«ایران اقتصادی» از شفافسازی مهمترین مسائل تعیین میزان اهلیت مشتریان در ساختار اعتبارسنجی گزارش میدهد
راهبردهای تسریع دریافت تسهیلات از نظام مالی
ابزاری برای توسعه پایدار کشورها سالهاست دریافتهاند سنجش ریسک و بررسی سوابق رفتاری و اعتباری افراد میتواند کمک مؤثری به توسعه اقتصادی کشور و رفتارسازی اجتماعی و مزایای بیشماری در جامعه ایجاد کند
یکی از ابزارهای تعیین میزان اهلیت مشتریان شبکه مالی کشور، اعتبارسنجی آنها است. این معیار که مبنای رفتار شبکه مالی و بانکها با این افراد خواهد شد، ابهاماتی دارد. بر این اساس، در این مطلب به مهمترین مسائلی که با اعتبارسنجی ارزیابی میشود، میپردازیم .
اعتبارسنجی صنعتی است که قدمتی بیش از دو قرن دارد و در حال حاضر بیش از ۱۹۰ کشور در دنیا از اعتبارسنجی در صنایع مختلف استفاده میکنند. به این معنی که کشورها سالهاست دریافتهاند سنجش ریسک و بررسی سوابق رفتاری و اعتباری افراد میتواند کمک مؤثری به توسعه اقتصادی کشور و رفتارسازی اجتماعی و ایجاد مزایای بیشماری در جامعه کند. در کشور ما نیز شرکت مشاوره رتبهبندی اعتباری ایران با حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی، نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مشارکت کلیه بانکهای کشور و برخی از شرکتهای بزرگ بیمه و لیزینگ در آبان ماه ۱۳۸۵ به عنوان تنها شرکت اعتبارسنجی دارای مجوز شروع به فعالیت کرده است.
توزیع عادلانه منابع مالی
اعتبارسنجی کمک میکند تا با استفاده از جمعآوری اطلاعات مربوط به سوابق مالی و اعتباری اشخاص، اشخاص خوشحساب و بدحساب را شناسایی شوند. با شناسایی میزان خوشحسابی اشخاص، میتوان به توزیع عادلانه منابع مالی در کشور کمک کرد. به این معنا که هر چه یک فرد خوشحسابتر باشد، خدمات اجتماعی و مالی بیشتری نظیر وام، کارت اعتباری، خرید اقساطی کالا، چک و غیره را دریافت میکند و به این صورت این خدمات به صورت عادلانه در کشور توزیع میشود.
مهمترین محصول اعتبارسنجی امتیاز اعتباری است که شامل یک نمایش عددی از تاریخچه اعتباری و رفتار مالی شخص است. اعتبارسنجی و امتیاز اعتباری به عنوان ابزاری کارآمد این امکان را فراهم میکند که بتوان میزان تعهد و مسئولیتپذیری اشخاص در قبال بازپرداخت دیونشان را ارزیابی کرد. در کشور ما نیز افراد دارای امتیاز اعتباری میباشند که میزان خوشحسابی آنها را در قبال تعهداتشان نمایش میدهد. این امتیاز اعتباری عددی بین ۰ تا ۹۰۰ است. هر چه این عدد بالاتر باشد، شخص خوشحسابتر محسوب شده و ریسک مالی و اعتباری کمتری دارد و از سوی دیگر هر چه شخص نسبت به بازپرداخت دیون مالی خود بدحسابتر باشد، امتیاز اعتباری کمتری دریافت میکند که بیانگر ریسک اعتباری بیشتر است. براساس امتیازهای اعتباری، افراد در دستههای ریسک مختلف (پنج دسته)، شامل A (ریسک بسیار کم)، B (ریسک کم)،C (ریسک متوسط)،D (ریسک زیاد) و E (ریسک بسیار زیاد) قرار میگیرند.
