مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران از ایفای 154 درصدی تعهد ارزی پتروشیمی در سال 1400 خبر می‌دهد
نمی‌توانند پتروشیمی را تحریم کنند
قرار است تا 3 سال دیگر 24 میلیارد دلار طرح پتروشیمی به بهره‌برداری برسد
تحریم‌ناپذیری صنعت پتروشیمی و ارزش افزوده‌ای که در امتداد زنجیره صنعت نفت و گاز ایجاد می‌کند، سبب شده تا در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. اما بخش قابل توجهی از این صنعت هنوز خوراک‌محور است و زنجیره ارزش آن تکمیل نشده است. در گفت‌و‌گو با مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، وی به تشریح شرایط کنونی و برنامه‌های توسعه‌ای این صنعت می‌پردازد؛
میزان افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون چقدر بوده است؟
با توجه به پروژه‌هایی که در این صنعت در آستانه افتتاح طی یک‌سال اخیر بودند، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در مردادماه ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه سال قبل با یک درصد افزایش به حدود ۹۱ میلیون تن رسیده است.
با توجه به این ظرفیت تولید، مجموع درآمد صنعت پتروشیمی در سال گذشته چقدر بود؟
وضعیت ارزآوری این صنعت و تأثیر آن در اقتصاد ملی طی سال ۱۴۰۰ بسیار مهم تلقی می‌شود. مجتمع‌های تولیدی پتروشیمی در مجموع 14.3 میلیارد دلار در سال 1400 فروش صادراتی داشته‌اند که با نظارت‌ها و پیگیری‌های دقیق توسط کارگروه پایش ارزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، حدود ۹۰ درصد مبلغ فوق معادل 12.7 میلیارد دلار به صورت مستقیم در سامانه ارزی نیما به فروش رسیده و ۱۰ درصد دیگر عمدتاً به مصرف هزینه‌های تولید محصول، تأمین تجهیزات، بازپرداخت تسهیلات ارزی دریافتی شرکت صادرکننده و بخشی از آن نیز به صورت تهاتری در اختیار سایر شرکت‌ها و طرح‌های پتروشیمی فاقد درآمد ارزی اختصاص یافته است.
اینکه گفته می‌شود صنعت پتروشیمی تحریم‌ناپذیر است؛ آیا در درآمدهای این شرکت نمایش داده شد؟
بله، صد درصد درآمد صادراتی شرکت‌های پتروشیمی به چرخه اقتصاد کشور بازگشت. به همین خاطر این بخش در مجموع موفق به ایفای ۱۵۴ درصد تعهد ارزی سالانه و تأمین حدود ۲۴ درصد نیاز ارزی کشور شد که تاکنون بی‌سابقه بوده است.
افزایش یک میلیون تن ظرفیت سال گذشته کمتر از برنامه‌ها به نظر می‌رسد. برنامه‌های توسعه صنعت پتروشیمی پایان دولت سیزدهم چه خواهد بود؟
برنامه این است که در پایان سال ۱۴۰۴ نسبت به مرداد ۱۴۰۰، ۵۲ طرح پتروشیمی با ظرفیت ۳۵ میلیون تن در سال و حجم سرمایه‌گذاری کل ۲۴ میلیارد دلار به بهره‌برداری برسد. ما در این مسیر در حال حرکت هستیم و امیدواریم که این برنامه مطابق زمان‌بندی جلو برود.
جایگاه صنعت پتروشیمی ایران در خاورمیانه و جهان چگونه است؟ آیا از نظر ارزشی تولیدات پتروشیمی ایران وضعیت مناسبی دارد؟
مقایسه ارزش محصولات تولیدی ایران و جهان و نیز میزان بازار‌محوری محصولات به جای خوراک‌محوری این نسبت و جایگاه را به‌خوبی توصیف می‌کند. در نظر بگیرید که صنعت پتروشیمی ایران محصولات عمده پتروشیمی را تولید می‌کند. با توجه به شرایط این صنعت در پایان سال ۱۴۰۰ حدود 27.51 درصد از ظرفیت محصولات عمده در خاورمیانه را ایران به خود اختصاص می‌داد. سهم ایران از تجارت محصولات عمده در خاورمیانه نیز حدود 22.17 درصد بود، اما سهم ایران از ظرفیت محصولات عمده در جهان حدود 2.75 درصد است و از تجارت محصولات عمده در جهان 5.68 درصد.
صنعت پتروشیمی از جمله بخش‌هایی از اقتصاد کشور است که تمامی اقدامات خود را مبتنی بر برنامه‌ریزی و با نگاه واقع‌بینانه به شرایط جاری کشور صورت داده است. چنین رویکردی باعث شده است که توسعه پایدار در این صنعت در مسیر بهتری نسبت به سایر صنایع و بخش‌های اقتصادی کشور تحقق یافته و روند آن رو به بهبودی باشد، اما به دلایلی در سنوات قبل صنایع میانی و نهایی محصولات پتروشیمی به اندازه کافی توسعه نیافته است. از جمله وجود منابع غنی هیدروکربوری، عدم دسترسی به تکنولوژی‌های مناسب و مورد نیاز و نگاه سرمایه‌گذاران به این صنعت. برای مثال سوددهی بیشتر حلقه‌های بالای زنجیره ارزش که باعث رغبت بیشتر سرمایه‌گذاران شده و تجارب قبلی در اجرای واحدهای پایه که ریسک سرمایه‌گذار را کاهش می‌دهد.
