مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با «ایران»:
آماده بازگشت کامل به بازار نفت هستیم
میزان فروش نفت کشور به چین
قبل و بعد از جنگ روسیه تغییری نداشته است
در یک سال اخیر ما توانستیم
ظرفیت تولید نفت را به قبل از تحریم برگردانیم
می‌خواهیم کمتر از 200 هزار بشکه به ظرفیت تولید نفت کشور اضافه کنیم. این کار سنگین اما شدنی است
38/4 هزار بشکه در روز ظرفیت تولید نفت در پایان سال‌جاری، مشخصاً بر اساس توان بهره‌دهی چاه‌ها بوده
ما با توجه به چشم‌انداز به‌دنبال ایجاد بهینه‌ترین میزان ظرفیت هستیم
حفظ ظرفیت بهینه تولید نفت در راستای این است که ما بتوانیم با حداکثر توان به بازار برگردیم
در سال نخست دولت سیزدهم زمینه افزایش صادرات نفت کشور و همین‌طور وصول درآمدهای حاصل از صادرات با مجموعه اقداماتی در وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران فراهم شد. این مسأله باعث شد تا رسانه‌های بین‌المللی از روند افزایش صادرات نفت ایران گزارش‌های متعددی به نقل از منابع ثانویه بازار منتشر کنند و بنویسند که صادرات نفت ایران در دولت جدید این کشور به اوج سه سال اخیر خود رسیده است. از سوی دیگر 80 میلیارد دلار تفاهمنامه و قرارداد نفتی در این یک سال امضا شد که بخش قابل توجهی از آن مربوط به بالادست صنعت نفت بود. در خصوص شرایط یک سال اخیر و میزان آمادگی صنعت نفت برای بازگشت حداکثری به بازار، گفت‌و‌گویی با محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران انجام داده‌ایم. خجسته مهر می‌گوید که ظرفیت تولید نفت کشور تا پایان سال به 4 میلیون و 38 هزار بشکه در روز می‌رسد و این ظرفیت بهینه است، یعنی با توجه به ارزیابی‌هایی که از مذاکرات هسته‌ای و بازار نفت انجام شده و همین‌طور برآوردهای اقتصادی، شرکت ملی نفت برای رسیدن به این ظرفیت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کرده است. این درحالی است که طی یک سال اخیر نیز حدود یک میلیون از ظرفیت از دست رفته تولید نفت کشور احیا شده است.
اخیراً اعلام کردید که برای رسیدن ظرفیت تولید نفت کشور به 4 میلیون و 38 هزار بشکه در روز اقداماتی در جریان است. بر مبنای چه برنامه‌ای این ظرفیت را هدفگذاری کردید؟
ظرفیت تولید ما سال گذشته به 3838 هزار بشکه رسید. برای امسال نیز ما برنامه داریم و مطابق این برنامه، همکاران من از اول سال شروع کرده‌اند که این ظرفیت را افزایش دهیم. شرکت ملی نفت ایران معمولاً هر سال به این طریق عمل می‌کند که تمام شرکت تولیدی هم شرکت‌های فرعی و هم شرکت‌های زیرمجموعه آن شرکت‌ها از اواخر سال قبل برای مثال در پایان 1400 تحت عنوان پیش‌بینی بهره دهی چاه ها، منطقه به منطقه، میدان به میدان و چاه به چاه پتانسیل تولیدی را بررسی می‌کند و برنامه تعمیرات چاه‌ها و تأسیسات تحت الارضی و تمام پشتیبانی تولید و تمام الزامات و مفروضات یک تولید پیش‌بینی شده را بررسی می‌کنند و می‌گویند که ما چقدر بودجه نیاز داریم و بر اساس آن مشخص می‌شود که تا پایان سال ظرفیت تولید ما چقدر خواهد بود.
این عددی که من عنوان کردم، یعنی 4038 هزار بشکه در روز ظرفیت تولید نفت در پایان سال‌جاری، مشخصاً بر اساس توان بهره‌دهی چاه‌ها بوده که توسط شرکت‌های ما مانند نفت مناطق مرکزی، نفت فلات قاره، شرکت مهندسی و توسعه نفت و اروندان اعلام شده است.
