معاون امور حقوقی و مجلس دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درگفت‌و‌گو با «ایران»:
کاهش مشوق‌ها به نفع رقبای ایران است
کشورهای همسایه به‌عنوان رقبای ایران دربخش مناطق آزاد چه اقداماتی انجام داده‌اند؟
اغلب کشورها به‌دلیل مزایای بی‌شمار مناطق آزاد، اقدام به تأسیس و راه‌اندازی این دست از مناطق کرده‌اند به طوری که هم اکنون در جهان، مناطق آزاد متعددی ایجاد شده است تعداد کل این مناطق دردنیا به بیش از 5 هزار و 400 مورد می‌رسد که 2 هزار و 500 مورد آن متعلق به کشور چین است. کشورهای همسایه ایران به‌عنوان رقبای اقتصادی کشورمان نیز در زمینه ایجاد مناطق آزاد تجاری و اقتصادی گام‌های بلندی برداشته‌اند. برای مثال ترکیه 22 منطقه و امارات 34 منطق آزاد فعال دارند.
در ایران درمجموع 15 منطقه آزاد فعال و مصوب و 79 منطقه ویژه اقتصادی وجود دارد و مناطق دیگری مانند سرخس، دوغارون و مازندران هم احتمال دارد که به جمع مناطق آزاد کشور افزوده شود.
کشورهای همسایه چه دستاوردهایی از طریق این مناطق داشته‌اند؟
کشورهایی که اهتمام بیشتری برای توسعه مناطق آزاد خود داشته‌اند، منافع بیشتری هم کسب کرده‌اند.برای مثال مناطق آزاد درامارات منفعت اقتصادی زیادی برای این کشور داشته است به طوری که برخلاف ایران که کالاهای تجاری یک بار تخلیه می‌شود در بنادر این کشور به‌دلیل انجام صادرات مجدد، دو بار تخلیه می‌شود.
برهمین اساس، از 270 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی امارات 15 درصد به کالاهای وارداتی ایران مربوط می‌شود که از بندرهای امارات به مقصد ایران صادرات مجدد می‌شود.
مزیت ایجاد مناطق آزاد برای کشورچیست؟
مزایایی که این مناطق برای اقتصاد کشور دارند به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران اهمیت بیشتری دارد. ایران با 15 کشور مرز مشترک زمینی و آبی دارد و از نظر ژئواستراتژیک در چهارراه جهان قرار گرفته است. برهمین اساس مناطق آزاد در کشور ما می‌تواند مزیت‌های بیشتری نسبت به سایر کشورها داشته باشد.
با رویکردی که دولت سیزدهم دارد و به‌دنبال جهش اقتصادی است، مناطق آزاد می‌تواند نقش مهمی در تحقق این رویکرد داشته باشد. برای مثال درچین منطقه آزاد «شنون» و در امارات بندر «جبل علی» پیشران اقتصاد این کشورها شده‌اند. برای اقتصاد ایران نیز مناطق آزاد می‌تواند هم دربحث دریا محور و هم اقتصاد مقاومتی زمینه تحقق اهداف پیش‌بینی شده دراین قوانین را فراهم کند.
مناطق آزاد در ایران منتقدان زیادی داشته است، برای بهره‌برداری از مزیت‌های این مناطق چه کارهایی باید انجام شود؟
برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های مناطق آزاد درابتدا می‌بایست نقایصی را که دراین مناطق وجود دارد برطرف کنیم. درهمین زمینه برای مثال در منطقه آزاد چابهار به‌عنوان یکی از مناطق مهم کشور، دو بندر شهید کلانتری و بهشتی تا دو سال پیش درمحدوده منطقه آزاد چابهار قرارنداشت. موضوعی که برای الحاق آنها به منطقه آزاد چابهار حدود 20 سال تلاش شد. این درحالی است که از طریق کریدور ترانزیتی شمال به جنوب چابهار به منطقه آزاد ارس و ماکو و همچنین مرز اینچه برون وصل می‌شود که به معنای اتصال ایران به کشورهای آسیای میانه است.
بنابراین باید بسرعت تکمیل زیرساخت‌های ارتباطی برای مناطق آزاد انجام شود. درصورتی که کریدورجنوب به شمال و غرب به شرق با توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز از جمله راه‌آهن تکمیل شود، می‌توان دو برابر نفت از طریق ترانزیت و صادرات مجدد برای کشور درآمدزایی داشت.
به نظر شما تسهیلات و مشوق‌هایی که برای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درنظر گرفته شده کفایت می‌کند؟
اگر تسهیلات و مشوق‌های بیشتری برای مناطق آزاد ایران در نظر گرفته شود، به طور قطع اقبال بیشتری نیز از سوی سرمایه‌گذاران صورت می‌گیرد. تاکنون توجه لازم به این مناطق نشده است و امید است که در دولت سیزدهم با تغییر نگاه به مناطق آزاد این اتفاق بیفتد.