شاخص انضباط مالی و خوشحسابی
به عنوان مثال فردی با امتیاز اعتباری ۶۸۰ تا ۹۰۰ بالاترین حد امتیازی را دریافت کرده و رتبه A۱ را دارد که ریسک خیلی پایین فرد در تعهدات مالی، وجود انضباط مالی و خوشحسابی را نشان میدهد. جدول (داخل گزارش) بیانگر بازههای امتیاز اعتباری تعیین شده توسط شرکت مشاوره رتبهبندی اعتباری ایران (به عنوان تنها شرکت دارای مجوز از بانک مرکزی) است
علیرغم اینکه اعتبارسنجی در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه کاربردهای فراوانی در حوزههای مختلف شامل بیمه، تسهیلات، کارت اعتباری، معاملات، خرید و فروش ملک و غیره دارد، در کشور ما تصور عموم بر این است که اعتبارسنجی فقط برای تسهیلات بانکی و اخذ وام مهم است. بر همین اساس در این مقاله تلاش شده است تا به اهمیت اعتبارسنجی و امکان حل مسائل مهم و مختلف در داخل کشور با استفاده از ابزار اعتبارسنجی بپردازیم.
تسهیلات بانکی
اعتبارسنجی نقشی اساسی در دنیای بانکداری ایفا میکند و بر جنبههای مختلف صنعت خدمات مالی تأثیر میگذارد. یکی از کاربردهای اولیه اعتبارسنجی در بانکداری در ارزیابی درخواستهای وام است. هنگامی که افراد یا مشاغل برای وامهایی مانند وام مسکن، وامهای شخصی یا وامهای تجاری به بانک مراجعه میکنند، بانکها و مؤسسات وامدهنده از امتیاز اعتباری به عنوان یک عامل تعیین کننده کلیدی در ارزیابی اعتبار متقاضی استفاده میکنند. امتیاز اعتباری با نمره بالا برای بانکها و مؤسسات مالی نشاندهنده ریسک پایین متقاضی میباشد و بانکها میتوانند با شرایط آسانتر وام و تسهیلات را برای فرد مهیا کنند. بهطوری که بعضی از بانکها به کسانی که بالاترین امتیاز اعتباری را دارند بدون دریافت وثیقه یا درخواست ضامن، وام را در اختیار فرد متقاضی قرار میدهند.
به طور کلی استفاده از اعتبارسنجی توسط بانکها و مؤسسات اعتباری میتواند منجر به تسهیل پرداخت تسهیلات به افراد بویژه افراد خوشحساب شود. به این معنی که افراد دارای امتیاز اعتباری بالا به دلیل اینکه سابقه خوشحسابی و پرداخت منظم دارند، میتوانند با شرایط راحتتری و بدون وثیقه و ضامن، تسهیلات دریافت کنند. از سوی دیگر تسهیلات پرداختی از طریق اعتبارسنجی منجر به کاهش مطالبات معوق و هزینههای وصول مطالبات خواهد شد که این موضوع میتواند به توسعه فعالیت بانکها نیز کمک کنند. به این ترتیب نرخ تسهیلاتدهی به اشخاص خوشحساب نیز میتواند کمتر از نرخهای مصوب بوده و این موضوع منجر به جذب افراد خوشحساب به عنوان مشتریان اعتباری وفادار بانکها و توزیع عادلانه منابع مالی در میان اقشار جامعه شود.
شرایط ضامن
علاوه بر اینکه بانکها میتوانند از طریق اعتبارسنجی به افراد خوشحساب تسهیلات دهند، در صورتی که تمایل به اعطای تسهیلات به افراد با ریسک اعتباری بیشتر داشته باشند، میتوانند برای سلامت و تضمین مناسب تسهیلات، شرایط ضامن را به گونهای تعیین کنند که ریسک اعطای تسهیلات کاهش یافته و امکان وصول راحتتر مطالبات مهیا شود. چنانچه شخص ضامن دارای امتیاز اعتباری بالایی باشد، بانک میتواند با اطمینان بیشتری نسبت به اعطای تسهیلات با شرایط و مبالغ بالاتر اقدام کند. چرا که شخصی با امتیاز اعتباری بالا با آگاهی و مسئولیت بیشتر ضمانت را قبول میکند و دارای ریسک کمتری است.
