شبکه ریلی کشور به عراق از این مرز نیز میسر میشود. پروژه ریلی دیگر در مشیر کریدور شمال‐جنوب، اتصال ریل رشت به بندر کاسپین است، این راه آهن در آبان ماه افتتاح میشود، با بهره برداری از خط ریلی رشت‐کاسپین اتصال ریلی بندرعباس به بندر کاسپین رقم میخورد که در امتداد کریدور شمال جنوب است، مسیر رشت‐آستارا هم در دست احداث است.
یکی از مسیرهای کریدور‐شمال‐جنوب که تکمیل آن در افزایش ترانزیت این مسیر اهمیت زیادی دارد، تکمیل راه آهن چابهار است. پروژه چابهار‐زاهدان‐یونسی‐مشهد‐سرخس در دست احداث است. در دو هفته قبل ساخت پروژه بیرجند‐یونسی با حضور رییس جمهور آغاز شد، پروژه زاهدان‐خاش از قطعه زاهدان‐چابهار افتتاح شده و کل این مسیر تا پایان این دولت تکمیل میشود.
تکمیل زیرساختهای بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور، برای جذب بار ترانزیتی از کشورهای جنوب بویژه از هند و ترانزیت ان به کشورهای شرقی مانند افغانستان، روسیه و کشورهای اروپایی، بخش مهمی از کریدور شمال‐جنوب است. ایران و هند برای اجرای طرحهای توسعه بندر چابهار بزودی قراردادی امضا میکنند. اهمیت بهره برداری از بندر چابهار زمانی خواهد بود بود که راه آهن چابهار‐زاهدان تکمیل شود و بار به این منطقه بیاید. بنابراین توسعه زیرساختهای دریایی، بندری و ریلی بطور همزمان برای جذب بار ترانزیتی اهمیت دارد.
مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، یکی از اولویتهای کاری خود را به اتمام رساندن کریدور شمال به جنوب دانسته و گفت: به دنبال تامین منابع برای تکمیل این کریدورها هستیم چراکه منابع فعلی کفاف تکمیل آنها را نمیدهد. نظر دولت بر رونق حوزه حمل و نقل است و در اکثر مذاکرات با کشورهای خارجی به ویژه همسایگان این موضوع محور مذاکرات طرفین قرار دارد.
او با بیان اینکه زنجیره کریدوری شمال‐جنوب در دولت سیزدهم تکمیل میشود، گفته بود: تکمیل کریدور شمال‐جنوب با تکمیل راهآهن رشت‐آستارا منابع قابل توجهی را عاید کشور خواهد کرد. به همین دلیل است که پروژه رشت‐آستارا نیز اکنون در وزارت راه و شهرسازی در حال پیگیری است.
کاهش هزینهها
از مزیتهای مهم مسیر ترانزیتی شمال‐جنوب کاهش هزینههای حمل و نقلی است. عباس خطیبی‐معاون ساخت وتوسعه راهآهن، بنادر و فرودگاههای شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل درباره مزیت استفاده از کریدور شمال‐جنوب گفت: مطالعات سازمان توسعه اقتصادی، میزان کاهش زمان و هزینه ترانزیت از کریدور شمال‐جنوب و راهآهن کشورهای مسیر این کریدور را نسبت به کانال سوئز حدود 30 درصد ارزانتر اعلام کرده است.
به گفته او؛ احداث راهآهن رشت‐آستارا علاوه بر اهداف و منافع اقتصادی دارای منافع راهبردی ملی از نظر روابط بینالملل، تسهیل مبادلات و مراودات و همبستگی بین کشورها، ارتقاء امنیت ملی و هم افزایی زنجیرههای ارزش داخلی و توسعه مناطق مرزی است.
خطیبی راهآهن رشت‐آستارا را طرحی بزرگ، راهبردی، ملی و بینالمللی دانست و گفت: احداث راهآهن رشت‐آستارا به عنوان تکمیلکننده کریدور شمال‐جنوب یکی از طرحهای مهم ریلی در سطح ملی و بینالمللی شناخته میشود و بهرهبرداری از آن برای کشور و منطقه تحولزاست.
وی احداث راهآهن رشت‐آستارا را به دلیل مزایای شاخه غربی این طرح بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: با وجود مسیرهای ریلی در شاخه شرقی و میانی کریدور ریلی شمال‐جنوب، راهآهن رشت‐آستارا در شاخه غربی بهدلیل ضرورت ارتباط با کشورهای منطقه قفقاز، اشتراک با کریدور جنوب‐غرب که از خلیج فارس به سمت گرجستان و دریای سیاه متصل میشود، حجم بالای تقاضای ترابری در مناطق غرب روسیه و کوتاهی مسیر به سمت اروپا از اهمیت بسیاری برخوردار است. کوتاهتر بودن مسیر در کشورهای واسطه و کاهش تعداد کشورهای واسطه از دو کشور ترکمنستان و قزاقستان به کشور جمهوری آذربایجان بخش دیگری از مزایای شاخه غربی راهآهن رشت‐آستارا است.
خطیبی قیمت، زمان حمل و قابلیت اطمینان به زمان تحویل بار را عوامل موثر بر جذب بار ترانزیتی اعلام کرد و گفت: سازمان توسعه اقتصادی وابسته به سازمان ملل در خصوص کریدور شمال‐جنوب و شرایط راهآهن کشورهای مسیر این کریدور مطالعاتی انجام و منتشر کرده که در آن میزان کاهش زمان و هزینه ترانزیت را نسبت به کانال سوئز حدود 30 درصد ارزانتر اعلام کرده است و این موضوع انگیزه قوی برای عبور بار از این مسیر است.
وی یکی از مباحث قابل توجه در این مسیر ریلی را ملاحظات زیست محیطی دانست و اظهار کرد: با توجه به ارزشمند بودن محیط زیست منطقه گیلان و تراکم جمعیتی و قابلیتهای کشاورزی و گردشگری منطقه، آثار زیست محیطی و اجتماعی طرح در طیف گسترده مورد مطالعه و بررسی در تعامل با سازمان محیط زیست قرار گرفته و با بررسی مزایا و معایب مسیرهای قابل اجرا، این مسیر مناسبتر تشخیص داده شده است.
خطیبی افزود: مسیر انتخابی با رویکرد حداقل آسیب به مزارع و مشاغل و استفاده بیشتر از اراضی کشاورزی بوده و به همین دلیل احداث حدود 40 کیلومتر پل در طول مسیر با هدف توجه به منظور راه، کاهش حجم مصالح خاکریزی و حذف عبور و مرور کامیونها از معادن به محل پروژه انجام شده که قابل توجه است.
خطیبی با اشاره به بیانیه باکو و توافق سهجانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در شهریور 1401 ادامه داد: در این بیانیه بر اهمیت و ضرورت توسعه کریدورهای ترانزیتی شمال‐جنوب و ارتقا خطوط ریلی این کشورها بهمنظور جابهجایی بار به میزان 15 میلیون تن در سال 2030 توافق شده است. از جنبه داخلی نیز سیاستهای ابلاغی برنامه هفتم توسعه، مصوبه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، وجود ردیف اعتباری برای طرح در پیوست شماره یک قوانین بودجه سالانه کشور، اولویت بالای این مسیر ریلی در مصوبه هیات وزیران برای تامین مالی به شیوه تهاتر نفتی و مصوبه کمیسیون ترک تشریفات مناقصه برای اجرا همگی از دلایل مهم و قابل استناد برای اجرای این طرح ملی ریلی با رعایت تمام ملاحظات ملی و بینالمللی است.