با حمایت‌های دولت و مجلس طی هفته‌های اخیر راه‌اندازی بورس بین‌الملل در مناطق آزاد تصویب شد. این اقدام می‌تواند توجه سایر کشورها و سرمایه‌گذاران خارجی را به مناطق آزاد ایران جلب کند. درهمین راستا، راه‌اندازی بانک آفشور نیز در دستور کار قرارگرفته و بانک مرکزی در دولت سیزدهم شرایط سهل تری برای ایجاد این نوع از بانک پیش‌بینی کرده است.
نکته مهم این است که سهولت کسب و کار در مناطق آزاد باید چند برابر سرزمین اصلی باشد. هم اکنون دربرخی از کشورها، امکان ثبت 24 ساعته شرکت درمناطق آزاد وجود دارد درحالی که در ایران بوروکراسی‌های پیچیده کار را دشوار و زمانبر می‌کند.
در شرایطی که باید مشوق‌ها و تسهیلات در مناطق آزاد بیشتر شود، روز به روز از مشوق‌ها کاسته می‌شود. درمناطق آزاد ایران معافیت مالیاتی 20 ساله وجود دارد اما این معافیت در ترکیه 50 سال، گرجستان مادام العمر، امارات 35 سال و پاکستان 22 سال است. بنابراین مشوق‌ها در سایر کشورها از ایران بیشتر است، ولی در کشورما هر روز این مشوق‌ها کم می‌شود. اختلاف مشوق‌ها باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران خارجی جذب کشورهای دیگر شوند.
البته باید درکنار تسهیل شرایط و تشویق سرمایه‌گذاران، راه‌های سوءاستفاده و تخلفات را هم ببندیم. درواقع همزمان که به سرمایه‌گذار مشوق می‌دهیم جلوی سوءاستفاده گران هم گرفته شود.
درخصوص مقابله با سوءاستفاده کننده‌ها چه اقداماتی در یکسال اخیر شده است؟
درخصوص مقابله با تخلفات بخصوص زمین خواری، با همکاری قوه قضائیه با کسانی که قصد تصاحب اموال بیت المال را داشتند برخورد کردیم.
در شش ماه دوم سال گذشته موفق شدیم در مدت شش ماه گذشته، 83 هزارمیلیارد تومان ملک و اراضی را که قبلاً واگذار شده بود به سبد بیت‌المال برگردانیم. امسال هم در راستای ادامه احیای اراضی و املاک به ارزش حدود 200 هزار میلیارد تومان در مراحل پایانی رأی قضایی آن قرار دارد.
همین تخلفات باعث شده تا برخی مناطق آزاد را بستری برای سوءاستفاده بدانند؟
اینکه دریک بخش تخلفاتی صورت می‌گیرد نباید کل آن را تعطیل کرد بایستی با تقویت و تشدید نظارت‌ها زمینه‌های سودجویی و تخلف را از بین بریم و درکنار آن از ظرفیت‌های بی‌نظیر مناطق آزاد استفاده کنیم. در گذشته واردات در مناطق آزاد از صادرات بیشتر بود، درهمین دوران برای تغییر این شرایط باید در ابتدا به‌دنبال دلایل آن می‌گشتیم نه اینکه مشوق‌ها و تسهیلات را درمناطق آزاد کاهش دهیم. توسعه این مناطق باید بیشتر کیفی باشد. البته در بخش‌هایی هم که نیاز به توسعه کمی وجود دارد باید اقدامات لازم صورت گیرد.
به طور قطع کاهش مشوق‌ها و تسهیلات به نفع رقبای ایران است. آنها همانند جاروبرقی سرمایه‌های خارجی را می‌مکند. قانون چگونگی اداره مناطق آزاد یکی از قوانین مترقی کشور است که متأسفانه در طول سالیان گذشته تنها 40 درصد از آن اجرا شده و 60 درصد اجرا نشده است. براین اساس در ابتدا باید قوانین موجود را اجرا کنیم. این قانون در صورتی که به‌صورت کامل اجرا شود پاسخگوی تمام نیازهای این مناطق است مشکل این است که در طول سال‌های گذشته قانون اجرا نشده است.
در دولت سیزدهم در زمینه صادرات از طریق مناطق آزاد چه دستاوردهایی داشته‌ایم؟
یکی از اقداماتی که در طول یک سال اخیر انجام شد، توسعه صادرات بود به طوری که پس از 27 سال تراز تجاری مناطق آزاد با پیشی گرفتن صادرات از واردات مثبت شد. از سه دهه قبل نسل اول مناطق آزاد مانند کیش، قشم و چابهار شکل گرفتند که همواره تراز تجاری این مناطق به نفع واردات منفی بود اما خوشبختانه با تغییر رویکرد شاهد تغییر این شرایط هستیم. درواقع مناطق آزاد فعلی این ظرفیت را دارند که به محور تولید و صادرات کشور تبدیل شوند.
برای ارتقای جایگاه مناطق آزاد درقوانین بالادستی چه برنامه‌ای دارید؟
در راستای تعاملات با مجلس، دولت و قوه قضائیه نشست‌های متعددی برگزار کرده‌ایم. دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد برای ارتقای جایگاه این مناطق تعاملات خوبی با مجلس آغاز کرده است تا در قالب برنامه هفتم توسعه این مناطق سکوی پرتاب اقتصاد کشور شود. در این‌باره پیشنهاد خود را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه کرده‌ایم.