معاون اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درگفت‌و‌گو با «ایران» تشریح کرد
4 گام برای بین‌المللی کردن مناطق آزاد ایران
از سال 1372 که نخستین منطقه آزاد کشور(کیش) مجوز قانونی دریافت کرد تاکنون بحث‌های بسیاری پیرامون عملکرد مناطق آزاد کشور مطرح بوده است. درمقابل موافقان، مخالفان در طول دهه‌های اخیراعتقاد داشتند که این مناطق نتوانسته‌اند در دستیابی به اهداف خود موفق شوند. این درحالی است که احمد جمالی، معاون اقتصادی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارد با توجه به اینکه در قانون اهداف کمی برای این مناطق تعریف نشده است، بررسی عملکرد مناطق آزاد به‌صورت دقیق امکانپذیر نیست. با این حال به گفته وی زمانی که عملکرد مناطق آزاد را با سرزمین اصلی مقایسه می‌کنیم شاهد عملکرد موفق این مناطق هستیم. براساس اظهارات جمالی، تجربه و سرعت راه‌اندازی مناطق آزاد در دنیا و پیشتازی کشورهای توسعه یافته دراین امر نشان می‌دهد که این مناطق چه تأثیری در توسعه اقتصادی کشورها دارد.
ایجاد و راه‌اندازی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی چه پشتوانه‌ای دراقتصاد جهانی دارد؟
درخصوص مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به‌عنوان یک پدیده درابتدا باید دید که در دنیا و کشورهای پیرامون ما چه اتفاقاتی افتاده است و این رخدادها چه تفاوتی با کشور ما داشته است.
تا پیش از دهه 1970 میلادی در دنیا کمتر از 100 منطقه آزاد و ویژه وجود داشت، ولی امروزه حدود 6 هزار منطقه آزاد و ویژه در جهان فعال هستند. این رشد بسیار بالا حاکی از نقش و سهم قابل توجه این مناطق در اقتصاد کشورهاست، چرا که درغیراین صورت کشورها برای تأسیس این مناطق تا این اندازه مشتاق نبودند. در دنیا تمام مناطق آزاد، ویژه اقتصادی، محصور گمرکی، بندری، تجاری و... را ذیل یک عنوان مناطق ویژه اقتصادی قرار می‌دهند که در ایران به دو بخش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تقسیم شده است.
مناطق آزاد چه نقشی می‌تواند در توسعه اقتصادی داشته باشد؟
تجربه چهار دهه اخیر نشان می‌دهد که این مناطق به‌عنوان موتور توسعه اقتصاد کشورها و نردبان پیشرفت نقش آفرینی کرده‌اند. این نقش بخصوص در کشورهای شرق آسیا بیشتر دیده می‌شود. از سوی دیگر توسعه مناطق آزاد تنها منحصر به کشورهای درحال توسعه نیست و همه کشورها به‌دنبال توسعه این مناطق بوده‌اند. به طوری که بررسی سیر تکامل مناطق آزاد دردنیا حاکی از سیر صعودی با سرعت بسیار بالایی است. درکشورهای پیرامون ایران مانند عمان، پاکستان، امارات، ترکیه و... نیز همه به‌دنبال توسعه جدی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بوده و هستند. درمجموع می‌توان گفت که تمرکز تمام کشورهای دنیا به توسعه این مناطق نشان دهنده درست بودن این مسیر است.
درکشور ما این مناطق توانسته‌اند همان نقشی را که در سایر کشورها ایفا کرده‌اند، داشته باشند؟
این که در 30 سال اخیر چگونه با مناطق آزاد برخورد کردیم موضوع دیگری است که نیاز به بررسی دارد. درابتدا مناطق آزاد در کشورما محدود به سه منطقه کیش، چابهار و قشم می‌شد که پس از تصویب قانون مناطق ویژه درسال 1384 بتدریج سایر مناطق نیز شکل گرفتند. بدین ترتیب مناطق آزاد ارس، بندرانزلی، ماکو و اروند نیز تأسیس شدند. درمجموع هم اکنون هشت منطقه آزاد فعال درکشور وجود دارد و هفت منطقه جدید نیز برای راه‌اندازی به تصویب رسیده است.
درخصوص کارکرد این مناطق نیاز به بررسی دقیق وجود دارد. این درحالی است که در اسناد بالادستی هیچ جایگاهی برای مناطق آزاد دیده نشده است و درواقع این مناطق در سپهر اقتصادی کشور جایگاه خاصی ندارد و تنها مناطق آزاد براساس قانون مناطق آزاد اداره می‌شوند و بنابراین از نظر کمی مقیاسی برای بررسی و ارزیابی عملکرد این مناطق وجود ندارد. برای مثال، در برنامه چهارم توسعه علاوه بر احکامی که برای بخش‌های اقتصادی مختلف ابلاغ شده بود، برای نخستین بار در جداول ضمیمه قانون نیز اهداف کمی با اعداد و ارقام مشخص برای هر بخش یقین شده بود و براساس همین اهداف کمی امکان بررسی عملکرد این بخش‌ها وجود داشت. اما درخصوص مناطق آزاد هیچ هدف کمی اعلام نشده است و برهمین اساس تمام انتقاداتی که به عملکرد این مناطق مطرح می‌شود، کلی است که راهگشا نخواهد بود.
