گزارش «ایران اقتصادی» از تلاش دولت برای افزایش حضور در بریکس
دیوار روبه‌روی فعالان اقتصادی فرو ریخت
جایگزینی برای سوئیفت یکی از مهم‌ترین مزایای پیوستن به بریکس، به‌خصوص برای ایران که مشمول تحریم‌های غرب است، بانک کشورهای بریکس است. این بانک برای کشورهای عضو جایگزینی برای سوئیفت، سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی است
2 شهریور ماه 1402، اتفاق مهمی در اقتصاد کشور رخ داد، جمهوری اسلامی ایران رسماً عضو «بریکس» شد. گروهی که اعضای اصلی آن کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند.عضویت دائم ایران در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی یک پیشرفت تاریخ‌ساز و موفقیت استراتژیک برای دولت سیزدهم و مهم‌تر فعالان اقتصادی است که به سیاست‌های تجاری دولت رئیسی، دل بستند. یکی از چالش‌های اساسی فعالان اقتصادی، در دولت گذشته، دیوارکشی بود که در کشور اتفاق افتاده بود. دولت گذشته به جای آنکه فضا و بستر، فعالیت بخش خصوصی را فراهم کند، حصارها را بیشتر کرده بود و هیچ مذاکره‌ای با کشورها و حتی همسا‌یه‌ها انجام نمی‌داد تا فعالان بخش خصوصی بتوانند، محصولات و کالاهای خود را صادر کنند؛ همین بی‌توجهی باعث شد که منابع ارزی کشور روز به روز محدودتر شود.
جبران فراموشی سال‌های گذشته
شعبان فروتن، عضو اتاق بازرگانی ایران درباره عضویت و حضور ایران در بریکس به ایران، گفت: عضویت دائم ایران در بریکس را می‌توان یکی از اتفاقات مثبت و سازنده در کارنامه کاری دولت سیزدهم دانست چرا که به‌واسطه این اتفاق می‌توان اثرات تحریم‌ها را کمتر و شرایطی را ایجاد کرد تا فعالیت، فعالان اقتصادی توسعه پیدا کند.
او افزود: فعالان اقتصادی در سال‌های گذشته بشدت تضعیف شدند و حتی بازارهای سنتی و قدیمی خود را از دست دادند، از عوامل اثرگذار بر عملکرد فعالان اقتصادی، تعدد قوانین و ایجاد قوانین در تضاد با تولید و صادرات بود. بر این اساس دولت سیزدهم سعی به حذف قوانین چالش‌ساز کرده و همچنین بستری فراهم کرده است که تجار بتوانند به‌واسطه عضویت در گروه‌های چون شانگهای، بریکس و... حوزه فعالیت خود را فارغ از تحریم‌ها گسترش دهد.
عضو اتاق بازرگانی ایران تأکید کرد: یکی از مشکلات تجار در تبادلات تجاری و حضور در بازارهای جهانی، محدودیت در جابه‌جایی پول است. به دلیل تحریم نمی‌توان بدون مشکل انتقال پول انجام داد اما با عضویت در پیمان‌های شانگهای، بریکس، اوراسیا، اکو و... به‌دلیل آنکه تأکید بر پول ملی کشورهاست، می‌توان باوجود تحریم‌ها مبادلات را گسترش داد و خوشبختانه کشورهای عضو پیمان‌های یادشده خواهان تجارت با پول ملی هستند و تأکید همه آنها بر جداسازی اقتصادشان از دلار است.
او گفت: سیاست دلارزدایی که دولت سیزدهم دنبال می‌کند در پیمان بریکس و سایر پیمان‌ها تأکید شده است. از همین رو اگر سیاست‌گذاران و به‌خصوص وزارت امور خارجه موضوع پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه را با جدیت پیگیری کنند، می‌توان به دستاوردهای خوبی دست یافت.