دریافت چک و اعتبار آن
چک در معاملات روزمره نقش پررنگی دارد و بسیاری از معاملات در بازار کشور با استفاده از چک صورت میپذیرد. براساس آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی در خردادماه سال جاری، نزدیک به ۱۲ درصد از چکهای صادره، برگشت خوردهاند، درصورتی که در کشورهای همسایه برای مثال کشور امارات این آمار به ۲ درصد میرسد. به همین علت یکی از دغدغههای اصلی در این خصوص، ریسک عدم نقد شوندگی چک در زمان سررسید است؛ که در این راستا یکی از مؤثرترین روشها برای پذیریش چک از اشخاص، بررسی امتیاز اعتباری صاحب چک است. میتوان با دیدن امتیاز اعتباری فرد تصمیم گرفت که ریسک دریافت چک از فرد مقابل چقدر بوده و اینکه آیا شخص مزبور در گذشته در پرداخت دیون خود، بویژه سوابق مربوط به پرداخت چک خوشحساب بوده است یا خیر.
سقف اعتباری چک
براساس اصلاحیه قانون صدور چک برای افراد متقاضی دسته چک، میبایست سقف مجاز چک تعیین شود؛ لذا شرکت مشاوره رتبهبندی اعتباری ایران براساس قانون مزبور در نظر دارد تا با استفاده از مدلهای مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین و با توجه به توان مالی و امتیاز اعتباری اشخاص، سقف مجاز برای دارندگان دسته چک را تعیین نماید.
در این راستا افراد میبایست تا سقف اعتباری تعیین شده اقدام به صدور چک کنند و ذینفعان و دریافتکنندگان چک میتوانند سقف مجاز چک شخص را مشاهده و براساس ریسک اعتباری صادرکننده چک نسبت به پذیرش یا عدم پذیرش برگه چک اقدام کنند.
بیمه
اعتبارسنجی کاربردهای متنوعی برای شرکتهای بیمهای دارد؛ این شرکتها میتوانند با استفاده از گزارش اعتبارسنجی و سوابق بیمهای افراد، ارزیابی کنند که هر فرد دارای چه میزان از ریسک بوده و به این ترتیب به مدیریت پرتفوی خود بپردازد. همچنین نرخگذاری پویا برای تعیین حق بیمه برای هر شخص نیز یکی دیگر از مزایای استفاده از گزارش اعتباری برای شرکتهای بیمهای است. باتوجه به اهمیت فوقالعاده مشتری در صنعت بیمه و تعداد و ماهیت شرکتهای ارائهدهنده خدمات به بیمهگذاران در بازار کشور، شناسایی رابطه بین استراتژی قیمتگذاری و رضایت بیمهگذاران از قیمتهای منصفانه اهمیت بسزایی دارد. از سوی دیگر نرخگذاری پویا و تعیین حق بیمه مبتنی بر ریسک، امری متداول در کشورهای توسعه یافته بوده که باعث استقبال چشمگیر اشخاص از صنعت بیمه شد. چرا که هر شخص آگاه است که حق بیمه پرداختی وی ارتباط مستقیمی با ریسکاش دارد و به این ترتیب محصولات جدیدی در صنعت بیمه بر اساس ریسک افراد تعریف شده است.
یکی دیگر از کاربردهای مهم اعتبارسنجی در صنعت بیمه، فروش بیمهنامهها به صورت اقساطی میباشد، اما این روش از فروش همواره ریسکهایی را به همراه خواهد داشت. اگر مشتری اقساط را بموقع پرداخت نکند، شرکت بیمه متحمل ضرر خواهد شد. به همین علت، برخی از شرکتهای بیمه ناگزیر شدهاند اقدامات سختگیرانهتری در مورد شبکه فروش به کار ببندند. در این راستا اعتبارسنجی میتواند کمک نماید تا مشتریان کم ریسک جهت فروش بیمهنامه به صورت اقساطی شناسایی شوند.
معاملات بین اشخاص
مزیت بعدی استفاده از امتیاز اعتباری در معاملات بین افراد است. یکی از چالشهای اصلی در معاملات بین دو شخص، عدم شناخت کافی طرفین و در واقع عدم وجود تقارن اطلاعاتی بوده که این موضوع بعضاً منجر به ایجاد مشکلات عمدهای در قراردادها و معاملات بین اشخاص و حتی موجب کلاهبرداری، اختلاف نظر و افزایش حجم شکایات و مراجعات به محاکم قضایی میشود. اما با فرهنگسازی استفاده از امتیاز اعتباری در حین انجام معاملات، میتوان به این اطمینان رسید که طرفین یک معامله از عملکرد و سوابق مالی همدیگر آگاهی یافته و مذاکرات و معاملات در فضای شفافتری صورت میپذیرد.