بدون این اهداف کمی، عملکرد مناطق آزاد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این در شرایطی است که بررسی عملکرد مناطق آزاد در قیاس با سرزمین اصلی وضعیت قابل قبولی را در حوزه سرمایه‌گذاری، تولید و تجارت نشان می‌دهد. هم اکنون بیش از 4 هزار واحد تولیدی و خدماتی در مناطق آزاد فعال است و آمار از مهرماه سال گذشته تا خرداد ماه امسال حاکی از رشد 58 درصدی سرمایه‌گذاری در 9 ماهه اخیر در این مناطق است. درخصوص اشتغال نیز هم اکنون بیش از 500 هزار نفر دراین مناطق مشغول به کار هستند. از سوی دیگر، تراز تجاری مناطق آزاد پس از سال‌ها مثبت شده است و بدین ترتیب صادرات از مبدأ مناطق نسبت به واردات بیشتر شده است. درخصوص واردات نیز باید به این نکته توجه کرد که عمده کالاهای وارداتی به مناطق آزاد شامل مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز واحدهای تولیدی مستقر در این مناطق است. تنها بخشی از واردات به کالای همراه مسافر مربوط می‌شود که مجوز سالانه برای واردات براساس این رویه درحدود 400 میلیون دلار است که در مقایسه با کل واردات رقم بزرگی نیست. ضمن اینکه مجوزهای قانونی واردات کالای همراه مسافر ازسوی دولت صادر شده است. بنابراین باید کالاهای وارداتی را به تفکیک مورد بررسی قرار داد تا مشخص شود که سهم واقعی مناطق آزاد از واردات چه میزان است. برهمین اساس اگر وضعیت مناطق آزاد را نسبت به سرزمین اصلی و دوره‌های زمانی گذشته بررسی کنیم نشان دهنده بهبود شرایط است، ولی به طور قطع درمقایسه با آرمان‌ها فاصله زیادی وجود دارد.
در یک سال اخیر و در دولت سیزدهم چه اقداماتی درمناطق آزاد انجام شده است؟
در کنار عملکرد مناطق آزاد در یک سال اخیر، اقدامات بزرگی نیز در این مناطق انجام شده است. یکی از این کارها راه‌اندازی بورس بین‌الملل به‌عنوان پنجمین بورس کشور است که طی هفته‌های گذشته مجوز آن ازسوی شورایعالی بورس اوراق بهادار صادر شد. آغاز به کار این بورس می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در زمینه تأمین مالی بنگاه‌های فعال دراین مناطق و همچنین در جهت عمق بخشی به بازارسرمایه کشور داشته باشد.
تأسیس بانک آفشور درمناطق آزاد درچه مرحله‌ای قرار دارد؟
تأسیس بانک آفشور یا فراساحلی، گام دیگری است که در حوزه مناطق آزاد برداشته خواهد شد. طبق قانون، بانک مرکزی مکلف شده است تا بسترهای راه‌اندازی این نوع از بانک را درمناطق آزاد فراهم کند. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و همچنین تمهیداتی که تاکنون انجام شده است، نخستین بانک آفشور کشور با همکاری سه یا چهار نهاد و مؤسسه و به‌صورت اشتراکی راه‌اندازی خواهد شد. هم اکنون ساختار سرمایه‌گذاری و ترکیب سهامداران آن مشخص شده است. مؤسسین این بانک ترکیبی از داخل و کشورهای خارجی هستند. برنامه کسب و کار این بانک نهایی و اعضای هیأت مؤسس آن نیز مشخص شده‌اند. ازسوی دیگر منطقه آزاد کیش با تأسیس این بانک موافقت کرده است. سرمایه تعیین شده برای این بانک نیز 50 میلیون دلاراست و تمام مستندات مورد نیاز به بانک مرکزی طی هفته‌های آتی ارسال خواهد شد.
برای راه‌اندازی بیمه‌های آفشور هم برنامه‌ای دارید؟
برای راه‌اندازی بیمه آفشور اقدامات اولیه صورت گرفته است. دراین خصوص مطالعات اولیه صورت گرفته است و تهیه برنامه کسب و کار آن نیز آغاز شده و برای نهایی کردن آن نیاز به هماهنگی و مذاکره با بیمه مرکزی است.
در زمینه استفاده از ظرفیت مناطق آزاد برای توسعه تجارت و ترانزیت چه برنامه‌ای دارید؟
اقدام دیگری که درخصوص بین‌المللی کردن مناطق آزاد کشور درحال انجام است، ایجاد مناطق آزاد مشترک فرامرزی متناظر با کشورهای همسایه است. با توجه به اینکه بسیاری از مناطق آزاد ایران در نقاط مرزی فعال هستند، می‌توان از مزیت‌های این مناطق درجهت ارتقای امنیت و توسعه ترانزیت و تجارت بهره برد. برهمین اساس با همکاری معاونت حقوقی رئیس‌جمهور و معاونت اقتصادی وزارت خارجه این موضوع در حال پیگیری است. درهمین خصوص یک پیش‌نویس متن تفاهم‌نامه برای ارسال به کشورهای همسایه تدوین شده که مورد موافقت و تأیید معاونت حقوقی رئیس جمهور نیز قرار گرفت. این متن برای کشورهای روسیه، ارمنستان، عمان و قطر ارسال شده است. تأسیس این مناطق کمک زیادی به تحقق اهداف پیش‌بینی شده کل مناطق آزاد می‌کند و ابزار خوبی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی محسوب می‌شود.