توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت و توجه به استفاده از توان داخلی افزایش یافت
خوشامدگویی صنعت نفت به دانش‌بنیان‌ها
یکی از اقداماتی که در سال نخست دولت سیزدهم رقم خورد، توجه بیشتر به توسعه صنعت نفت با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و تکیه بر توان داخلی بود. در این راستا، یکی از اقداماتی که در حال اجراست، حمایت مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان بویژه در زمینه تولید بار اول تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت است. مطابق با قانون بودجه سال 1400 برای ارائه تسهیلات با تکیه بر دانش‌بنیان کردن صنعت نفت و با هدف کمک به تأمین داخلی تجهیزات مورد نیاز، پیاده‌سازی طرح‌های توسعه‌ای اشتغال‌آفرین و تولید بار اول برنامه‌ریزی شد. در نهایت تاکنون دو نوبت فراخوان در رسته‌های اولویت‌دار صنعت نفت انتشار و منتج به دریافت 204 طرح از 105 شرکت شده است. اسامی شرکت‌های واجد شرایط نیز به بانک‌های عامل ارسال شده تا در نوبت دریافت تسهیلات مورد نیاز قرار بگیرند. در همین حال، تدوین برنامه جامع برای توسعه دانش‌بنیان صنعت نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی نیز یکی دیگر از اقدامات است که به گسترش حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت می‌انجامد. در این زمینه، تفاهمنامه‌هایی بین وزارت نفت با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف توسعه زیست بوم نوآوری و فناوری صنعت نفت امضا و برای اجرای این تفاهمنامه 7 کارگروه تخصصی نیز تشکیل شده است.
خودکفایی 100 درصدی در تولید کاتالیست‌های صنعت نفت تا پایان دولت
علاوه بر تجهیزات، یکی از کالاهایی که در سال‌های اخیر و در اوج تحریم‌ها به پاشنه آشیل صنعت نفت بویژه در دو بخش پالایشی و پتروشیمی تبدیل شده بود، کاتالیست‌ها بودند. کاتالیست‌ها جزو فناوری‌های پیشرفته (هایتک High-tech) محسوب میشوند و در این سال‌های تحریم، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی از فروش برخی کاتالیست‌ها به ایران خودداری می‌‌کردند. ایران به بیش از ۴۰ نوع از این محصول کاربردی در تولید انواع سوخت‌ها و طیف وسیعی از فرآورده‌های میانی و نهایی نیاز دارد و بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که تاکنون توانسته است حدود ۲۴ مورد را در داخل تولید و تأمین کند. این مسأله باعث شده در صنعتی مانند پتروشیمی که فروش آن تحریم‌پذیر نیست، اما در تولید بارها به خاطر تحریم مشکلاتی رخ دهد. حالا برنامه وزارت نفت و زیرمجموعه آن این است که تا پایان این دولت، نه تنها از این محدودیت رفع و تحریم‌زدایی از آن صورت بگیرد، بلکه ایران صادرکننده بسیاری از کاتالیست‌ها شود.
در سال نخست دولت سیزدهم ۵ قرارداد و تفاهمنامه به ارزش قریب به ۵۵ میلیون دلار بین شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و شرکت‌های پتروشیمی امضا شده که در نتیجه اجرای این تفاهمنامه‌ها و قراردادها خودکفایی صددرصدی در تولید کاتالیست‌های صنعت نفت تا پایان دولت سیزدهم محقق میشود. به این ترتیب، تولید کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت پتروشیمی در داخل کشور، هم از خروج ارز جلوگیری می‌‌کند و هم از تحریم پذیری. ضمن آنکه زمینه حرکت صنعت پتروشیمی از محصولات بالادست و کم ارزش را به سمت محصولات میان دست و پایین دست فراهم می‌‌کند. در همین حال، صادرات کاتالیست و ارزآوری از این محل نیز افزایش می‌‌یابد. گفته میشود که تا پایان دولت سیزدهم با استفاده از توان شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و شرکت‌های دانش‌بنیان همه کاتالیست‌های مورد نیاز این صنعت بومی‌سازی خواهد شد. این مهم کمک می‌‌کند تا صنعت پتروشیمی به‌صورت متوازن در بخش زنجیره ارزش افزوده توسعه یابد.
