چرا در تابستان 1401 با اینکه رکورد تقاضای مصرف شکست اما برق مردم نرفت؟
ایست به خاموشی‌های 2 ساله
متوسط دمای تابستان امسال 1.1 درجه بالاتر از تابستان سال گذشته بود
چهره صنعت برق در تابستان 1401
در حال حاضر با ورود ظرفیت جدید نیروگاهی به شبکه تولید برق کشور، ظرفیت اسمی تولید به رقمی در حدود 88 هزار مگاوات رسیده است، البته ظرفیت واقعی تولید به خاطر عواملی مانند دمای محیطی و ارتفاع از سطح دریا، کمتر از این رقم و در حدود 60 هزار مگاوات است.
در همین حال امسال رکورد تقاضای مصرف شکست و حد نصاب مصرف برق برای چندمین بار تغییر کرد. بیشترین میزان آن 69 هزار و 278 مگاوات بود، در حالی که این رقم سال گذشته 67 هزار مگاوات را نشان می‌داد که بیانگر افزایش 2200 مگاواتی تقاضای انرژی است.
علاوه‌بر رشد تقاضا، متوسط دمای تابستان امسال 1.1 درجه بالاتر از تابستان سال گذشته بود و میانگین آن 38 درجه سانتیگراد بود. در برخی از شهرها دمایی بالاتر از 54 درجه نیز تجربه شد. این درحالی است که به ازای هر درجه افزایش دما 1500 مگاوات به مصرف برق کشور اضافه می‌شود.
اما مشکلات صنعت برق در تابستان بسیار سخت امسال فقط به ناترازی تجمعی تولید و مصرف که یادگار سال‌های قبل بود، خلاصه نمی‌شد. امسال با وقوع سیل تابستانی، صنعت برق در دو جبهه «تأمین و توزیع برق کشور» و «اقدامات عملیاتی در مناطق سیلزده» فعالیت داشت. حدود 21 استان کشور امسال درگیر سیل شدند و صنعت برق همزمان مشغول خدمات‌رسانی به مناطق سیلزده نیز بود. در چنین شرایطی مجموعه اقدامات وزارت نیرو موجب شد که در تابستان بسیار سخت 1401 خاموشی رخ ندهد.
یکی از اقدامات ایجاد اتاق فکر با حضور متخصصان، کارشناسان، شرکت‌های دانش‌بنیان و غیره از اواخر شهریور 1400 بود که در نهایت خروجی آن یک برنامه 100 اقدامی بود. این برنامه به دقت نقاط ضعف صنعت را به تصویر می‌کشید، تا با اصلاح آن تجربه تلخ دو سال قبل دوباره تکرار نشود.
ایجاد 4200 مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی
اگرچه استفاده از ظرفیت‌های موجود در نیروگاه‌ها و مدیریت مصرف از مهم‌ترین محورهای برنامه 100 اقدامی وزارت نیرو بود اما در عین حال، افزایش ظرفیت تولید نیز در برنامه قرار داشت. به این ترتیب که از برنامه دولت سیزدهم برای ایجاد 35 هزار مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی، برای سال اول حدود 6 هزار مگاوات در نظر گرفته شد و تا امروز 4 هزار و 200 مگاوات آن محقق شده است. این درحالی است که متوسط عملکرد افزایش تولید برق در دولت‌های یازدهم و دوازدهم 2067 مگاوات بود. حدود 1800 مگاوات نیز قرار است طی هفته‌های آتی و تا پایان مدت یک‌ساله به شبکه برق متصل شود.
اقدامات دیگری نیز در زمینه استفاده حداکثری از ظرفیت موجود نیروگاهی و شبکه‌ای انجام شد. از جمله اینکه با توجه به عمر بالای شبکه انتقال برق کشور، اقدامات اصلاحی صورت گرفت. یا در موردی دیگر، تعدادی از واحدهای نیروگاهی کشور مانند نیروگاه یزد که به خاطر برخی مشکلات تأمین قطعات و تجهیزات تعطیل شده بودند با اعتماد به شرکت‌های داخلی تأمین قطعه شدند و دوباره به مدار تولید برگشتند. در نهایت تولید برق کشور به اوج خود رسید و اکنون تمام نیروگاه‌های کشور با حداکثر توان خود در حال تولید و عرضه برق هستند.