علاوه بر این موضوع، اعتبارسنجی ارکان دیگر معامله نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از این ارکان، کالا یا موضوع مورد معامله است. شرکت مشاوره رتبهبندی اعتباری ایران درنظر دارد با ایجاد یک پلتفرم جامع، امکان مشارکت سازمانهای مربوطه نظیر سازمان ثبت اسناد، پلیس راهنمایی و رانندگی، شرکت ملی پست ایران و غیره را برای انجام فرآیند اعتبارسنجی سند معامله، فراهم کند. در این صورت اشخاص با شفافیت و اطمینان بیشتری نسبت به انجام معامله اقدام میکنند.
فروش اقساطی کالاهای مصرفی
در شرایط اقتصادی و تورمی حاضر و کاهش توان خرید، یکی از راههای افزایش سهم بازار و افزایش فروش برای فروشندگان، فروش کالا و خدمات به صورت اقساطی است. در این راستا، شناسایی مشتریان خوشحساب و دارای انضباط مالی برای فروشندگان بسیار حائز اهمیت بوده و این موضوع با استفاده از اعتبارسنجی محقق میشود. در این راستا بسیاری از برندهای معتبر و نامدار در کشور از روش اعتبارسنجی برای شناسایی مشتریان خوشحساب و بدحساب استفاده میکنند تا احتمال عدم وصول وجه کالای فروخته شده بشدت کاهش یابد. همچنین موضوع مذکوراین امکان را برای مصرفکنندگان خوشحساب فراهم میکند تا کالاها و لوازم مورد نیاز خود را به صورت اقساطی با شرایط مناسب و بدون ضامن و وثیقه تهیه کنند .
اجاره ملک
اجاره ملک مانند سایر معاملات دارای ریسکهای طرفین معامله است. از سویی مستأجر تمایل دارد تا مالک ملک نسبت به پرداخت هزینههای کلی ملک و تحویل مبلغ ترهین بموقع اقدام کند، همچنین از سوی دیگر مالک نیز تمایل دارد تا با مستأجرانی با ریسک پایین و پرداخت اجاره بموقع معامله انجام دهد. اعتبارسنجی میتواند موجب افزایش بهبود سلامت معاملات بین صاحبخانه و مستأجر شود. در این راستا مالکان میتوانند از امتیازات اعتباری برای ارزیابی توانایی و مسئولیتپذیری مستأجران جهت اطمینان از پرداخت بموقع اجاره و مدیریت مسئولانه تعهدات مالی و غیرمالی، استفاده کنند. علاوه بر این موضوع، افراد میتوانند از طریق اعتبارسنجی منطقه استقرار ملک و ساکنان آن نسبت به انتخاب محیط سکونت مناسب با سابقه مدنظر اقدام کنند. به عنوان مثال در کشور چین این امکان وجود دارد تا افراد بتوانند از طریق اعتبارسنجی، وضعیت امتیاز اعتباری افراد ساکن در همسایگی خود را مشاهده کنند.
فروش خودرو به صورت اقساطی
فروش خودرو به صورت اقساطی نیز نوعی از فروش اعتباری محسوب میشود. با توجه به اینکه نمایندگیهای فروش خودرو برای افزایش سهم فروش خود در بازار، به راههای فروش خودرو به صورت اعتباری روی آوردهاند، میتوانند با استفاده از امتیاز اعتباری، مشتریان خوشحساب را شناسایی کنند. در واقع یکی از مهمترین فواید اعتبارسنجی در دنیا به این صورت است که افراد خوشحساب و دارای امتیاز اعتباری بالا، شرایط بهتر و راحتتری برای خرید خودرو به صورت اعتباری دارند. بهطوریکه نمایندگیهای خودرو اغلب گزینههای تأمین مالی را با نرخهای بهره متفاوت بر اساس امتیاز اعتباری وامگیرنده ارائه میدهند و نمایندگیها برای افرادی که امتیاز اعتباری بالاتری دارند شرایط بهتری در نظر میگیرند.