همکاری علمی- تحقیقاتی وزارت نفت با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی
یکی از مسائلی که در وزارت نفت دولت سیزدهم پیگیری میشود، همکاری علمی- تحقیقاتی وزارت نفت با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است. در این راستا ۱۲ تفاهمنامه همکاری علمی- تحقیقاتی میان شرکت‌های ملی صنایع پتروشیمی، پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و ملی گاز ایران با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور تاکنون منعقد شده و روند اجرای بیش از ۱۹۰ قرارداد با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور حمایت از ساخت تجهیزات فناورانه و پروژه‌های دانشجویی نیز دنبال شده است.
هدف از این همکاری، حداکثرسازی ضریب برداشت از مخازن، تدوین نقشه راه توسعه فناوری‌های ازدیاد برداشت، بهینه‌سازی عملیات تولید و افزایش ضریب بازیافت و حداکثر برداشت اقتصادی، افزایش ضریب موفقیت و بهره‌وری درحوزه اکتشاف است.
ساخت داخل ۱۰ قلم کالای مهم و اساسی مورد نیاز صنعت نفت
تأمین و ساخت داخل کالا و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت در همه بخش‌ها به منظور تأمین بموقع نیازهای عملیاتی شرکت‌های اصلی و فرعی وزارت نفت اقدام دیگری است که در یک سال اخیر پیگیری شده است. به این منظور، ۵۰ قرارداد برای 5 گروه از تجهیزات و کالاها منعقد شده و تا پایان سال 1400 تعداد ۹۵۵ قلم کالا تحویل داده شده است. در همین حال، 7 شرکت از شرکت‌های طرف قرارداد در مگاپروژه ساخت ۱۰ گروه خانواده کالایی، از شرکت‌های دانش‌بنیان هستند.
بهره‌برداری پارک گوگردی گنبدلی
با هدف کاهش خام‌فروشی گوگرد و توسعه زنجیره آن در کشور، فروردین ماه امسال پارک گوگردی گنبدلی بهره‌برداری شد. با افتتاح این پارک در مجاورت پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد با ظرفیت دریافت 800 تن در روز گوگرد مذاب (شامل 4 شرکت تولید کننده گوگرد دانه‌بندی شده، گوگرد میکرونیزه و کود بنتونیتی) ارزش افزوده بیشتری نصیب کشور خواهد شد.
به این ترتیب که در نتیجه آن به جای صادرات گوگرد، این ماده با ارزش افزوده بیشتر تبدیل به کودهای مورد نیاز کشاورزی کشور میشود. همچنین قرار است علاوه بر توسعه این پارک، در مجاورت پالایشگاه‌های گازی پارس جنوبی نیز با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان پارک‌های گوگردی تأسیس شود.
بازسازی و تعمیرات تجهیزات با همکاری جهاد دانشگاهی
پروژه تولید بار اول کلاف لوله مغزی سیار در جهاد دانشگاهی تهران یکی از پروژه‌های نوآورانه و فناورانه است که دی ماه پارسال آغاز شد و تا افق 1404 قرار است به نتیجه برسد. تولید لوله مغزی سیار و فرایند بومی‌سازی دانش فنی تولید آن در جهاد دانشگاهی تهران از این نظر اهمیت دارد که استفاده از لوله مغزی سیار به جای دکل‌های حفاری به‌منظور انجام خدمات و تعمیرات به‌علت کوچک و سیار بودن این تجهیز، به‌کارگیری نیروی انسانی کمتر، سهولت در انجام عملیات روی چاه، قابلیت، راندمان و سرعت عمل بیشتری دارد.
این پروژه نوآورانه و فناورانه تول برای عملیات درون‌چاهی به مبلغ 275 میلیون دلار با همکاری جهاد دانشگاهی تعریف شده و هدف بازسازی و تعمیرات تجهیزات حفاری، تصفیه پساب و تولید و تأمین کلاف لوله مغزی سیار است.
در این رابطه تفاهمنامه امکان سنجی و برنامه‌ریزی بازسازی و تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات بر اساس شرایط دستگاه‌های حفاری و اعلام نیاز شرکت ملی حفاری ایران بین شرکت ملی حفاری ایران و جهاددانشگاهی و تفاهمنامه انجام خدمات مشاوره تصفیه پساب صنعتی واحد بهره‌برداری نفت قشم برای تخلیه به محیط پذیرنده بر اساس استانداردهای ملی کشور با استفاده از روش‌های ترکیبی و بیولوژیکی بین شرکت نفت فلات قاره ایران و جهاددانشگاهی امضا شده است.