عضو اتاق بازرگانی ایران با اشاره به سفر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی به ژوهانسبورگ، پایتخت اقتصادی آفریقای جنوبی برای مراسم افتتاحیه نهمین مجمع پارلمانی گروه بریکس، افزود: حضور ایران در اجلاس‌های این‌چنینی فضای خوبی را برای فعالان اقتصادی فراهم خواهد کرد، لذا توصیه می‌شود در سفر سیاست‌گذاران و مقام‌های رسمی کشور، افزایش تبادلات تجاری، مطرح شود.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در سفر ژوهانسبورگ گفته بود: ما می‌توانیم حلقه ارتباطات را وسیع‌تر کرده و فرصت‌های اقتصادی و سیاسی بیشتری برای کشور فراهم آوریم و به‌همین منظور سعی بر این است که ارتباطات چندجانبه و دوجانبه بین ایران و بریکس و همچنین آفریقای جنوبی را گسترش دهیم.
بر اساس آخرین آمارها در پنج‌ماهه نخست امسال بیش از ۷۰.۳ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۴۳.۵ میلیارد دلار بین ایران و کشورهای جهان تبادل شد که ۳۶.۸ میلیون تن به ارزش ۲۵ میلیارد و ۱۰۹ میلیون دلار آن بین ایران و ۱۰ کشور عضو فعلی و جدید و بریکس بوده که ۵۲.۴ درصد وزن و ۵۷.۷ درصد ارزش کل تجارت ایران (مجموع واردات و صادرات) را به خود اختصاص داده است.
افزایش بازارسازی جدید
سید روح‌اله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت در خصوص تجارت ایران با اعضای بریکس، گفت: از کالاهای تبادل شده بین ایران و بریکس، ۲۷.۷ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۹میلیارد و ۱۲۳ میلیون دلار، صادرات ایران به ۱۰ کشور بریکس پلاس بوده که ۵۰ درصد وزن و ۴۷ درصد ارزش کل صادرات کشورمان به دنیا را شامل می‌شده است.
او در خصوص مقاصد صادراتی ایران به کشورهای بریکس پلاس، افزود: چین با خرید ۵.۶ میلیارد دلار، امارات با ۲.۳ میلیارد دلار، هند با ۸۴۵ میلیون دلار، روسیه با ۳۶۱ میلیون دلار و آفریقای جنوبی با ۵۱.۵ میلیون دلار، پنج مقصد اول صادرات کالاهای غیرنفتی ایران در بین ۱۰ عضو فعلی و جدید بریکس در پنج ماه نخست امسال بودند.
او بیان کرد: برزیل با خرید مستقیم ۱.۲ میلیون دلار، مصر با ۶۴۴ هزار دلار، اتیوپی با ۱۴۳ هزار دلار، عربستان با ۹۰ هزار دلار و آرژانتین با ۴۱.۳ هزار دلار مقاصد ششم تا دهم صادرات کالاهای ایرانی به اعضای بریکس بودند.
لطیفی توضیح داد: از کل صادرات به اعضای فعلی و جدید، ۲۲.۲ میلیون تن کالا به ارزش ۶.۸ میلیارد دلار صادرات ایران به پنج کشور عضو فعلی بریکس و ۵.۵ میلیون تن کالا به ارزش ۲.۳ میلیارد دلار نیز به اعضای جدید بوده است.
لطیفی در خصوص واردات از اعضای فعلی و جدید بریکس، گفت: از کل واردات ۱۴.۵ میلیون تنی کالا به کشور به ارزش ۲۴.۲ میلیارد دلار، ۹ میلیون و ۱۲۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد دلار از اعضای قدیم و جدید بریکس بوده که ۶۳ درصد وزن و ۶۶ درصد ارزش واردات از این کشورها در پنج‌ماهه امسال بوده که ۴.۴ میلیون تن کالا به ارزش ۸.۸ میلیارد دلار از اعضای فعلی بریکس و ۴.۷ میلیون تن کالا به ارزش ۷.۲ میلیارد دلار از اعضای جدید بریکس بوده است.