اعتبار برای خرید در فروشگاههای آنلاین
در حال حاضر خرید کالا از فروشگاههای اینترنتی در کشور رشد قابل توجهی یافته و فروشگاههای مزبور نیز در رقابت با یکدیگر نسبت به ارائه خدمات و امکانات ویژه به مشتریان خود اقدام میکنند. یکی از امکانات یادشده، ارائه اعتبار برای هر شخص و امکان خرید کالا از این فروشگاهها به صورت اقساطی است. فروشگاههای آنلاین با در اختیار داشتن امتیاز اعتباری مشتریان خود میتوانند میزان اعتبار تخصیصی را بر اساس میزان خوشحسابی، انضباط و توان مالی هر شخص به صورت بهینه انتخاب کنند و ریسک عدم برگشت وجه را به حداقل برسانند. همچنین با توجه به رشد چشمگیر خریدهای انجام شده از فروشگاههای مزبور، پیشبینی میشود که اعتبارات آنلاین در آینده جایگزین تسهیلات خرد بانکی شود. به این معنی که افراد برای تأمین مالی خرد به جای مراجعه به بانک و طی مراحل طولانی، بهراحتی میتوانند از طریق مراجعه به فروشگاه آنلاین مدنظر، برای خرید، اعتبار دریافت کنند.
معاملات تجاری بینالمللی
یکی از اصلیترین شروط برای تجارتهای بینالمللی و معاملات بینمرزی، داشتن استعلام سوابق مالی از شرکتهای اعتبارسنجی معتبر است؛ لذا امتیاز اعتباری در دنیا معیاری شناخته شده و شرط لازم انجام معاملات است.
کارت اعتباری
بانکها و شرکتهای ارائهدهنده کارت اعتباری از امتیاز اعتباری برای ارزیابی میزان اعتبار متقاضیان و تعیین حد اعتبار و نرخ بهره آن استفاده میکنند. همچنین میزان اعتبار تعیین شده برای اشخاص در دورههای زمانی مختلف و بر اساس عملکرد هر فرد تغییر مییابد.
شناسایی مؤدیان خوشحساب و بدحساب
سازمان امورمالیاتی اظهارنامه اشخاص را براساس قوانین و مقررات مربوطه و در دورههای مختلف تعیین شده، دریافت میکند اما امکان صحتسنجی تمامی اظهارنامههای مالیاتی دریافتی، امری دشوار و پرهزینه است. از این رو سازمانهای مالیاتی در دنیا با شناسایی اشخاص دارای امتیاز اعتباری پایین یا اشخاصی که به نوعی بر اساس دادههای اعتباری آنان، امکان اظهار خلاف واقع در اظهارنامه مالیاتی وجود دارد، به صورت ویژه بررسی میکنند. در واقع تحلیل دادههای رفتار مالی شخص و شناسایی صحیح مؤدیان مالیاتی از یکدیگر، یکی دیگر از مزایای اعتبارسنجی در دنیا محسوب میشود. در راستای فرهنگسازی و تشویق اشخاص برای ایجاد انضباط مالی، سازمانهای مالیاتی در دنیا نسبت به اعمال مزایای ویژه و تخفیفهای مالیاتی برای اشخاص خوشحساب و متعهد، اقدام میکنند. همچنین در این راستا ایجاد محدودیت در استفاده از سایر خدمات اجتماعی برای اشخاص بدحساب میتواند تأثیر بسزایی در وصول راحتتر مطالبات سازمان مالیاتی داشته باشد.
صادرات و واردات
در حوزه صادرات و صدور کارت بازرگانی، امتیاز اعتباری اشخاص میتواند به عنوان شاخصی مهم برای ارزیابی افراد متقاضی کارت بازرگانی در نظر گرفته شود، لذا معیار مزبور برای ارزیابی انضباط مالی بسیار مهم است و تأثیر مستقیمی در معاملات بینالمللی دارد. به طوری که میتوان براساس امتیاز اعتباری هر متقاضی نوع کارت بازرگانی صادره برای وی را مشخص کرد. برای مثال فردی که بالاترین امتیاز اعتباری را دارد، کارت بازرگانی ویژه برای وی صادر شده و مزایای ویژهای در حوزه بازرگانی و معاملات بینالملل دریافت کند. در حال حاضر در کشور برای تمامی بازرگانان و تعیین سقف واردات و صادرات آنان، از امتیاز اعتباری به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر تعیین سقف مزبور استفاده میشود.