بر این اساس این کار همیشگی است. این روش کاملاً فنی ، مهندسی ، عملیاتی و اجرایی است و ما هر ساله می‌گوییم که برنامه تولید چقدر است. برای سال آینده نیز این رقم اعلام خواهد شد. در این برنامه ضمن اینکه ظرفیت تولید قبل را حفظ می‌کنیم و این بخشی از برنامه است؛ برای افزایش ظرفیت تولید هم اقدام می‌کنیم چراکه اگر برای نگهداشت ظرفیت موجود اقدام نکنیم، با توجه به اینکه چاه‌ها سالانه افت طبیعی تولید دارند، بخشی از ظرفیت موجود از دست می‌رود.
چند سالی است با وجود برنامه‌ها باز هم ظرفیت تولید نفت ایران به 4 میلیون بشکه نرسیده؛ آیا شدنی است؟
بله. شاید در سال‌های گذشته نبوده اما قبلاً این برنامه را داشتیم و به این سمت حرکت کرده بودیم. در سال‌های 90 و 91 به آن سمت هم رفته بودیم و این مسبوق به سابقه است. ما عددی را که در توانمان هست، هدفگذاری کرده‌ایم. می‌خواهیم کمتر از 200 هزار بشکه به ظرفیت تولید نفت کشور اضافه کنیم. این کار سنگین اما شدنی است.
چقدر برای رسیدن به ظرفیت 3 میلیون و 838 هزار بشکه در روز سرمایه‌گذاری شد و امسال قرار است چقدر هزینه شود؟
حدود 500 میلیون دلار هزینه شد که به ظرفیت سال قبل برسیم، اما در مورد هزینه رسیدن به 4 میلیون و 38 هزار بشکه، چون هنوز جمع‌بندی نشده فعلاً نمی‌توان رقم دقیقی اعلام کرد. فقط این را می‌توان گفت که اعتبار مورد نیاز جهت تثبیت ظرفیت تولید نفت تخصیص داده شده است و مشکلی در تأمین اعتبار آن نیست.
یک مسأله‌ای که مطرح می‌شود، این است که آیا در اوج تحریم‌ها نیاز هست که ما برای افزایش ظرفیت تولید نفت سرمایه‌گذاری کنیم. درحالی که ممکن است به خاطر کاهش اجباری تولید، مجدداً این ظرفیت از دست برود؟ آیا سیگنال مثبتی از مذاکرات وین دریافت کرده اید؟ آیا قرار است تولید نفت ایران بزودی افزایش داشته باشد؟
ما همیشه از نظر فنی، اجرایی، توان عملیاتی و از نظر اقتصادی باید یک ظرفیت بهینه‌ای داشته باشیم. ما ظرفیتی ایجاد نمی‌کنیم که غیر اقتصادی باشد. این ظرفیت بهینه است. ضمن اینکه وقتی کسی می‌خواهد ظرفیت جدیدی ایجاد کند، چشم‌اندازی را می‌بیند. ما با توجه به چشم‌انداز به‌دنبال ایجاد بهینه‌ترین میزان ظرفیت هستیم. ظرفیت بهینه یعنی اینکه نه آنچنان ظرفیت پایینی باشد که اگر نیاز به افزایش تولید و عرضه بود، قادر نباشیم و نه آنچنان ظرفیت بالایی است که اقتصاد طرح با مشکل رو به رو باشد.
طبیعتاً بخشی از این ظرفیت‌سازی مربوط به تولید حداکثری از میادین مشترک است. چاه‌های بیشتری از میادین مشترک وارد سرویس می‌کنیم. این حتی یک موضوع دیگری است. ما باید تولید از میادین مشترک را تا آنجا که امکان دارد بالا ببریم و میادین مستقل را برحسب نیاز جایگزین کنیم.
با این تعریف، از این افزایش کمتر از 200 هزار بشکه‌ای ظرفیت تولید تا پایان سال، چه حجمی مربوط به میادین مشترک است؟
بخش قابل توجهی از این افزایش ظرفیت مربوط به میادین مشترک ما با کشورهای همسایه خواهد بود. برای مثال افزایش تولید از آزادگان، یادآوران و یاران را در برنامه داریم و این میادین مشترک غرب کارون در این افزایش ظرفیت تولید سهم حداکثری دارند.