به هر روی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در مقام سازمان توسعه‌ای و در سال‌های اخیر با آسیب‌شناسی گذشته و رویکردی حرفه‌ای و عملیاتی، برنامه‌های توسعه آتی را با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش محصولات و کاهش هر چه بیشتر خام‌فروشی و نیمه‌خام فروشی تدوین و بر بهبود اقدامات گذشته نظارت و مدیریت می‌کند و در حال تدوین سند توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی است. در این راستا پیش‌بینی می‌شود تا در سال‌های آتی (افق پایان برنامه هشتم توسعه در سال ۱۴۱۱) ظرفیت تولید حدود ۲۰۰ میلیون تن محصول در سال و فروشی معادل ۵۵ میلیارد دلار (بر اساس قیمت‌های سال ۹۵ در مجموع ۱۵۵ مجتمع تولیدی محقق شود که در این بین بیش از۲۰ محصول جدید که در حلقه‌های میانی و نهایی محصولات پتروشیمی هستند، تولید و به صنایع پایین‌دستی تحویل خواهد شد.
وضعیت بومی‌سازی صنعت پتروشیمی چگونه پیش می‌رود؟
صنعت پتروشیمی در حوزه پژوهش و فناوری، توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و ساخت داخل اقداماتی را در برنامه و حتی فاز اجرا دارد. از جمله تفاهمنامه با پارک فناوری پردیس جهت ایجاد فن بازار تخصصی صنعت پتروشیمی به منظور به‌هم‌رسانی عرضه و تقاضای فناورانه در صنعت پتروشیمی، ساخت بار اول بازوی بارگیری کرایوژنیک و ساخت بار اول کمپرسور سنتز فرایندی متانول، تولید دانش‌های فنی، کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی مورد نیاز صنعت پتروشیمی و امضای ۲۳ قرارداد و تفاهمنامه همکاری متعدد در حوزه تولید دانش‌های فنی، کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی. به ثمر رسیدن این برنامه صنعت پتروشیمی را تا حد زیادی به خودکفایی خواهد رساند.
همچنین با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در خصوص تولید دانش‌بنیان، اقتصاد مقاومتی و ساخت داخل، شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در راستای اجرای سیاست‌های کلان و نقش‌آفرینی دانش و فناوری پیشرفته در همه عرصه‌های تولید صنعت پتروشیمی به منظور توسعه دانش‌های فنی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل قراردادهایی را به امضا رسانده که این نیز موضوع مهمی است.
چشم‌انداز صنعت پتروشیمی در پایان دولت چگونه خواهد بود؟
رصد شاخص‌های تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی و تأمین بازار داخل کشور منجر به هدفمندی طرح‌ها، تعیین نقشه راه بلندمدت برای سرمایه‌گذاری و افزایش تقاضاهای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و سرمایه گذاران خارجی در صنعت پتروشیمی در این زمینه انجام شده است. با تحقق استراتژی تدوین شده در پایان برنامه هفتم توسعه و افق زمانی ۱۴۰۶ و با تحقق ۶۸ طرح در دست اجرای صنعت پتروشیمی با سرمایه‌گذاری ۳۵.۵ میلیارد دلار، ظرفیت اسمی صنعت به ۵۱ میلیون تن و درآمد به حدود ۱۶ میلیارد دلار می‌رسد که در این بین بیش از ۲۰ محصول جدید که در حلقه‌های میانی و نهایی محصولات پتروشیمی هستند تولید و به صنایع پایین‌دستی تحویل می‌شود.
علاوه بر این موضوع، ما پیگیر اخذ مجوزها به منظور شروع عملیات اجرایی طرح GTPP اسلام آباد در راستای تجاری‌سازی دانش فنی بومی تولید صنعتی پروپیلن از متانول هستیم. با به تولید صنعتی رسیدن این واحد، راه برای اجرای طرح‌های مشابه به منظور تبدیل ۱۴ میلیون تن در سال متانول تولیدی به پروپیلن مورد نیاز کشور و جلوگیری از نیمه‌خام فروشی و اشباع بازار جهانی متانول در سال‌های آینده هموار خواهد شد. تهیه طرح اولیه بخش پتروشیمی اولین پتروپالایشگاه کشور که همان اقدام مشترک شرکت ملی پالایش و پخش و شرکت پتروشیمی است نیز در این دولت دیده شده است. احداث صنایع پتروپالایشگاهی با هدف تأمین و ایجاد تنوع در خوراک محصولات پتروشیمی و درآمدزایی بیشتر از منابع نفتی ایران است. همچنین سرمایه‌گذاران این بخش از منافع حاصل از ارزش افزوده تبدیل نفت خام و میعانات گازی به فرآورده‌های با ارزش بالا، بهره‌مند خواهند شد.
ضمن آنکه ما بر توسعه همکاری‌های تجاری بین‌المللی نیز تمرکز داریم. توسعه روابط و گسترش همکاری با کشورهای روسیه، جمهوری ازبکستان، ارمنستان، هند و پاکستان را در دستور کار قرار داده‌ایم و برنامه توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری با قاره آفریقا و تشکیل کمیسیون اقتصادی ستاد آفریقا را تدوین کرده‌ایم و به دنبال احیای روابط و همکاری با کشورهای شرق دور هستیم.
در پایان لازم است که مجدداً اشاره کنم به مذاکره و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای منویات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی). با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در خصوص تولید دانش‌بنیان، اقتصاد مقاومتی و ساخت داخل، شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در راستای اجرای سیاست‌های کلان و نقش‌آفرینی دانش و فناوری پیشرفته در همه عرصه‌های تولید صنعت پتروشیمی به منظور توسعه دانش‌های فنی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام شده محصولات در داخل اقدامات مؤثری در دست پیگیری دارد.
به منظور افزایش تاب‌آوری صنعت نیز، اقدامات اساسی در دست اجرا داریم که به بخشی از این فعالیت‌ها در حوزه پژوهش و فناوری، توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و ساخت داخل در سرفصل وضعیت بومی‌سازی صنعت فوق اشاره شد.