کفالت
کفالت به معنای تعهد حضور شخص ثالث در دادگاه است، در حال حاضر دادگاه براساس معیارهای خود و مناسب با هر موقعیت نسبت به تأیید شخص کفیل اقدام میکند. در این راستا امتیاز اعتباری افراد میتواند یکی از شاخصها برای تأیید وجهه اعتباری و مالی شخص در دادگاه باشد و همچنین معیار مناسبی برای تعیین شخص کفیل درنظر گرفته شود. برای مثال در صورتی که شخصی دارای ریسک اعتباری بالایی باشد، برای کفالت نیز میتواند فرد پرریسکی به شمار رود.
استخدام
امروزه استفاده از امتیاز اعتباری در زمینه استخدام نیروی کار به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای ارزیابی مسئولیت مالی و قابلیت اطمینان نامزدهای شغلی به کار میرود. همچنین صنایع و مشاغل خاص، بویژه مشاغل با مسئولیتهای مالی یا دارای دسترسی به اطلاعات حساس، به عنوان بخشی از فرایند استخدام خود، بررسی امتیاز و سوابق اعتباری را در نظر میگیرند.
کفایت سرمایه بانکها
کفایت سرمایه عبارت است از نسبت سرمایه نظارتی بانک به داراییهای موزون شده به ریسک؛ لذا بانکها با توجه و مراقبت از نسبت مزبور، میتوانند از تداوم و پایداری فعالیت خود اطمینان حاصل کرده و ریسکهای پیشبینی نشده (ریسک بازار، ریسک عملیاتی و ریسک اعتباری) را بهدرستی مدیریت کنند. به این ترتیب بانکها میتوانند به منظور محاسبه نسبت کفایت سرمایه و اندازهگیری داراییهای موزون شده به ریسک اعتباری، از امتیاز اعتباری اشخاص وامگیرنده استفاده کنند. در این راستا هرچه مشتریان بانک دارای امتیاز اعتباری بالاتری باشند، وزن مربوط به آنها در مخرج کسر کمتر بوده و در نتیجه داراییهای بانکها از منظر ریسک اعتباری وضعیت مطلوبتری دارند.
تعیین حد اعتباری توسط کارگزاریها
کارگزاریها به منظور تعیین اهلیت اعتباری مشتریان خود (مشتریانی که قصد دریافت اعتبار جهت انجام معاملات در بازار سرمایه را دارند) نیازمند دریافت گزارشهای اعتباری بوده تا در وهله نخست از خوشحسابی مشتریان مطلع شده و ریسک عدم وصول اعتبار پرداختی را ارزیابی کنند. همچنین میزان اعتبار تخصیصی برای هر فرد براساس امتیاز اعتباری و توان مالی آن شخص، محاسبه میشود.
بـرش
ایجاد اعتماد در بازارها، اقتصاد و جامعه
با توجه به کاربردهای وسیع اعتبارسنجی در دنیا، شرکت مشاوره رتبهبندی اعتباری ایران قصد دارد در راستای تحقق رسالت خود (ایجاد اعتماد در بازارها، اقتصاد و جامعه) و با ایجاد تنوع در منابع اطلاعاتی، تنوع در محصولات و تنوع در بازارها، به عنوان نهاد اعتماد و نماد اعتبار تبدیل شود. به گونهای که استعلام از این شرکت نشانه یک معامله مطمئن و نماد اعتمادبخش تعاملات باشد. همچنین این شرکت در نظر دارد ضلع سوم هر تعامل اقتصادی و هر تصمیم اعتباری باشد که در این راستا به سه ارزش بنیادین «رعایت محرمانگی»، «دقت و درستی» و «بیطرفی» پایبندی کامل دارد.