در خصوص بازگشت به بازار نفت با حداکثر ظرفیت، آیا الان چشم‌انداز مثبتی وجود دارد؟
بله. با پوشش‌ها و مذاکراتی که در سطح بین‌الملل در حال انجام است، ما امیدواریم که با رفع برخی موانع بتوانیم به بازار برگردیم.
رسانه‌های بین‌المللی می‌گویند که ایران یک میلیون بشکه در روز می‌تواند عرضه نفت به بازار را افزایش دهد. درست است؟
حفظ ظرفیت بهینه تولید نفت در راستای این است که ما بتوانیم با حداکثر توان به بازار برگردیم. ما در این شرایط عدد و رقمی نمی‌دهیم؛ اما حرف آنها را اجازه دهید که قبول کنیم. نظر مثبتی برای ماست.
منابع حاصل از صادرات نفت کامل به کشور بازمی گردد؟
در یک سال اخیر ما توانستیم ظرفیت تولید نفت را به قبل از تحریم برگردانیم و به رقم 3838 هزار بشکه در روز برسانیم و کمتر از یک میلیون بشکه از ظرفیت تولید نفت کشور را احیا کنیم. صادرات نفت را 40 درصد افزایش دادیم. وصول درآمدها بعضاً چند برابر شد. موفقیت بزرگی بود که با استفاده از شبکه‌های متعدد بانکی، مقاصد و مشتریان متعدد، هم فروش و هم وصول درآمدها را مدیریت کنیم.
آیا افزایش 40 درصدی تولید نفت در سال اول دولت سیزدهم حفظ شد؟
بله. در مجموع حفظ شده است. برای امسال امیدواریم که حتی بالاتر نیز برود، اما باید برای جمع‌بندی آن تا پایان سال صبر کرد. ما برای جذب بازارهای جدید مذاکرات خوبی داشتیم که برخی هم به نتیجه رسید.
منابع ثانویه بازار نفت می‌گویند که روسیه بخشی از بازار نفت ایران را در چین تصاحب کرده است. شما تأیید می‌کنید؟
خیر. میزان صادرات نفت ما به چین اکنون به اندازه اواخر سال 1400 است و میزان فروش نفت کشور به چین قبل و بعد از جنگ روسیه تغییری نداشته است. ما اکنون همان اندازه به چین نفت صادر می‌کنیم که در پایان سال گذشته صادر می‌شد. در واقع بازار ما در آنجا حفظ شده است.
چرا ایران با وجود ذخایر عظیم گازی، با کسری 200 تا 250 میلیون مترمکعبی گاز مواجه است؟ برای زمستان امسال افزایش 45 میلیون مترمکعبی گاز که اوایل امسال اعلام شد رقم خواهد خورد؟
بله ما برنامه‌ای که قبلاً اعلام کرده بودیم، اجرایی خواهیم کرد و افزایش تولید گاز را در زمستان امسال طبق برنامه خواهیم داشت اما در خصوص چرایی کسری تولید گاز، که البته از سال 1399 نمایان شد، باید عرض کنم که خصوصاً در تولید گاز و توسعه میادین مشترک، ما وارث کم کاری‌های دولت گذشته هستیم. برای مثال اگر فاز 11 میدان مشترک پارس جنوبی توسعه پیدا می‌کرد، ما اکنون می‌توانستیم 56 میلیون متر مکعب در روز تولید گاز بیشتری انجام دهیم و این واقعاً برای کشور خسارت بار بوده است. دولت گذشته خودش اعلام کرد که اگر فاز 11 توسعه پیدا کند سالانه 5 میلیارد دلار برای کشور ارزش آفرینی خواهد کرد. خسارت عدم توسعه این فاز با همین اظهارات قابل محاسبه است. به هر حال 8 سال زمان قابل توجهی است، برای اینکه یک فاز به طور کامل به بهره‌برداری برسد، اما متأسفانه این کار انجام نشد؛ البته تنها فاز 11 نبود. توسعه برخی از میادین دیگر نیز عقب افتاد و به این ترتیب برنامه ششم توسعه هم محقق نشد.
اینکه ما در توسعه میادین مشترک نفتی و گازی عقب افتادگی داشتیم دلیلش کمبود منابع مالی نبود و به رغم داشتن منابع مالی این کار انجام نشد.