قرارداد خرید خدمات فرآورش نفت خام با استفاده از تجهیزات فرآورش سریع احداث کارخانه‌ای به روش ساخت، مالکیت و بهره‌برداری نیز بین شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) و جهاددانشگاهی و قرارداد تولید و تأمین 59 رول کلاف لوله مغزی سیار میان مدیریت پشتیبانی ساخت و تأمین کالا و جهاددانشگاهی منعقد شده است.
همکاری با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
تفاهمنامه ساخت داخل تجهیزات وارداتی مورد نیاز صنعت نفت با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز خردادماه سال‌جاری امضا شد. هدف از این تفاهمنامه، مهندسی، ساخت و تأمین کالا و خدمات مورد نیاز وزارت نفت از کالاهای ساخت داخل به ارزش یک میلیارد دلار است.
گفتنی است این تفاهمنامه با هدف تسهیل و تسریع در دستیابی به تولید حداکثری در وزارت نفت با به حداقل رساندن چالش‌های ناشی از تطویل زمانی پیشبرد امور مربوط با تولید و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های متقابل در توسعه فناوری و نوآوری و استفاده از سرریز آن در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور توسط دو وزارتخانه تدوین شده است.
از زمینه‌های همکاری دو وزارتخانه ذیل این تفاهمنامه مهم می‌توان به ساخت و تأمین کالاها و خدمات مورد نیاز وزارت نفت و انجام مبادلات علمی و فنی در زمینه‌های فناوری‌های برتر اشاره کرد.
تعریف، اجرا و حمایت از طرح‌های پژوهش و فناوری و سرمایه‌گذاری مشترک از جمله حوزه‌های کاری این تفاهمنامه است، در این ارتباط دو طرف موافقت خود را برای ارائه مجوز استفاده از زیرساخت‌های آزمایشگاهی وزارتخانه متبوع به طرف مقابل اعلام کردند.
به‌منظور مدیریت کلان و راهبری فعالیت‌های ذیل این تفاهمنامه، ایجاد کارگروهی مشترک دیده شده است که معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت و طرف متناظر در وزارت دفاع با معرفی نمایندگان خود کلید آغاز این حرکت جهادی را خواهند زد.
احیای چاه‌های کم بازده و غیرفعال
در راستای هدف حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و به کار‌گیری ظرفیت این بخش برای افزایش تولید نفت، مصوباتی در حال اخذ است تا در این رابطه از حدود 70 شرکت دانش‌بنیان نفت و گاز با ارزش تقریبی حدود 750 میلیون دلار حمایت شود. پس از تصویب شورای اقتصاد، مقرر شده است که شرکت‌های دانش‌بنیان در احیای چاه‌های بسته یا کم بازده در زمینه ازدیاد برداشت شروع به فعالیت کنند. از آنجایی که احیای چاه‌ها خطرپذیری بالایی دارد، در این خصوص چاه‌ها دسته‌بندی میشوند تا ریسک چاه‌ها به حداقل برسد.
شرکت‌های دانش‌بنیان و پخش فرآورده‌های نفتی
تیرماه امسال تفاهمنامه‌ای میان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و شرکت‌های دانش‌بنیان منعقد شد که این تفاهمنامه استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان را به منظور کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری مورد هدف قرار داده است. امضای تفاهمنامه بین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و پنج شرکت دانش‌بنیان ریز سازگان تکین، ایده کاوان صنعت پردیس، صنعت‌کاران الکترونیک مراغه، پرتومبدا پرگاس (PMP) و یاور همگامان یزد به ترتیب درباره هوشمندسازی جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی، روباتیک و ساخت روبات‌های آتش‌نشان، تجهیزات سامانه هوشمند سوخت، تولید برج‌های نور و پروژکتورهای فوق کم‌مصرف انجام گرفت.
این تفاهمنامه‌ها و قراردادها به نوعی آغاز ورود گسترده دانش‌بنیان‌ها به صنعت نفت محسوب میشوند و آن‌طور که مسئولان می‌گویند این روند تا پایان دولت ادامه خواهد داشت. روندی که علاوه بر بومی‌سازی نیازهای صنعت نفت، می‌تواند زمینه ساز صادرات بیشتر خدمات فنی و مهندسی نفت باشد.