«ایران» اولویت آبی دولت سیزدهم و اقدامات یک سال اخیر در جهت تحقق این هدف را بررسی میکند
خداحافظی شهرها و روستاهای ایران با تنش آبی
تأمین آب شرب پایدار برای همه شهرها و روستاهای دارای تنش مهمترین برنامه دولت سیزدهم است و از این رو وزارت نیروی دولت سیزدهم به دنبال این است که پرونده شهرهای دارای تنش آبی را در دولت ببندد. شاید بتوان گفت که این مهمترین محور فعالیت‌های آبی یک سال اخیر و همین طور سال‌های بعدی فعالیت دولت سیزدهم است. در ابتدای فعالیت دولت سیزدهم به دلیل انجام نشدن به‌موقع پروژه‌های زیرساختی آب شرب و همچنین تخلیه بسیاری از سدهای کشور، 300 شهر ایران در شرایط تنش آبی به سر می‌بردند، به عبارت دیگر میزان منابع تأمین آب این تعداد شهر از میزان مصارف آب شرب کمتر بود. بر این اساس وزارت نیرو در قالب دو برنامه طراحی پروژه‌های ویژه و همچنین پروژه‌های آبرسانی، توسعه زیرساخت آب شرب کشور را در دستور کار قرار داد.در کنار این موضوع، مدیریت مصرف آب با استفاده از به روزترین تکنیک‌های مدیریت تقاضا در دستور کار قرار گرفت تا منابع موجود به بهترین نحو به دست مردم برسد.
جزئیات پروژه‌های طراحی شده در راستای تأمین منابع آب شرب
به منظور رفع تنش آبی 300 شهر در کشور، وزارت نیرو با طراحی 560 پروژه تنش آبی و 280 پروژه ویژه مجموعاً 840 پروژه در 31 استان سراسر کشور در دستور کار قرار گرفت تا به واسطه این پروژه‌ها منابع آب شرب با کیفیت تصفیه شده با نیاز مردم برابر شده و مسأله تنش آبی در این شهرها مرتفع شود. با به ثمر رسیدن این 560 پروژه تنش آبی مسأله تأمین آب شرب شهرهای کشور در بلندمدت حل خواهد شد. پیشرفت فیزیکی مجموع این پروژه‌ها در یک سال فعالیت دولت به بیش از 86 درصد رسیده است.
به این ترتیب در سال جاری حدود 560 پروژه حوضه آب اجرا شده یا در حال اجرا است و در اقصی نقاط کشور پروژه‌های متعددی در زمینه آب داریم که برخی از آنها پروژه‌های موقت مانند احداث چاه، مخازن، تصفیه‌خانه‌ها و خطوط انتقال با سرعت خوبی در حال پیشرفت هستند و برخی پروژه‌های کلان نیز مانند طرح آبرسانی به آبیک قزوین، طرح غدیر و پروژه آبرسانی به همدان در حال انجام است. در این راستا در روزهای اخیر وزیر نیرو در راستا با حل این مسأله تنش آبی، چند پروژه آبرسانی به آبیک قزوین را بهره‌برداری کرد.
طرح انتقال آبرسانی از سد طالقان به شهر آبیک شامل 17.5 کیلومتر مسیر لوله‌گذاری است که 9 کیلومتر آن با طرح اصلی استان که آبرسانی به 14 شهر و 194 روستای استان است؛ مشترک بوده و 8.5 کیلومتر آن نیز اختصاصی و ویژه شهر آبیک است. بر این اساس، کانال کنی و اجرای خطوط لوله در 9 کیلومتر مسیر با بستر کاملاً سنگی، اجرای سه مرحله آتشباری در مسیرهای سنگی برای فراهم کردن بستر لوله‌گذاری، اجرای یک کیلومتر لوله‌گذاری٥٠٠ میلیمتری در مجاورت رودخانه زیاران و اجرای سه مورد لوله‌رانی به قطر 1400 و 500 میلیمتر از زیر جاده زیاران- طالقان مجموعاً به طول 82 متر از جمله اقدامات این پروژه است. همچنین ساخت دو دستگاه پل فلزی به طول 47 و 31 متر با ارتفاع 38 متر از بستر رودخانه زیاران جهت عبور لوله 1400 میلیمتری با استفاده از یک دستگاه جرثقیل 120 تنی و دو دستگاه جرثقیل 50 تنی، از دیگر اقدامات فنی این پروژه است. به منظور تصفیه آب انتقالی به شهرستان آبیک نیز تصفیه خانه موقت آب شرب با ظرفیت ٢٠٠ لیتر بر ثانیه توسط شرکت آب و فاضلاب استان در منطقه خوزنان اجرا شده است. با اجرای این طرح نیاز آب شرب شهر آبیک، زیاران و خوزنان تا افق 1425 از محل آب انتقالی از سد طالقان به طور کامل تأمین شده و برای اجرای آن بیش از 3 هزار و 800 میلیارد ریال از طریق منابع عمومی دولت هزینه شده است.
تکمیل طرح آبرسانی غدیر
آبرسانی غدیر برای تأمین آب خوزستان به ۸۳ درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است؛ اجرای طرح میان مدت غدیر سبب خواهد شد مردم خوزستان برای همیشه با خشکسالی و کم آبی خداحافظی کنند و آن طور که وزیر نیرو اعلام کرده این طرح در آستانه بهره‌برداری است و سه ویژگی دارد: اول اینکه کمیت آب منطقه برای ۲۵ سال تضمین می‌شد، دوم کیفیت آب به بالاترین سطح کیفیت که نمونه آن آب سد دز است، می‌رسید و سوم؛ طرح در حداقل زمان ممکن اجرایی شده و به بهره‌برداری می‌رسید.
طرح آبرسانی غدیر خوزستان از سال ۱۳۸۸ با هدف اولیه تأمین آب برای شهرهای آبادان، خرمشهر و شادگان مطرح شد، اما بعد از مدتی مقرر شد چند شهر دیگر به مجموع شهرهای برخوردار از طرح غدیر افزوده شود، اما در طول این سال‌ها به پایان نرسید. با روی کار آمدن دولت سیزدهم طرح میان‌مدت برای غدیر از سوی وزیر نیرو مطرح شد تا با اجرای آن مشکلات طرح بلندمدت کاهش یابد؛ در طرح غدیر مقرر است برای ۲۶ شهر و ۱۶۰۸ روستای استان خوزستان آبرسانی صورت بگیرد.
این طرح حداکثر ۲۴ مترمکعب بر ثانیه می‌تواند آبرسانی داشته باشد که در عمل ۴۶۵ میلیون مترمکعب ظرفیت آبرسانی اتفاق خواهد افتاد. ویژگی این طرح آن است که برای ۴.۷ میلیون نفر از جمعیت استان خوزستان تأمین آب خواهد داشت. همچنین با این تنوع‌سازی اگر حوضه‌های آبریز کرخه، دز و کارون با شرایط تغییر اقلیم دچار خشکسالی شوند، تأمین آب مشکلی با تنوع لحاظ شده نخواهد داشت.
در طرح میان‌مدت غدیر بخشی از آب با کیفیت از سد دز تأمین خواهد شد. این طرح حدود ۵۰ درصد ارتقای کیفیت تأمین آب را به همراه خواهد داشت. افق در نظر گرفته‌شده برای طرح اولیه سال ۱۴۲۵ بود که باهدف زودتر اجرا شدن طرح میان‌مدت از سوی وزیر نیرو مطرح شد. مشاوران طرح زمانی را برای اجرا در نظر گرفتند که با موافقت وزیر روبه‌رو نشد و در نهایت برنامه زمانبندی ۳۶ ماهه مطرح شد.
در استان خوزستان چند طرح آبرسانی وجود دارد که یکی از این طرح‌ها غدیر است؛ این استان با دو مشکل اساسی، کمیت و کیفیت آب روبه‌رو بود. در شهرهای جنوبی آب کافی نمی‌رسد که در این سال‌ها نیز شاهد آن بودیم. به همین دلیل دولت تلاش کرد که با طرح‌های اضطراری مسأله را حل کند. موضوع دوم تأمین آب از کرخه یا کارون بود که باعث می‌شد آب با کیفیت وجود نداشته باشد. در این سال‌ها طرح‌هایی مطرح شد؛ دولت طرحی را مصوب کرد که موجب می‌شود کمیت آب تا ۲۵ سال تضمین شود و کیفیت آب نیز به سد دز برسد که بالاترین کیفیت آب سدهای کشور است. همچنین در حداقل زمان ممکن اجرا خواهد شد. این طرح در مراحل پایانی قرار دارد و ۴.۷ میلیون نفر را پاسخگو خواهد بود. البته با اجرای این طرح در خوزستان موضوع آب شرب به پایان نمی‌رسد و از این رو وزارت نیرو در شرق و جنوب شرق استان نیز طرح‌هایی را در دست اجرا دارد که جزو طرح‌های اولویت‌دار این وزارتخانه به حساب میآید.
محمد جوانبخت- معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا- در مورد این طرح غدیر میگوید: در تابستان امسال شرایط کمی و کیفی آب شهر اهواز، شهرهای پایین دست استان و روستاهای حاشیه کرخه با بهره‌برداری از طرح میان مدت غدیر بهبود پیدا خواهد کرد. طرح میان مدت آبرسانی غدیر در راستای سیاست‌های دولت جدید و جهت تأمین کمی و کیفی آب شرب مردم خوزستان، از ماه‌های گذشته آغاز شده است.
وی با بیان اینکه سال‌هاست بحث طرح آبرسانی غدیر در خوزستان مطرح است، افزود: طرح میان مدت آبرسانی غدیر از ماه‌های گذشته آغاز شده و خوشبختانه پیشرفت بسیار خوبی دارد. اکنون در ایستگاه پمپاژ w۲ از کانال دز و خطوط انتقال آب از بخش آبگیر w۲ به اهواز اقدامات خوبی انجام شده است. همچنین در ایستگاه ام الدبس نیز اقدامات خوبی شده و کار در مراحل نهایی است. با بهره‌برداری از خط غدیر شاهد شرایط خوب کمی و کیفی در آب شهرهای مورد نظر خواهیم بود. متأسفانه مشکلاتی در بحث آب شرب خوزستان وجود داشت که با رویکرد جدید در دولت سیزدهم تحت عنوان پروژه‌های طرح میان مدت آبرسانی غدیر، این مشکلات در حال حل شدن است.
افتتاح فاز نخست ابرپروژه انتقال آب همدان
همدان یکی از مهمترین شهرهایی بود که با ناترازی منابع و مصارف مواجه شده بود. بر این اساس میزان ناترازی در ابتدای دولت به 600 لیتر در ثانیه معادل 50 درصد نیاز این شهر رسیده بود. با توجه به این مسأله پروژه‌های احداث مخزن ذخیره 15 هزار مترمکعبی، افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه عباس آباد و اکباتان و حفر و تجهیز شش حلقه چاه، تکمیل خط انتقال از دره مراد بیک به تصفیه خانه، ارتقای کمی و کیفی تصفیه‌خانه شهید بهشتی و آبرسانی از آق حصار در دستور کار قرار گرفت.
در همین حال، افتتاح فاز نخست ابرپروژه انتقال آب به همدان طی هفته‌های آتی نیز یکی از اقدامات مهمی خواهد بود که برای بهره‌برداری از آن در یک سال اخیر تلاش زیادی شد تا شاهد تأمین آب کامل شهر همدان باشیم. هم‌اکنون بخشی از آب شهر همدان از سد اکباتان تأمین می‌شود که به دلیل کاهش بارش‌ها وضعیت این سد بسیار نگران کننده بوده، به‌طوری‌که دبی خروجی آن بسیار کم است. پروژه انتقال آب همدان، یک ابرپروژه است که از 17 سال پیش عملیات اجرایی آن آغاز شده و در سال گذشته با توجه به وضعیت تأمین آب شرب همدان و خشکسالی ممتدی که در این استان وجود داشت، تصمیم بر این شد که این پروژه جزو پروژه‌های مهم و اولویت‌دار قرار گیرد. این پروژه تا قبل از سال 1400، تنها 40 درصد پیشرفت فیزیکی داشت، در دولت سیزدهم با کار جهادی پیگیری شده و بر اساس آخرین اخبار کمتر از 10 کیلومتر لوله‌گذاری باقیمانده دارد.
این پروژه با 140 کیلومتر خط انتقال دارای سه ایستگاه پمپاژ است که آب با طی یک مسیر بسیار سخت به محل تصفیه‌خانه رسیده و از این نقطه به شهر همدان وارد می‌شود. در این راستا، با بسیج امکانات و تأمین اعتبارات در کشور سعی خواهد شد ابرپروژه آبرسانی به شهر همدان در اسرع وقت به بهره‌برداری برسد.
در حال حاضر نیمی از خروجی سد اکباتان از دست رفته اما با افتتاح فاز نخست این ابرپروژه، آب پایدار و مطمئن به کمک دیگر منابع موجود همدان به مدار میآید و مشکل رفع خواهد شد. در نهایت، در ماه‌های آینده نیز شاهد بهره‌برداری از فازهای بعدی این پروژه و تکمیل ظرفیت آن خواهیم بود که این موضوع مشکل آب شرب همدان را برای همیشه برطرف میکند. بر این اساس افتتاح این پروژه تا نیمه شهریورماه مسأله همدان را به طور پایدار و بلندمدت حل خواهد کرد.
حل مسأله شهرکرد
در ماجرای شهرکرد، پس از سیلاب اتفاق افتاده در منطقه کوهرنگ، چشمه این شهر گل‌آلود شد و با توجه به تأمین 60 درصدی آب مرکز چهارمحال و بختیاری از این چشمه، شاهد ایجاد مسأله در تأمین آب شرب بودیم. بلافاصله پس از گل آلود شدن چشمه، آبفای چهارمحال و بختیاری برای جلوگیری از ایجاد مشکل برای مردم، 400 لیتر در ثانیه آب چشمه را کنار گذاشت. پس از اطلاع وزیر نیرو از مشکل چهارمحال و بختیاری، با دستور علی اکبر محرابیان، ستاد واکنش سریع در محل وزارتخانه تشکیل شد و تیم اعزامی به فرماندهی مدیرعامل آبفای کشور به منطقه رفت. بر این اساس مقرر شد جایگزینی منابع آب کوهرنگ از تمام خطوط ممکن در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به تکمیل نشدن پروژه‌های آبرسانی پدافندی در دولت قبل، تلاش برای تأمین منابع آب در چهار جبهه، تأمین آب از منابع آب زیرزمینی مورد تأیید بهداشت، تکمیل خط اضطراری عمان سامانی، تکمیل خط اضطراری فدک و تجهیز خط پدافندی تصفیه خانه سامان در دستور کار قرار گرفت. از سوی دیگر تلاش برای ساخت ایجاد حوضچه آرامش و ایجاد تصفیه خانه موقت نیز آغاز شد.
در شرایط عادی تکمیل این پروژه‌ها به بیش از شش ماه زمان نیاز دارد اما با بسیج امکانات از 22 استان کشور با ارسال نیروهای عملیاتی، تجهیزات سنگین و ... این پروژه‌ها در کمتر از شش روز نتیجه داد و در حال حاضر خروجی مخازن آب شهرکرد به 740 لیتر در ثانیه مطابق نیاز مردم رسیده و تا کاهش کدورت چشمه، تأمین آب از خطوط اضطراری ادامه دارد.
آبرسانی جهادی به روستاها
طرح جهاد آبرسانی برای تأمین آب روستاهای محروم به عنوان بزرگ‍‌‌ترین طرح عملیاتی و عمرانی کشور، نیز در این دولت در دستور کار قرار گرفت. در قالب این طرح جهادی که با حضور خیرین آبرسان، نهادهای انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران و غیره با محوریت وزارت نیرو در حال اجراست، حدود 10 هزار روستا در اقصی نقاط کشور در برنامه تأمین آب شرب قرار دارند. این پروژه در 31 استان از سرعت خوبی برخوردار بوده که با تخصیص اعتبارات سرعت آبرسانی بیش از پیش افزایش پیدا میکند.
فعال کردن دیپلماسی آبی
دیپلماسی آبی کشور طی یک سال اخیر فعال شد و با اغلب کشورهای همجوار از جمله افغانستان و ترکیه نیز در زمینه منابع مشترک آب مذاکراتی صورت گرفت. چراکه سیاست‌های دولت سیزدهم، توسعه مبادلات با کشورهای همسایه بوده و طی این مدت اقدامات بسیار خوبی در این زمینه صورت گرفته است.
یکی از مهمترین دستاوردهای این مدت نیز این بود که افغانستان برای آزادسازی حقابه ایران قول رسمی داد. در ماه مرداد 1401، وزیر نیرو به افغانستان سفر کرد و پس از این سفر اعلام کرد که افغان‌ها قول داده اند که از این پس حقابه ایران را به سمت شوره‌زار گودزره منحرف نمی‌کنند و اجازه می‌دهند که به سمت ایران بیاید. علی اکبر محرابیان در این خصوص توضیح داد که این کار براساس معاهده سال ۱۳۵۱ خواهد بود و براساس آن معاهده در سال نرمال، حقابه ایران ۸۲۰ میلیون مترمکعب است. درحالی که تنها در پاییز و زمستان گذشته ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب به سمت منطقه بیابانی گودزره رهاسازی شده است. بر این اساس طرف افغان میگوید که این یک جریان استکباری برای برهم زدن رابطه ایران و افغانستان بوده است و بزودی حقابه ایران در مسیر طبیعی خود به سمت ایران جریان می‌یابد. با سفر وزیر نیرو و فعال کردن دیپلماسی آبی، هیأت حاکمه افغانستان غلط بودن احداث سازه را پذیرفت و قول رسمی داد که به رهاسازی حقابه ایران پایبند باشد.