چرا این کار انجام نشد؟
سؤال ما هم همین است. چرا این کار را انجام ندادند. به رغم اینکه منابع مالی کافی برای توسعه این میادین وجود داشت، باید پاسخ دهند که چرا با توسعه ندادن این میادین به کشور خسارت وارد کردند.
سال گذشته چگونه این کسری تولید گاز مدیریت شد؟
به رغم این کسری 200 تا250 میلیون مترمکعبی تولید گاز، ما موفق شدیم که بالا بردن تولید به حداکثر میزان ممکن، بخشی از این چالش تراز منفی تولید و مصرف گاز را جبران کنیم و با همکاری سایر شرکت‌ها مانند شرکت ملی پالایش و پخش بر ناترازی گازی غلبه کنیم. همان‌طور که می‌دانید تولید از میدان پارس جنوبی به حداکثر میزان خودش رسید و 705 میلیون متر مکعب در روز از این میدان تولید داشتیم. در صورتی که اگر شرایط مانند سال‌های قبل بود، تولید بسیار کمتر از این رقم می‌شد. با مجموعه اقداماتی که انجام گرفت، گاز مورد نیاز بخش خانگی و تجاری، نیروگاه‌ها و صنایع را تأمین کردیم.
اما نکته قابل تأمل این است که در چنین شرایط سختی، ما حداکثر میزان صادرات گاز کشور را هم در سال گذشته و هم امسال داشتیم. ما توانستیم صادرات گاز را به شکل حداکثری تأمین کنیم و این یک رکورد بوده است، یعنی علاوه‌بر اینکه توانستیم نیاز داخل را تأمین کنیم، صادرات گاز را هم برای احراز منافع کشور و تأمین ارز به حداکثر رساندیم. هم به عراق و هم به ترکیه صادرات گاز ما افزایش داشت.
در یک سال اخیر برای تأمین منابع اجرای این پروژه‌ها چه اقداماتی انجام شد؟
ما از تمام ظرفیت‌ها استفاده کردیم. حتی ظرفیت‌های جدیدی را مانند سرمایه بانک‌ها در نظر گرفتیم. الحمدالله موفق شدیم اعتبارات لازم و منابع مالی لازم جهت تخصیص به پروژه‌های اولویت دار را تعیین تکلیف و نهایی کنیم، یعنی در این یک سال منابع مالی مورد نیاز را هم از محل منابع داخلی، سهم مان از صادرات نفت خام و میعانات گازی، ظرفیت ماده 12 قانون رفع موانع تولید و سرمایه‌گذاری خارجی به شکل بهینه مدیریت کردیم و منابع را مشخص و اعتبار لازم را تخصیص دادیم. همین موضوع به تسریع روند توسعه کمک کرد.
در این مدت برای حضور گسترده‌تر شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز علمی در صنعت نفت چه اقداماتی انجام شد؟
در سالی که مزین به شعار «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» است و بر‌اساس فرمایش مقام معظم رهبری در بهمن ماه سال گذشته که «صنعت نفت [باید] دانش‌بنیان شود» و ما باید شاهد تولید دانش‌بنیان تجهیزات مورد نیاز صنایع بزرگ از جمله صنعت نفت باشیم، موفق شدیم که با تشکیل ستاد تحول فناوری‌های دانش‌بنیان در شرکت ملی نفت ایران که کار ارزشمندی بود، این روند را تسریع کنیم.
اول اینکه مصوبه شورای اقتصاد را برای احیای حدود 750 حلقه چاه گرفتیم و مستقیماً با شرکت‌های دانش‌بنیان وارد مذاکره شدیم. مصوبه هیأت مدیره شرکت ملی نفت را گرفتیم و درفت قرارداد را آماده و جلسات متعددی را برگزار کردیم. کار بسیار سنگین و منحصر به فردی از اول انقلاب اسلامی تا به الان در جهت استفاده از ظرفیت‌های داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان رقم زده شد. 81 شرکت دانش‌بنیان وارد موضوع شدند و 48 شرکت دانش‌بنیان در این غربالگری آماده هستند که قراردادها را با آنها منعقد کنیم.
در روزهای اخیر نیز دو اتفاق مهم در این صنعت رقم خورد که یکی از آنها با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان بود. اول اینکه خط لوله انتقال گاز به جزیره کیش افتتاح کامل و بهره‌برداری شد. برای اولین‌بار است که این اتفاق می‌افتد و با اجرای آن آرزوی دیرینه مردم کیش محقق شد. با اجرای ۹۴ کیلومتر خط ۵۶ اینچ در سرزمین اصلی، ۱۹ کیلومتر خط ۳۲ اینچ دریایی و 5 کیلومتر خط ۲۰ اینچ در جزیره کیش، گاز خط هفتم سراسری کشور به نیروگاه‌های کیش رسیده است و کمتر از یک‌سال سرمایه‌گذاری آن برمی‌گردد. روزانه یک میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی می‌شود و با توجه به تفاوت قیمت نفت گاز با گاز سالانه 400 میلیون دلار منافع این طرح است و دستاوردهای زیست محیطی نیز خواهد داشت. ضمن آنکه موجب رونق و توسعه کسب و کار و صنعت در آنجا می‌شود. ان‌شاءالله خانه‌های مردم کیش، بخش تجاری و اداری و هتل‌ها هم بزودی گازدار می‌شوند و گردشگری و اقتصاد در آنجا رونق پیدا می‌کند و این بخش به عنوان شاخص مهم رفاه اقتصادی و اجتماعی در کیش نقش ایفا خواهد کرد.
همچنین از تجهیزات سرچاهی (Well Head) با فشار کاری ۱۵هزار پوند بر اینچ مربع (PSI) در شهرک صنعتی شمس‌آباد تهران رونمایی شد که کار بسیار خوب و مهمی بود. اکنون یکی از تجهیزات سرچاهی مهم صنعت نفت در داخل کشور تولید شده که نه تنها اهمیت داخلی دارد بلکه از نظر بین‌المللی نیز مهم است. ما برای اولین بار Well Head سرچاهی را به طور کامل و تماماً ایرانی ساخته‌ایم. این تجهیز که کلاس 15هزار پوند بر اینچ مربع است، برای مخازن بسیار عمیق ایران و دمای بسیار بالا کارایی دارد و به تولید و توسعه از مخازن عمیق موسوم به فهلیانی و خامی کمک خواهد کرد. در این زمینه 4 مورد سفارش داده‌ایم که در میدان‌هایی مانند مارون خامی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. تاکنون دو مورد ساخته شده که از یکی رونمایی شد و یک مورد دیگر نیز تحویل مناطق نفتخیز جنوب شده است. ساخت این کالا در انحصار 2 یا 3 شرکت امریکایی است و ما در خاورمیانه چنین شرکتی را سراغ نداریم که بتوان از آن Well Head سرچاهی با فشار کاری ۱۵هزار پوند بر اینچ مربع خریداری کرد. ضمن آنکه اعلام کردیم شرکت‌های ما می‌توانند برای پر کردن ظرفیت ساخت داخل سفارش 5 ساله بگذارند. دی‌ماه سال گذشته با مجموعه جهاد دانشگاهی مبلغ 275 میلیون دلار قرارداد بستیم و مواردی مانند پروژه نوآورانه و فناورانه تولید لوله مغزی سیار برای عملیات درون‌چاهی را دنبال می‌کنیم و فهرست مهمی مربوط به کارهای دانش‌بنیان تعریف شده است.
در بحث همکاری دانش‌بنیان کار مهمی انجام شده که بسیار ارزشمند است. بزودی 14 قلم کالای استراتژیک با کارفرمایی شرکت ملی نفت ایران ساخته و معرفی می‌شود. وقتی از اقدام جهادی صحبت می‌کنیم معنایش همین است، یعنی کارها خوب و با سرعت انجام شود.
چقدر از ظرفیت‌های خارجی در کنار فرصت‌های داخلی استفاده کرده‌اید؟
ما در سال گذشته و امسال در بحث سرمایه‌گذاری کارهای بسیار مهمی انجام دادیم. تفاهمنامه‌های متعددی امضا کردیم که فقط 40 میلیارد دلار آن با گازپروم بود. تفاهمنامه و قرارداد با برخی دیگر از کشور نیز به امضا رسید که نشان می‌دهد ما از تمام ظرفیت‌ها برای توسعه صنعت نفت استفاده می‌کنیم و منتظر شرکت و کشور خاصی نمانده‌ایم.