در بخش نیروگاه‌های حرارتی، افزایش ظرفیت نیروگاهی از طریق احداث 17 واحد نیروگاهی به ظرفیت سه هزار و 27 مگاوات و اجرای طرح‌های ارتقای توان عملی واحدهای گازی و سیکل‌ترکیبی و همچنین رفع محدودیت نیروگاه‌های بخاری به ظرفیت یک‌هزار و 35 مگاوات به دست آمده است.
پروژه‌های سنکرون شده در این بازه زمانی شامل: واحدهای گازی نیروگاه‌های هنگام، پاسارگاد قشم، میانرود، آریان زنجان(دو واحد)، ایران ال‌ان‌جی(سه واحد)، مهتاب کویر(دو واحد) و شهید باکری بوده است. همچنین در این مدت واحد بخار نیروگاه‌های جهرم، هریس، ارومیه، چابهار، بعثت پارس‌جنوبی و غرب‌کارون نیز به بهره‌برداری رسیده است.
همچنین در این میان پروژه ارتقای توان تولید نیروگاه‌های موجود نیز جزو برنامه‌هایی بود که برای افزایش پایداری شبکه برق کشور در دستور کار قرار گرفت و در پی انجام این طرح حدود 935 مگاوات از طریق ارتقای توان عملی واحدهای گازی و سیکل‌ترکیبی و ۱۰۰ مگاوات از طریق رفع محدودیت نیروگاه‌های بخاری به ظرفیت تولید برق حرارتی کشور افزوده شد.
در نهایت اقدامات صورت گرفته در این بخش موجب شده است تا ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی کشورمان از مرز 72 هزار مگاوات عبور کرده و ایران در جمع 10 کشور برتر دنیا در زمینه ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی قرار بگیرد.
تقویت زیرساخت‌های صنعت برق نیز البته عامل دیگری در مدیریت خاموشی‌ها بود. شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی امسال برای نخستین بار بیش از ۹۴ هزار مگاوات برنامه تعمیرات و آماده‌سازی نیروگاه‌های حرارتی را پیش از شروع خردادماه و پیک مصرف برق تابستان به پایان رساند تا رکورد جدیدی را در زمینه تعمیرات نیروگاهی به ثبت برساند. انجام بموقع برنامه‌های تعمیراتی و آماده‌سازی این واحدها موجب شد تا ضریب آمادگی نیروگاه‌های حرارتی کشور از مرز 98 درصد عبور کرده و این واحدها در روزهای اوج مصرف برق کشور با تمام ظرفیت خود در حال تولید برق پایدار برای مشترکان سراسر کشور باشند.
براساس آمارهای جهانی بین دو تا پنج درصد نیروگاه‌ها ممکن است در زمان اوج مصرف برق به‌دلیل حوادث پیش‌بینی نشده دچار خروج اضطراری شوند که با فعالیت‌های انجام شده در فصل تعمیراتی این دوره، نرخ خروج اضطراری نیروگاه‌ها از مرز سه درصد عبور نکرد. افزایش ظرفیت و آمادگی تولید برق نیروگاه‌های حرارتی موجب شده است که طی پنج ماهه نخست امسال میزان تولید برق نیروگاه‌های حرارتی کشور با رشد 2.5 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته از مرز 129 میلیارد کیلووات ساعت عبور کرده و در این بازه زمانی بیش از 92 درصد برق مورد نیاز کشور توسط واحدهای تولید برق حرارتی تأمین شود.
مدیریت مصرف در بخش‌های مختلف
مدیریت مصرف برق امسال از چند بخش مهم تشکیل می‌شد. یکی از موارد مهم، مصرف ادارات بود. کنترل مصرف برق ادارات با انجام اقدامات مختلف از جمله تغییر ساعت کاری دستگاه‌های دولتی، استفاده از مولدهای برق در کشور و تنظیم درجه حرارت صورت گرفت و حدود 30 درصد در مصرف برق این حوزه صرفه‌جویی شد.
در بخش خانگی، با مشوق‌های تعرفه‌ای اتفاقات شگرفی رقم خورد، به طوری که حدود 40 درصد مشترکان به عبارتی حدود 11 میلیون نفر مصرف برق خود را نسبت به سال گذشته کاهش داده و صرفه‌جویی کردند.
در صنعت نیز همکاری‌هایی شکل گرفت که در نتیجه آن میزان خاموشی صنعت صفر و همکاری‌ها به گونه‌ای رقم خورد که به تولید لطمه‌ای وارد نشود. به این ترتیب که در کشور حدود 630 هزار واحد صنعتی وجود دارد و برق 580 هزار واحد صنعتی کاملاً تأمین شده است. حدود 50 هزار واحد تولیدی در شهرک‌های صنعتی مختلف کشور تنها 12 ساعت در شبانه روز محدودیت داشتند که این برنامه محدودیت نیز با نظم و انضباط مناسبی همراه بود تا به تولید واحدها لطمه‌ای وارد نشود. در همین حال حدود 400 واحد صنایع انرژی‌بر نیز طبق الگویی که خودشان تعیین کردند، تأمین برق شدند تا تولیدشان در مجموع کمتر از گذشته نشود.
با همکاری این سه بخش موضوع مدیریت مصرف رقم خورد و در نهایت در کنار افزایش تولید، مدیریت مصرف نیز بال دیگر عبور بدون خاموشی از تابستان امسال شد.
تأمین سوخت زمستان 1400 و عبور بدون خاموشی
علاوه‌بر تابستان امسال، ذخیره‌سازی مناسب سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی به‌عنوان واحدهای اصلی تولید برق کشور و استفاده بهینه از سوخت مصرفی در این واحدها موجب شد تا زمستان سال گذشته بدون قطعی برق سپری شود.
در فصول سرد سال همزمان با کاهش دما در نقاط مختلف کشور اولویت تأمین گاز با مشترکان خانگی و تجاری است؛ بدین منظور در این بازه زمانی برای تأمین مصارف مشترکان این بخش میزان گاز تحویلی به نیروگاه‌های حرارتی به‌عنوان اصلی‌ترین واحدهای تولید کننده برق کشور دچار محدودیت می‌شود.
همین مسأله موجب شده بود تا طی چند سال اخیر محدودیت در تأمین گاز نیروگاه‌ها و کسری مخازن سوخت مایع این واحدها در فصول سرد سال باعث شود تا تعدادی از واحدهای نیروگاهی به‌دلیل کمبود سوخت در زمستان از مدار خارج شده و شاهد قطعی برق در برخی از مناطق کشور باشیم.
خوشبختانه سال گذشته با همکاری و هماهنگی مناسب میان وزارتخانه‌های نفت، نیرو، راه وشهرسازی، سازمان محیط زیست، دادستانی و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی سوخت مایع زمستانی تمام نیروگاه‌های کشور بخوبی ذخیره‌سازی و تأمین شد تا در شرایط محدودیت تأمین گاز نیروگاه‌ها روند تولید برق کشور با استفاده از سوخت جایگزین در جریان باشد.
یکی از اقدامات مؤثر صنعت برق حرارتی در زمستان سال گذشته مسأله استفاده از ترکیب مناسب نیروگاه‌ها برای به حداقل رساندن سوخت مصرفی این واحدها بود؛ به طوری که تلاش شد در این مدت اولویت اول با نیروگاه‌های سیکل‌ترکیبی باشد تا این واحدها از طریق راندمان بالای خود بتوانند با حداقل سوخت، بیشترین برق تولیدی را داشته باشند.
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر سرعت گرفت
علاوه‌بر آنچه اشاره شد، در راستای برنامه وزارت نیرو در دولت سیزدهم برای احداث 10 هزارمگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر و برنامه‌ریزی به منظور 10 هزارمگاوات مدیریت مصرف و بهره‌وری نیز اقداماتی در این مدت صورت گرفت. از این جمله موارد می‌توان به برگزاری مناقصه عمومی سرمایه‌گذاری، بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی اشاره کرد. در این راستا، اعلام فراخوان عمومی احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر با استفاده از منابع مالی ناشی از سوخت صرفه‌جویی شده؛ دریافت آمادگی بخش خصوصی به ظرفیت بیش از 90 هزار مگاوات؛ صلاحیت‌سنجی شرکت‌های متقاضی و مبادله تفاهمنامه‌های همکاری با ظرفیت بیش از 60 هزار مگاوات؛ اخذ مجوز برای احداث 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی از شورای عالی اقتصاد و ارائه برنامه برای احداث 3 هزار مگاوات نیروگاه بادی از آن شورا و اجرای فرایند مناقصه برای عقد قرارداد احداث نیروگاه‌های خورشیدی در فاز اول انجام شد.
مورد دوم، احداث 550 هزار سامانه خورشیدی خانگی، با اولویت مناطق کمتربرخوردار و خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی است که در این خصوص مقدمات اولیه فراهم شده و طی هماهنگی با نهادهای حمایتی از جمله کمیته امداد امام(ره)، سازمان بهزیستی و سازمان بسیج مستضعفین، فرایند اجرایی برای احداث 110 هزار سامانه خورشیدی خانگی در سال 1401 نهایی شده و تفاهمنامه مرتبط مابین ارگان‌های متولی منعقد شده است.
مورد سوم، احداث 500 مگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر جدید تا زمان اوج بار مصرف برق در سال 1401 است که در قالب همان 6 هزار مگاوات ظرفیت جدید برای سال‌جاری تعریف می‌شود. در این زمینه، سازمان ساتبا به‌عنوان متولی امر می‌گوید: «بر اساس پیگیری، هماهنگی و مساعدت‌های به عمل آمده از سوی سازمان ساتبا با شرکت‌های بخش خصوصی به نحوی برنامه‌ریزی شده که از طریق شرکت‌هایی که در حال احداث نیروگاه بوده و همچنین تفاهم با شرکت‌های بخش خصوصی توانمند که متقاضی مشارکت برای احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر هستند، به منظور مشارکت در تأمین برق مورد نیاز در زمان اوج مصرف برق کشور در سال 1401، ظرفیت 500 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر جدید را به بهره‌برداری برسانند. این روند با جدیت در حال پیگیری است تا بخشی از افزایش تولید برق سنواتی، از طریق منابع تجدیدپذیر تأمین شود.»
مورد چهارم، دستورالعمل تولید رمز ارزها از طریق احداث نیروگاه تجدیدپذیر است. با توجه به مصوبه 16/1/1400 وزیر نیرو، مراکز استخراج رمز ارز دارای مجوز از وزارت صمت مجاز هستند برق مورد نیاز خود را از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر موجود و جدیدالاحداث تأمین کنند. به منظور اجرایی‌شدن این مصوبه دستورالعملی تهیه و در آذرماه سال‌جاری ابلاغ شد و بر اساس آن نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌توانند برق تولیدی خود را به مراکز استخراج رمز ارز دارای مجوز از وزارت صمت اختصاص دهند. برای متقاضیان احداث مراکز استخراج رمز ارز جدید با هماهنگی به عمل آمده مابین وزارت نیرو و صمت مقرر شد در صورت تأمین کل انرژی مورد نیاز مرکز استخراج رمز ارز از طریق نیروگاه تجدیدپذیر جدیدالاحداث، جواز تأسیس توسط صمت صادر شود. تأیید محل تأمین برق مرکز استخراج رمز ارز از طریق استعلام وزارت صمت از ساتبا صورت می‌گیرد. اکنون فرایند اجرایی این مورد با هماهنگی دفتر صنایع نرم افزاری وزارت صمت در دست تهیه است.
مورد پنجم، برنامه‌ریزی برای تأمین بخشی از برق مورد نیاز صنایع پر مصرف از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. به منظور رفع مشکلات ناشی از قطع برق صنایع در ساعات اوج مصرف، پیش‌نویس تفاهمنامه‌ای بین ساتبا، معاونت برق و انرژی وزارت نیرو و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) تهیه شده است. بر اساس متن پیشنهادی که به تأیید وزیر نیرو نیز رسیده، معادل انرژی تولیدی نیروگاه تجدیدپذیر با توان ثابت به صنایع احداث کننده نیروگاه تحویل می‌شود و تداوم تحویل در شرایط اوج مصرف تعهد می‌شود و در صورتی که مجموع توان نیروگاه‌های تجدیدپذیر احداث شده تا قبل از پیک 1401 بیش از 400 مگاوات باشد، معادل انرژی تحویل‌شده به صنایع احداث‌کننده 30 درصد بالاتر از توان یکنواخت مربوطه خواهد بود.در این رابطه نیز پیگیری‌ها برای اخذ تأیید طرفین به میزان 2000 مگاوات در دست انجام است.
مورد ششم، تفاهمنامه با شهرک‌های صنعتی است. تفاهمنامه همکاری مابین وزارت نیرو و وزارت صمت با هدف واگذاری زمین برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر به ظرفیت 4000 مگاوات طی 4 سال در شهرک ها/نواحی صنعتی تخصصی انرژی تجدیدپذیر، شهرک‌ها/نواحی موجود و همچنین شهرک‌ها و نواحی صنعتی در دست احداث است و همچنین احداث 1000 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر به منظور تأمین برق مورد نیاز در شهرک‌ها/نواحی صنعتی موجود تنظیم شده است. بر اساس این تفاهمنامه که به تأیید معاونان هر دو وزارتخانه رسیده است، ضمن ارائه فرصت به بخش خصوصی برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر از طریق زیرساخت‌های موجود، با احداث نیروگاه‌های خودتأمین، مشکل کمبود برق شهرک های صنعتی، با امکان تخصیص معادل انرژی تولیدشده توسط نیروگاه‌های تجدیدپذیرِ احداث شده در هر شهرک / ناحیه صنعتی یا منطقه ویژه اقتصادی، با توان یکنواخت (ثابت) در زمان پیک مصرف برق حل خواهد شد.
مجموع آنچه اشاره شد، در قالب 10 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر تا پایان دولت به نتیجه خواهد رسید که با توجه به اینکه در حال حاضر کمتر از هزار مگاوات ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر در کشور داریم، اتفاق مهمی در این صنعت رقم خواهد خورد. در حوزه بهره‌وری انرژی نیز اقدامات مهمی از جمله: زمینه‌سازی برای اجرای پروژه‌های بهره‌وری انرژی از طریق ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، توسعه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط زیست، زمینه‌سازی برای اجرای پروژه‌های بهره‌وری انرژی از طریق بند «ط» تبصره 15 قانون بودجه سال 1401/طرح یارانه سود تسهیلات و وجوه اداره شده، طرح مشارکت صنایع (بند «ی» ماده واحده 8 قانون بودجه)، تنظیم و بازنگری قوانین و مقررات و آیین نامه‌ها، بازنگری و ارتقای استانداردهای انرژی تجهیزات برقی، توسعه شرکت‌های خدمات انرژی و فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی در یک سال اخیر کلید خورده و در سال‌های آتی نیز دنبال می‌شود.
برنامه سال‌های آتی صنعت برق
صنعت برق در دولت سیزدهم روزهای سخت اما پرامیدی در پیش دارد. درباره چشم‌انداز صنعت برق وزیر نیرو با اشاره به برنامه این دولت برای رفع ناترازی برق می‌گوید: «رفع کامل ناترازی تولید و مصرف برق در کشور در یک بازه زمانی کمتر از یک سال به‌صورت کامل امکان‌پذیر نیست و از طرفی جامعه، دیگر انتظار خاموشی گسترده ندارد. در این شرایط ما تکلیف برای رفع موانع داریم و به همین دلیل رویکرد برنامه‌های وزارت نیرو از فعالیت‌های ستادی به اقدامات جهادی تبدیل شده است. برنامه‌های دقیق و همه جانبه در بخش‌های تولید، انتقال، توزیع، تجدیدپذیر و بخش‌های پشتیبان و تأمین منابع تدوین شده و در حال پیگیری و اجراست. وزارت نیرو برنامه‌های مدونی در حوزه‌های اقتصادی دارد. در این بخش یکی از برنامه‌های کلان و راهبردی وزارت نیرو، تلاش برای توسعه قراردادهای مستقیم عرضه و تقاضاست به نحوی که در بازارهای رقابتی بخصوص در بخش صنعت، وزارت نیرو فقط نقش تنظیم‌گری و نظارت داشته باشد. ضمن اینکه تعامل خوبی بین وزارت نیرو و سایر وزارتخانه‌ها برای مشارکت در رفع مشکلات خرد و کلان برقرار است. قطعاً رعایت استانداردها و الزامات مصرف انرژی و استفاده از مصالح و تجهیزات جدید در آینده و همچنین بهینه‌سازی صنایع انرژی‌بر کمک بزرگی در کنترل مصرف در آینده خواهد بود. لذا مشارکت همه بخش‌های کشور در استفاده بهینه از انرژی ضروری است. در صورت نبود مشارکت و بهبود در این بخش، قطعاً چالش‌ها در کوتاه مدت برطرف نمی‌شود و نیازمند عزم جدی و همه جانبه و نقش‌آفرینی تمامی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور است.»
علی اکبر محرابیان به «ایران» توضیح می‌دهد: «من در یک نگاه آینده صنعت برق و کشور را روشن و پرامید می‌بینم. کشور سربلند ایران در حال توسعه است و برق نیز انرژی زیرساختی برای توسعه است. ما به‌عنوان خادمان مردم ایران تمامی عزم و تلاش خود را به کار می‌گیریم تا سال به سال کیفیت عرضه برق در ایران ارتقا یافته و کشور ضمن برخورداری از برق اقتصادی، پاک و بدون خاموشی، اطمینان قابل اتکایی برای رشد و توسعه و شکوفایی و بالندگی در همه عرصه‌ها هم داشته باشد. با توجه به تمهیدات پیش‌بینی شده، امید می‌رود سالانه از میزان ناترازی کاسته شده و تا انتهای این دولت مشکل ناترازی نیز برطرف می‌شود. البته لازم است نظارت دقیقی بر اجرای برنامه‌های ارائه شده انجام شود و همه بخش‌های ذیربط با هماهنگی کامل و همسو با هم در این جهت تلاش کنند.»
او در پایان بیان می‌کند: «ان‌شاءالله در پایان دولت بخصوص سهم انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در سبد تولید برق کشور افزایش چشمگیری خواهد داشت و هوشمندی، تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری شبکه بالاتر خواهد رفت و با نصب کنتورهای هوشمند برای مابقی مشترکان، شاهد تعامل دوسویه و پویا بین صنعت برق و مشترکان برق خواهیم بود. در نهایت با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، ظرفیت تولید انرژی برق، شبکه انتقال و توزیع افزایش خواهد یافت و همچنین با افزایش راندمان نیروگاه‌های حرارتی و کاهش تلفات شبکه، مصرف سوخت نیروگاهی بهینه‌تر شده و باعث بهبود شاخص‌های زیست‌محیطی خواهد شد.»