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت در خصوص میزان واردات ایران از اعضای بریکس پلاس توضیح داد: امارات با فروش ۷.۲ میلیارد دلار، چین با ۷.۱ میلیارد دلار، هند یا ۸۱۳ میلیون دلار، روسیه با ۷۹۳ میلیون دلار، برزیل با ۱۳۰ میلیون دلار، آفریقای جنوبی با ۹.۱ میلیون دلار، اتیوپی با ۵۵۲ هزار دلار، آرژانتین با ۲۹۷ هزار دلار، مصر با ۲۷۹ هزار دلار و عربستان بدون فروش کالا، به ترتیب کشورهای فروشنده کالای موردنیاز ایران در پنج‌ماهه نخست امسال در بین اعضای بریکس پلاس بودند.
در پیمان بریکس، بیش از دوسوم جمعیت جهان با یکدیگر تجارت دارند و براساس قواعد مشخص خود به تبادلات مالی می‌پردازند. همچنین براساس اطلاعات موجود، در پیمان بریکس پیمان‌های پولی در سطح گسترده اجرایی شده و این کشورها در بستری تسهیل شده با یکدیگر به تجارت می‌پردازند؛ بنابراین به نظر می‌رسد ایران نیز با برنامه‌ریزی مدون بتواند از این فرصت برای تقویت تبادلات تجاری خود بهره گیرد.
تجارت خارج از تحریم‌های امریکا
در این میان عباس آرگون، عضو هیأت رئیسه اتاق تهران درباره بریکس گفته بود: حضور ایران در مجامع بین‌المللی اقتصادی دارای ابعاد و مزایای مثبت متعددی است. تقویت دیپلماسی سیاسی و اقتصادی زیر سایه عضویت در اتحادیه‌ها مهم‌ترین مزیتی است که ایران می‌تواند از آن بهره ببرد. با این حال فارغ از خوش‌بینی‌های معمول، شرط بهره‌مندی از منافع حاضر آن است که برنامه‌ای جدی برای استفاده از ظرفیت‌ها داشته باشیم و مسیر برای این کار هموار باشد.
او ادامه داد: مهم‌ترین بحث برقراری روابط تجاری با سایر کشورها، آن است که کشور مقابل خواهان انجام تعاملات تجاری با ایران خارج از قاعده تحریمی امریکا باشد. اگر طرف‌های مقابل خواهان تجارت بدون محدودیت بوده و جایگاهی برای محدودیت‌های اقتصادی و بانکی اعلام شده از سوی غرب قائل نباشند، فرصت خوبی برای ایران شکل خواهد گرفت.
یکی از مهم‌ترین مزایای پیوستن به بریکس، به‌خصوص برای ایران که مشمول تحریم‌های غرب است، بانک کشورهای بریکس است که «بانک توسعه نوین» نام دارد. این بانک که یک بانک توسعه چندملیتی توصیف شده، سامانه اعلام پرداختی دارد برای کشورهای عضو که جایگزینی است برای سوئیفت، سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی.
یکی دیگر از اهداف بریکس انفصال از دلار به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است. به گفته مقامات روسیه تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» براساس ارز کشورهای عضو در جریان است.
ایران از سال گذشته و پس از روی کار آمدن دولت رئیسی، محور تقویت روابط سیاسی و تجاری با کشورهای همسایه و نیز متحدان خود در شرق را تقویت کرده؛ رویکردی که هدف از آن باز کردن اقتصاد ایران و مقابله با تحریم‌های اقتصادی امریکاست. با این اتفاق عملاً دولت سیزدهم دیوار روبه‌روی فعالان اقتصادی را فرو ریخت.
بــــرش
به چالش کشیدن سیطره نظم مسلط فعلی
اگرچه بیش از ۱۷ سال از تأسیس بلوک اقتصادی بریکس می‌گذرد، ولی روابط اعضا با کشورهای غربی و امریکا روبه رونق نگذاشته و پنج قدرت بازار نوظهور غیرغربی آن کوشیده‌اند تا روابط خود را افزایش دهند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت گروه بریکس که پتانسیل بالایی برای تأثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد، رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ آن در امور جهانی است که به واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸ درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی و همچنین منابع انسانی و طبیعی غنی حاصل آمده است؛ به باور کارشناسان این ائتلاف قدرتمند جهانی که بدون مشارکت اروپا و امریکا تشکیل شده و این ظرفیت را دارد تا صدایی قوی در مجامع و مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد، می‌تواند سیطره نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد.